Неизвестно - Мама

— А калі ўсё скончыцца? - паўтарала яна мне, як замову. - Куды ты вернешся? Трэба ж, каб было, куды вярнуцца! А тут у цябе будзе кватэра. Тут - усё сваё.

Гародня была для яе “сваёй”. Дзень мамінай старасці праходзіў на тэлефоне. Раніца пачыналася са званка “тытунёўцам”: Веры Савельеўне Кардабнёвай, Лідзіі Іванаўне Бутрымовіч, Марыі Аляксандраўне Сафронавай. Яны абмяркоўвалі вытворчы працэс з такім запалам, быццам бы ўсё яшчэ працавалі на фабрыцы. Рэўнасць да тых, хто прыйшоў на іх месца, была адкрытай і апраўданай. Цяжка змірыцца з тым, што ты раптам перастаў быць патрэбным - я гэта ведаю па сабе.

Потым ішлі тэлефанаванні радні. Сястры - у Друскінінкай, пляменніцам, маім стрыечным сёстрам, — па горадзе.

Потым яна займалася маімі справамі. Мама была ідэальным сакратаром. Арганайзераў не было, і яна была маім арганайзерам.

— Патэлефанавала Аўтуховіч, ператэлефануй ёй. Т ы не забыўся, што ў цябе сустрэча з Ягоравым? А чаго хацела Левіна?

Мае сябры рабіліся яе сынамі. Валодзя Ляўшук замяніў ёй мяне пасля майго ад'езду ў Мінск. Ён і патэлефанаваў мне ў пачатку снежня 1995 годзе:

— Валянціну Іосіфаўну паклалі ў лякарню. Прыязджай.

Я прыехаў.

Мама сядзела ў палаце той самой другой гарадской бальніцы, дзе ўсё сваё жыццё прапрацавала санітаркай бабця Каця. Невідушчымі вачыма яна глядзела міма мяне і маўчала.

— Гэта я. Мама, гэта я.

Яна маўчала. У ёй гаварыла крыўда. Мама не магла змірыцца з тым, што я з'ехаў у Мінск і пакінуў яе. Яна ўсё разумела - і тое, што з'язджаць было трэба - ад яе, ад яе цвёрдага і ўладнага кіраўніцтва, каб, у выніку, ажаніцца і пачаць самастойнае жыццё... Але вось змірыцца з гэтым яна не магла.

— Я зварыў табе курыны суп.

Я дастаў яшчэ гарачы слоік з супам.

— Паеж, мама!

— Тут даюць суп, — амаль не расціскаючы вуснаў, сказала яна.

Так, суп варылі і ў бальніцы. Але сына гэта не магло замяніць.

— Мама. Ты хочаш са мной? У Мінск?

— Не.

Яна не хацела ў Мінск. Але выйсця ўжо не было. За паўгады мама пастарэла, страціла сваю ўпэўненасць і стойкасць. Жыць у розных гарадах мы проста не маглі.

Я прыйшоў у пустую без мамы “палутарку” і патэлефанаваў Марыне. Новы год трэба было сустракаць у Гародні, з мамай.

Марына прыехала. Я сустрэў яе на аўтавакзале 31 снежня 1995 года, і на халодным аўтобусе з замёрзлымі шыбамі мы даехалі да вуліцы Гагарына.

Г эта было самае цяжкое свята ў маім жыцці. І змрочнае паліттэхналагічнае навагоддзе 2008 года, якое прайшло ў Нар'ян-Мары, і “амерыканка” (СІЗА КДБ РБ 2010/2011 гг.) не магло параўнацца з імі. Мама была маўклівай, самотнай; яе фірмовыя катлеты падгарэлі, а салаты, спехам прыгатаваныя Марынай, здаваліся нясмачнымі. Праз два дні, калі мы з'язджалі, мама змірылася з непазбежнасцю пераезду ў Мінск.

Пытанне было вырашана за месяц. На працягу студзеня мой старэйшы сябар і таварыш па працы ў школе. Аляксандр Віктаравіч Шчарбакоў знайшоў пакупніка на нашу старэнькую “палутарку”. Прадалі мы яе за вар'яцкі па тых часах кошт - за 6,5 тысяч даляраў. Марына знайшла і аформіла куплю аднапакаёвай кватэры на вуліцы Рафіева ў Мінску. Я бегаў і шукаў грошы, якіх бракавала. І знайшоў.

Мой былы кіроўца з ЦК Саюза моладзі, Віктар Яскевіч, прыехаў у Гародню па нас. Мама правяла апошнія свае гарадзенскія дні ў маёй стрыечнай сястры Лоркі. Мы з Віктарам туды за ёй і прыехалі. Гэта было 1 лютага 1996 года.

Я потым згадваў, як з'язджала з Г ародні ў апошні месяц свайго жыцця бабця Каця, мамчына мама, Кацярына Карлаўна Фядута, народжаная Крыштопік. Маленькая, далікатная, чорна-сівая, бабця пагадзілася з'ездзіць у Друскінінкай да сваёй сярэдняй дачкі, Раісы Іосіфаўны Шацікоўскай, у якой гасцявалі жонка майго старэйшага стрыечнага брата, Сашкі, Та­мара, з дачкой - адзінай да таго часу бабцінай праўнучкай Воляй. Бабця хацела яе пабачыць - самы малодшы свой працяг. І яе ўгаварылі паехаць на месяц у Літву.

Бабця спускалася з трэцяга паверху нашага дому павольна, трывожна, баючыся спатыкнуцца. Ёй ішоў семдзесят чацвёрты год. Калі ўлічыць, што выпала на яе долю падчас вайны, пяцёра дзяцей, скон малодшай дачкі і знясільвальная праца санітаркай, ёй можна было даць і ўсе восемдзесят пяць.

Яе сустрэў у пад'езда любы зяць, мой хросны, Мікалай Сцяпанавіч Свістун. Усёй сям'ёй, сапраўды адчуваючы сыход Вечнасць, мы пасадзілі бабцю ў яго “масквіч” - сіняга, як сцены бабцінай старой хаткі на Леванабярэжнай, даўно прададзенай і падзеленай ёю, падобна шэкспіраўскаму каралю, паміж дзецьмі. Сцяпаныч, па звычцы крэкнуўшы, сеў за стырно

і адвёз бабцю назаўсёды.

.Мама спускалася па лесвіцы Лорчынага дому цяжка, хоць ёй было ўсяго семдзесят гадоў. Накладала адбітак вайна, гады працы на “тытунёўцы” з яе так і не выкашляным з лёгкіх зеллем. Мы з Віктарам стаялі ўнізе. Воўка Ляўшук, мой сябар, які замяніў мяне пры маме, клапатліва распытваў пра новую маміну кватэру: ці будзе ёй там добра, цёпла, што за кухня.

Дзверы чорнай “Волгі” зачыніліся, як дзверы катафалка. Мама з жахам паглядзела на чужы ёй двор, заплюшчыла вочы, потым раптам шырока расплюшчыла іх і сказала:

— Я не паспела...

Але машына кранулася. Мы ехалі ў Мінск.

6-15. 01. 2011 СІЗА № 1 КДБ РБ