Николай Чергинец - Вам - заданне

Бабулька і дзеці ўзялі яе пад рукі і завялі ў хату.

Старая жыла адна. Яе трое сыноў знаходзіліся ў Чырвонай Арміі, а муж мінулай зімой прастудзіўся і памёр.

Амаль тры тыдні прабылі ў гасціннай і сардэчнай бабулькі Таццяна Андрэеўна і яе дзеці. Але аднойчы раніцай у вёску наляцелі фашысты і паліцаі. Таццяна Андрэеўна схапіла дзяцей і кінулася ў лес. Зноў пачаліся дні блуканняў.

Зрэдку яны заходзілі ў вёскі. Людзі дзяляліся з імі, чым маглі. Наступіла восень, спаць у лесе было холадна. Таццяна Андрэеўна ўспомніла гасцінную бабульку і вырашыла ісці назад.

«Калі жывая бабуля, — думала Таня, — то яна, напэўна, зноў дасць прытулак нам».

Бадзяючыся ў лесе, Мачалава навучылася добра арыентавацца ў ім, да вёскі яны выйшлі хутка. Але тое, што яны там убачылі, нагадала трагедыю, перажытую ўлетку. На месцы вёскі чарнелі папялішчы ды віднеліся задымленыя печы. Нібы ў сне, трымаючы дзяцей за рукі, ішла Таццяна Андрэеўна да таго месца, дзе раней стаяла хата бабулі Лізы. Розум адмаўляўся ўспрымаць пабачанае, а ногі самі вялі яе да папялішча. І раптам — што за насланнё? Да іх насустрач тупае бабуля Ліза. Мачалава вырашыла, што гэта галюцынацыя, але бабулька загаварыла:

— Госпадзі, няўжо гэтыя вы? Жывыя-здаровыя!

І Таццяна Андрэеўна зразумела, што гэта сапраўды бабуля Ліза. Яны абняліся і заплакалі. Бабулька, гучна ўсхліпваючы, расказала:

— Як ты, Таня, добра тады зрабіла, што сышла з дзецьмі. Немцы пачалі выганяць людзей на вуліцу і строіць у калону. Я адразу ж успомніла пачутае ад цябе і, не чакаючы, пакуль прыйдуць гэтыя антыхрысты да маёй хаты, праз агарод кінулася наўцёкі. А ў вёсцы крыкі, стрэлы. Я схавалася ў лесе, а сама ў душы не веру, што яны могуць і нашу вёску спаліць. Але калі ўбачыла, што паўнеба дымам чорным завалакло, то зразумела, што і наша чарга прыйшла. Праседзела я ў лесе да раніцы, а калі прыйшла ў вёску, то вось гэта і заспела. Спалілі немцы людзей нашых — баб, дзяцей ды старых, а самі паселі ў аўтамабілі і паехалі далей. Што ж гэта робіцца, людзі мілыя?

Бабулька памаўчала трохі, а затым працягвала:

— Не стала я сыходзіць з вёскі. Вырашыла, што не сунуцца сюды яны зноў, і засталася жыць тут. Вунь, у склепе зараз мая хата. — Яна кіўнула галавой на прысадзістае збудаванне. — Хачу толькі да зімы трохі ўцяпліць ды і для абагрэву што-небудзь прыдумаць. Ну, а вы як?

Таццяна Андрэеўна горка ўсміхнулася:

— Хістаемся па белым свеце, як той казаў, ні хаты ні лапаты, ні долі людскай.

— А ведаеш, дачка, — бабулька дакранулася да рукі Таццяна Андрэеўны, — заставайся ты з дзецьмі ў мяне. Будзем разам сваіх чакаць. Падрыхтуемся да зімы, — яна махнула рукой у бок, дзе стаялі раней хаты. — Паглядзі, дзе-нідзе дымок ідзе — гэта той, хто ацалеў, уладкоўваецца.

Нібы цёплая хваля сагрэла сэрца Мачалавай. Глынаючы слёзы, яна сказала:

— Дзякуй вам, бабуля.

— Што мне, дачка, дзякаваць...

Мачалава павярнулася да дзяцей:

— Ну вось, лічыце, што мы дамоў прыйшлі. Давайце зараз за работу брацца.

Юля і Ваня заўсміхаліся і ў знак згоды заківалі галовамі.

— Вось і правільна, — сказала бабулька. — Бульба ў мяне ёсць, крыху сала ў кубельцы засталося. Як-небудзь пражывём.

