Валерий Казаков - «Чорны кот»

Ніжэй алоўкам было нешта напісана, а пад запісам ледзь віднеліся тры калонкі лічбаў і нейкіх пазнакаў.

- Вось табе, Слава, лупа і гарбата, - амаль над самым вухам нягучна вымавіў Ягор Кузьміч.

- Таварыш палкоўнік, гэтак жа і заікай можна зрабіць, - уздрыгнуў ад нечаканасці малады чалавек. - Цікавы дакумент, - ставячы на стол кубак з гарбатай, кіўнуў ён галавой на раскрытую тэчку.

- Маёр я, Слава, проста маёр. Ведаю, што ты мне хочаш запярэчыць. Сапраўды, быў падпалкоўнікам, але разжалаваны з цалкам рэвалюцыйнай фармулёўкай: «За страту палітычнай пільнасці і бытавую распушчанасць». Доўга з такім кляймом я на аператыўнай працы не затрымаўся і быў, з улікам былых заслуг, адпраўлены камандаваць ведамасным архівам. Вось такія справы. Так што маёрам і звольніўся. Гэта ўжо потым у запасе нейкі разумнік дадумаўся - і мне яшчэ раз, курам на смех, прысвоілі падпалкоўніка, да даты або да нейкага свята - ужо і не памятаю... А вось у лес цябе з сабой я б не ўзяў, - рэзка змяніў тэму стары чэкіст.

- Гэта чаму ж? Я спартовец, выдатнік па ваенізаваным кросе і арыентаванні. Тэсты на выжыванне не горш за іншых здаў у свой час.

- Глухі ты, вушэй на патыліцы няма. Я з кухні ішоў, лыжка ў кубку бразгала, рукі ж ужо трасуцца. Яшчэ вунь паперку скінуў, калі лупу на сваім стале браў.

- Вы гэта сур’ёзна? Я ж вось на... - хлопец пакрыўджана ткнуў паль­цам у тэчку.

- Чытаў, напэўна? Ды так уважліва, што і слых прытупіўся? - здзекліва спытаў стары. - А вось амаль дзевяностагадовы дзед падышоў да цябе, а ты і не пачуў, вунь здрыгануўся, калі пачаў размаўляць. Калі б гэта было ў лесе ці яшчэ пры якіх абставінах - і ўсё, праз тры дні ўжо б і жалобныя залпы над тваёй магілкай прагучалі. Ты давай толькі не крыўдуй і ў зануды мяне не запісвай. Калі ступіў на сцежку контрвыведніка, то абавязаны заўсёды і да ўсяго быць гатовым. Добра, - стары паляпаў хлопца па плячы, - чаго ты там ужо нагледзеўся, як ты кажаш, цікавага?

- Толкам яшчэ нічога і не прачытаў, - адазваўся малады чалавек, - толькі першую старонку прабег, падумаў, што трэба было б неяк гэта павялічыць, як вы падкраліся і вось прынеслі, - ён падняў руку з лупай.

- Ды хопіць дзьмуцца, не паненка! І не падкрадваўся я, гарбату во прынёс табе. Так што крыўдзіць мяне не трэба. Падкраўся, падкраўся! Вось падсохне, у лес як-небудзь з’ездзім, я табе там пакажу сапраўднае падкрадванне. Што там на першай старонцы? Я ўжо і падзабыў.

- Рашэнне ЦК Белкампартыі аб поўнай адсутнасці ў рэспубліцы арганізаванага супраціву савецкай уладзе ў сувязі з мудрым курсам КПСС.

- Вось так, Слава, а ты кажаш - бібліятэкі. У бібліятэках у нас у краіне заўсёды захоўвалі толькі тое, што было дазволена, а астатняе ці палілі, ці ў «спецхран».

- Але час жа які цяпер! Якія забароны? Усё, што было ў тых спецхра­нах, сёння ў кнігарнях на паліцах і ў сусветнай павуціне.

- Час - ён, Слава, вядома, іншы, але парадкі засталіся тыя ж, асабліва што тычыцца падобных пытанняў, і асабліва ў нашай магутнай дзяржаве. Ты гэта на будучае запамінай. Была ды і ёсць такая старая чэкісцкая мудрасць: чым менш народ ведае, тым мацней начальства спіць. Давай, гартай далей.

- Не, тут нешта алоўкам напісана, зараз прачытаю, - хлопец падсунуў аркуш бліжэй да лямпы, паднёс лупу, - нейкія скарачэнні і лічбы. Тры слупкі. Першы: “А.иС.Р”; другі - “Н.Я.иВ”; трэці - “Вр.Об”. Вось яшчэ - над імі “44-45”. Нічога не зразумела. Злева ад першага слупка ўніз ідуць літары: “У.”, “АиВ.П.”, “Р.”, яшчэ нейкія дзве ці тры, цалкам сцёртыя...

