Патриция Хайсмит - Гальштук Вудра Вiльсана (на белорусском языке)

Патрыцыя Хайсмiт

ГАЛЬШТУК ВУДРА ВIЛЬСАНА

Фасад "ВАСКОВАГА МУЗЕЯ ЖАХАЎ МАДАМ ЦIБО" зiхацеў i пералiваўся чырвонымi i жоўтымi агнямi нават днём. Залацiстыя шарыкi - жоўтыя агнi - пульсавалi памiж чырвоных, вабячы i прыварожваючы позiркi прахожых.

Клайву Ўiлксу падабалася гэта месца, i звонку i ўсярэдзiне. Так як ён працаваў пасыльным у прадуктовай краме, ён мог сказаць, што для дастаўкi таго цi iншага заказу спатрэбiлася больш часу, чым меркавалася, бо яму давялося чакаць, пакуль тая альбо iншая панi вернецца дадому, бо вахцёр сказаў, што яна можа вярнуцца праз хвiлiну, альбо што яму прыйшлося прайсцi пяць кварталаў, каб памяняць грошы, таму што ў мiсiс Смiт была толькi дваццацiдаляравая банкнота. У такiя рэдкiя моманты - а яны выпадалi Клайву раз альбо два на тыдзень - ён наведваў "ВАСКОВЫ МУЗЕЙ ЖАХАЎ МАДАМ ЦIБО".

Калi зойдзеш у гэтую ўстанову, дык перш трэба прайсцi па цёмным калiдоры гэта каб набыць адпаведны настрой, - i адразу ж перад вамi, з левага боку крывавая сцэна забойства: бландзiнка з доўгiмi валасамi ўтыкае нож у карак старога, якi вячэрае за сталом. Вячэра складаецца з дзвюх васковых сасiсак i кiслай капусты - таксама з воску, Далей сцэна выкрадання Лiндберга*.

* Маецца на ўвазе справа аб выкраданнi i забойстве ў 1932 годзе сына вядомага амерыканскага пiлота Чарльза А. Лiндберга.

У ёй Хаўптман лезе па лесвiцы, прыстаўленай да акна дзiцячага пакоя, праз якое бачны канец лесвiцы i верхняя частка тулава Хаўптмана, якi хапае хлопчыка. Быў таксама Марат* у ванне, а побач - Шарлота, Крысцi** з панчохай, якой ён душыць жанчыну.

* Марат - адзiн з кiраўнiкоў Французскай рэвалюцыi.

** Джон Крысцi - забойца жонкi i яшчэ пяцi жанчын, трупы якiх ён хаваў у кухнi свайго дома. Пакараны смерцю ў 1955 годзе.

Клайву падабалiся ўсе сцэны, яны нiколi яму не надакучалi. Але ён не ўзiраўся ў iх з важным, крыху спалоханым выглядам, як гэта рабiлi iншыя. Клайву хутчэй карцела ўсмiхнуцца, нават рассмяяцца. Сцэны былi для яго не больш чым забава. Чаму ж тады не пасмяяцца?

Далей экспазiцыя музея ўключала камеры катаванняў - адна з даўнiх часоў, другая - сучасная, якая павiнна была дэманстраваць спосабы катаванняў дваццатага стагоддзя ў нацысцкай Германii або ў французскiм Алжыры. Мадам Цiбо - а Клайв вельмi сумняваўся, што яна сапраўды iснавала, - крочыла ў нагу с часам. Былi, безумоўна, паказаны i забойства Кенэдзi, i крывавая бойня, у час якой была забiта Тэйт*, i адно забойства, што адбылося ўсяго каля месяца назад.

* Шарон Тэйт - славутая амерыканская актрыса, жонка вядомага кiнарэжысёра Р.Палянскага, якая загiнула ад рук сябраў секты фанатыкаў.

Першым канкрэтным амбiцыёзным жаданнем Клайва ў дачыненнi да "ВАСКОВАГА МУЗЕЯ ЖАХАЎ МАДАМ ЦIБО" было правесцi там ноч. Аднойчы ён яго здзейснiў, прадбачлiва захапiўшы з сабой у кiшэню сандвiч з сырам. Зрабiць гэта было даволi лёгка. Клайв ведаў, што ў самым музеi - яго "вантробах", як ён у думках называў унутраныя памяшканнi музея, працавалi тры чалавекi - чацвёрты, пухлявы чалавек сярэднiх год у марской шапцы, прадаваў бiлеты ў будцы каля ўвахода. З трох служачых, што працавалi ў "вантробах", двое - мужчыны, а трэцiм супрацоўнiкам была жанчына, таксама пухлявая з курчавымi карычневымi валасамi, у акулярах, якая выглядала гадоў на сорак. Яна правярала бiлеты ў цёмным канцы калiдора, дзе i пачынаўся сам музей.

Адзiн мужчына, якi працаваў унутры музея, увесь час чытаў лекцыi, хоць звычайна iх слухала не больш паловы наведвальнiкаў.

- Тут мы бачым фанатычны выраз сапраўднага забойцы, увасоблены непераўзыдзеным майстэрствам у галiне васковай фiгуры мадам Цiбо, - i гэтак далей.