Так і пачалі жыць Мачалавы ў бабулі Лізы. Не сталі яны склеп уцяпляць, а за тыдзень збудавалі са старых дошак, паўабгарэлых дзвярэй, жэрдак і тонкіх ствалоў дрэў часовае збудаванне, уцяплілі мохам, яловымі лапкамі і сухім лісцем. А дзядок — адзін з нешматлікіх жыхароў, якія змаглі ўцячы, калі ў вёску наляцелі немцы, — дапамог зрабіць са старой жалезнай бочкі печку. Нарыхтавалі на зіму дроў. А вось адзежы нідзе не ўдалося расстарацца. Бабу­ля Ліза адшукала ў адным са скляпоў дзве старыя ватоўкі і рэшткі кажуха, потым узялася за абутак. Спляла ўсім лапці.

Прыйшла зіма. Выдалася яна снежнай, марознай і ветранай. На вуліцу выходзілі толькі ў выпадку неабходнасці.

Быў вечар. Агонь, які гарэў у самаробнай жалезнай печцы, кідаў чырванавата-цьмянае святло на твар Таццяны Андрэеўны. Бабуля Ліза і дзеці спалі. Мачалава хацела даўжэй падтрымаць у печы агонь, каб менш мерзлі дзеці.

Жанчыны, не змаўляючыся, па чарзе рабілі гэта ў сцюдзёныя ночы.

На душы ў Таццяны Андрэеўны было цяжка. Да яе кожны вечар прыходзілі трывожныя думы пра Пятра. Застаўшыся сам-насам са сваімі болем і трывогай, яна ні на секунду не сумнявалася, што ён жывы. «Адзінае, што мне цяпер трэба, — гэта вытрываць, захаваць дзяцей. Я веру, што мы будзем разам!»

А ў металічнай пячурцы гарэў агонь, нібы пацвярджаючы, што, наперакор гору і бядзе, жыццё на зямлі працягваецца.

Уладзімір Славін

Люты лютаваў. Амаль штодзённыя завеі, моцныя маразы ўскладнялі дзеянні партызан. Атраду, камандзірам якога быў Тамкоў, вельмі не хапала харчоў, не ставала цёплай адзежы. Паўкажушкі, валёнкі, шапкі-вушанкі былі ўзяты на строгі ўлік. Іх перадавалі з рук у рукі толькі тым, хто ішоў на баявыя заданні.

Але сёння да бою рыхтаваліся ўсе. Атрад атрымаў заданне выбіць з вёскі, якая знаходзілася на ўскраіне партызанскай зоны, узмоцненую роту карнікаў. Фашысты з’явіліся ў вёсцы напярэдадні ўвечары, і, відавочна, моцны мароз і завіруха не дазволілі ім адразу ж прыступіць да знішчэння вёскі.

Сувязны, які прыбег уначы ў атрад на самаробных лыжах, паведаміў, што немцы, з цяжкасцю дабраўшыся да вёскі на машынах і двух танках, выставілі на ўскраінах моцныя заслоны. Фашысты разумелі, дзе знаходзяцца, і былі гатовыя адбіць атаку партызан.

Тамкоў далажыў аб тым, што адбылося, камандзіру брыгады. Гэта вельмі ўстрывожыла Глазкова. У вёсцы жылі многія сем’і партызан, у надзейных людзей хаваліся цяжкапараненыя байцы.

Славін таксама быў нямала ўсхваляваны. У гэтай вёсцы жыла яго маці. Але Настассі Георгіеўне дала прытулак адзінокая бабулька. Разам яны бавілі цяжкія дні, глядзелі гаспадарку. Уладзімір ужо тройчы паспеў сустрэцца з маці. У апошні раз быў у яе разам з Жэняй. Пры расстанні Настасся Георгіеўна далікатна пагладзіла дачку, абняла сына, паплакала: «Беражыце, дзеткі, сябе. Бо адны вы засталіся ў мяне.»

І вось зараз маці апынулася ў смяротнай небяспецы.

Збіраючыся ў паход, Уладзімір нацягнуў на сябе ўсё, што ў яго засталося з адзежы. Горш было з абуткам. Старыя кірзавыя боты зусім разваліліся. І ён паміж анучамі ўклаў праслойку з нямецкіх газет, добра, што боты былі вялікія і газеты туды свабодна ўваходзілі. Тупнуў левай нагой, тупнуў правай, прайшоўся па зямлянцы. «Нічога, вытрымаю», — падумаў Уладзімір і стаў рыхтаваць зброю. Праверыў аўтамат, набіў магазін патронамі, прышпіліў да шырокага трафейнага рэменя адзіную гранату, зірнуў на Грыбава і Бартошыка:

— Ну што, хлопцы, гатовыя?

Неўзабаве ўсе трое выйшлі на паляну, дзе строіўся атрад.