- Старая гэта бухгалтэрыя. Першы слупок - актывісты і саўработнікі, другі - нашы, ястрабкі і ваякі, трэці - агульная колькасць ворагаў. Літары ўніз: забітыя, арыштаваныя і ўзятыя ў палон, параненыя, а далей там толькі для ворагаў - знішчана бандфармаванняў, разгромлена баз, схронаў, лагераў. Ну, калі лічбы чытаюцца, лічы, а я пакуль па сваю гарбату схаджу.

Вячаслаў дастаў з кішэні нататнік, ручку і быў ўзяўся за няхітрую арыфметыку, але пачуў бразгаценне посуду на кухні і напружыў слых, робячы таропкія запісы.

- І якія тут у нас поспехі?

- Так. - паварочваючыся да старога чэкіста, не без гонару вымавіў юнак. - Вы на кухні зачынілі бляшанку з гарбатай і, хутчэй за ўсё, паставілі яе на месца, з цукарніцы насыпалі лыжкай цукар, размяшалі яго. Потым, потым... - ён зазірнуў у канспект, - адарвалі нейкую паперу і пайшлі сюды. Пакуль ішлі, лыжка бразнула, калі не памыляюся, пяць разоў. Усё! - з гонарам адрапартаваў ён.

- Малайчына! Нядрэнна, вельмі нядрэнна! Як там з падлікамі?

- Вось з гэтым тугавата. Лічыць і слухаць адначасова не атрымліваецца. Але я ж беларус, я ўпарты, я змагу, натрэніруюся. А палічыць... я гэта імгненна...

- Давай, лічы, а заадно і старэчую памяць праверым. - Прымружыўшы вочы, Ягор Кузьміч пачаў нягучна называць лічбы. - Арыштавана ворагаў: 17870, забіта - 3035, паранена - 5302, разгромлена бандаў - 914. Забіта з нашага боку з усіх катэгорый - 521, паранена - 1911, прапала без вестак

- 47. Так, здаецца?

- Ну, вы даяце, Ягор Кузьміч! Як гэта ўсё можна памятаць столькі гадоў! Усё, усё, лічу! Усяго атрымалася пацярпелых, - Вячаслаў на імгненне запнуўся і са здзіўленнем падвёў вынік, - амаль 27300, без чатырох чалавек! І гэта толькі, як я зразумеў, за адзін няпоўны год! Нічога сабе!

- Так, сумна. І ўлічы - гэта толькі, як цяпер кажуць, прамых стратаў, а колькі расстралялі па прысудах трыбуналаў і судоў як нацыяналістаў і памагатых, а колькі асуджаных на «сталінскай дваццатцы» так з лагераў і не вярнуліся? А колькі яшчэ проста мірнага насельніцтва загінула, звы- чайных сельскіх жыхароў, не партыйных, актывістаў, проста хлебаробаў

- іх увогуле ніхто не лічыў. Думаю, за першую пасляваенную пяцігодку тысячаў пад сто пяцьдзясят будзе. - Стары змоўк і пацяжэлай хадой вярнуўся да свайго фатэля.

2

У казарме, хоць вокны і расчынілі насцеж, было душна, пахла дзёгцем і чалавечым потам. За акном павольна ўставала жнівеньскае сонца. У старых, высокіх каштанах, ліпах і елках, якія растуць па ўсім перыметры ваеннага гарадка, ля навучальных карпусоў, ля штаба, у парку з аўтамабільнай тэхнікай бесклапотна пра штосьці сваё буркаталі галубы. Лёгкі туман падаўся з пустога пакуль пляца за казарму, да стадыёна, да паласы перашкод, да спартыўнага гарадка, за якім іскрыўся расой поплаў, што ўпіраўся ў раскідзістыя вербы на беразе доўгага і глыбокага возера Рупінер Зэе. Да пад’ёма яшчэ амаль гадзіна.

Зміцер, якому дасталіся самыя паскудныя гадзіны дзяжурства, адклаў беларуска-нямецкі размоўнік, устаў з-за маленькага століка, заклаў рукі за спіну і пацягнуўся. Некалькі разоў прысеў, падышоў да вакна. Яму ў гэтым ціхім, вылізаным нямецкім гарадку ўсё не падабалася. Ды не толькі гарадок, самі немцы, сама Германія не выклікалі ў ім асаблівага захаплення. Вядома, нацысты лепш Саветаў, каты і тыя, і тыя, але немцы хоць сваіх як сабак не знішчаюць. Вядома, не варта трымаць такія думкі ў галаве: не дай Бог, хтосьці здагадаецца ці падслухае іх! Тады труба! А ён ужо быў у гэтай трубе.