Другi мужчына, якi працаваў у музеi - брунет у акулярах з чорнай аправай, гэткай жа як i ў жанчыны. Ён хадзiў па залах, адганяючы дзяцей, якiя спрабавалi залезцi ў дыярамы, i, можа, абараняючы кiшэнi наведвальнiкаў ад злодзеяў, а жанчын - ад непрыстойных чаплянняў. Клайв гэтага не ведаў.

Аднак ён дакладна ведаў, што можна даволi лёгка прашмыгнуць у якi-небудзь цёмны куток цi ў нiшу побач з жалезнымi шыбенiцамi, а магчыма, нават унутр шыбенiцы, але, на думку Клайва, нягледзячы на яго хударлявасць, можна было напароцца на зубцы, i таму ён адмовiўся ад гэтай iдэi. Ён заўважыў, што наведвальнiкаў пачыналi ветлiва выправаджаць у 9.15 вечара, бо музей зачыняўся ў 9.30. I, затрымаўшыся аднойчы вечарам як мага пазней, Клайв даведаўся, што за двярамi ў адным дальнiм кутку было нешта накшталт службовага пакоя для пераапранання, адтуль жа чуўся шум вады ў туалетным бачку.

Дык вось, аднойчы лiстападаўскiм вечарам Клайв схаваўся ў ценю, якога ў музеi было дастаткова, i пачаў слухаць, пра што гавораць трое служачых, рыхтуючыся iсцi дадому. Жанчына - iмя якой было Мiлдрэд - затрымлiвалася, каб забраць скрынку з грашыма ад Фрэда - таго, што прадаваў бiлеты, - палiчыць iх i пакласцi недзе ў пакоi для пераапранання. Грошы Клайва не цiкавiлi. Яму карцела прабыць тут ноч, а потым гэтым пахвалiцца.

- Дабранач, Мiлдрэд, да заўтра, - сказаў адзiн мужчына.

- Больш нiчога не трэба зрабiць? А то я пайду ўжо, - адгукнулася Мiлдрэд. - Ну, i стамiлася ж я! Але ўсё-такi пагляджу сёння вечарам па тэлевiзары "Чалавека-д'ябла".

- "Чалавека-д'ябла"? - безуважна перапытаў другi мужчына.

Вiдаць, бiлецёр Фрэд пайшоў ужо са сваёй будкi ля ўвахода, аддаўшы скрынку з грашыма, акрамя таго, Клайв успомнiў, што аднойчы бачыў, як той зачынiў дзверы, патушыў рэкламныя агнi выключальнiкам за параднымi дзвярамi, замкнуў iх на ключ i закрыў на засаўку.

Клайв стаяў у нiшы побач з жалезнымi шыбенiцамi.

Пачуўшы, як грукнулi дзверы чорнага хода, як iх замкнулi на ключ, ён перачакаў якую хвiлiну, цешачыся цiшынёй, адзiноцтвам i таямнiчасцю, потым ужо рызыкнуў вылезцi з свайго сховiшча. Спачатку ён падышоў на дыбачках да пакоя, дзе служачыя вешалi сваё верхняе адзенне, бо ён нiколi там не быў. Ён прынёс з сабой запалкi, а таксама цыгарэты, хоць палiць у музеi забаранялася, пра гэта папярэджвалi надпiсы, якiх было некалькi, i з дапамогай запалкi знайшоў выключальнiк. У пакоi стаяў стары стол, чатыры металiчныя шафы, бляшанае вядзерца пад смецце, стойка пад парасоны i некалькi кнiжак у шафе ля некалi павапнаванай, а цяпер пацямнелай ад бруду сцяны. Клайв выцягнуў шуфляду стала i знайшоў там даволi выцертую па баках драўляную скрыначку, якую аднойчы бiлецёр нёс у яго на вачах праз уваходныя дзверы. Скрынка была замкнёная. Ён мог бы адразу ж пайсцi з музея, прыхапiўшы скрынку, але падумаў, што грошы яго не хвалююць, i ў думках адзначыў, што гэта даволi прыстойна з яго боку. Ён правёў па скрыначцы тыльным бокам рукi, не забыў i пра нiз, за якi браўся кончыкамi пальцаў. Хiба не варта смеху, падумаў ён, сцiраць адбiткi пальцаў з рэчы, якую не збiраешся красцi.

Клайв падрыхтаваўся цешыцца гэтай начной прыгодай. Ён знайшоў выключальнiк i запалiў святло ў дыярамах - у вынiку жудасныя сцэны былi пры поўнай iлюмiнацыi. Праз некаторы час яму захацелася есцi. Адкусiўшы раз ад сандвiча, ён зноў загарнуў яго ў папяровую сурвэтку i паклаў у кiшэню. Паволi прайшоўся каля сцэны гiбелi Джона Кенэдзi, дзе мiсiс Кенэдзi i дактары схiлiлiся над белым сталом, на якiм ляжаў прэзiдэнт. Гэты раз Клайв не ўтрымаўся ад смеху, гледзячы на сцэну, дзе Хаўптман спускаецца ўнiз па лесвiцы. Твар Чарльза Лiндберга-малодшага быў такi спакойны, што можна было падумаць, што ён гуляе з цацкамi на падлозе свайго пакоя.