Валерий Казаков - «Чорны кот»

- Слухаю цябе, сваяк, і завідкі бяруць, а я ўжо так сваю ўладу абараняць не змагу, хоць яна мне, не ў крыўду табе будзе сказана, нашмат больш дабротаў дае, - госць пра нешта задумаўся, а потым са шкадаваннем, як здалося слухачам, дадаў: - І не толькі сама дае, але і браць дазваляе. У нас як кралі ўсе, так з найвышэйшага дазволу і працягваюць тое рабіць дагэтуль. Толькі давай не думай, што ты мяне пераканаў! І ведаеш, я вось падумаў: хто б там раней не нарадзіўся з братоў, а галоўны будзе той, у каго сіла. Сіла сёння ў нас, толькі наша сіла - яна ж і вашай з’яўляецца. Што імперыя, што Саюз, што цяпер Расія, гэта - сіла, і адмаўляць гэтага ніхто не стане. І потым, каб ты з такой патэтыкай не казаў, - уздыхнуў маскоўскі госць, - спадзяюся, не думаеш, што вы ў сябе ідэальнае грамадства пабудавалі? Рынку ў вас, лічы, няма. Многае заарганізавана так, што рукі апускаюцца. Мы ж з вамі справы маем толькі па пратаколе. А далей - ні-ні! Прыватны бізнес нейкі ўбогі, перапалоханы, ці што. Ды і карупцыя ў вас немалая, вядома, да нашай ёй далёка, аднак. Столькі розных кармушак вашыя начальнікі для сваіх дзяцей і блізкіх панастваралі! Без гэтых адкатнікаў ні войкнуць, ні ўздыхнуць! Ва ўсім свеце, ды і ў нас гандлёвы дом - гэта, у першую чаргу, крама па абыходзе падаткаў і вывадзе прыбытку ў афшоры. А ў вас, на дзяржпрадпрыемствах, - гэта кармушкі для сваіх. Што творыць вашая моладзь, гэта ж поўны піпец! Ваш калгаснік, шаноўны Казімір Казіміравіч, вунь кавалак мяса ці вядро малака без дазволу зверху ў суседнюю вобласць прадаць не можа! Што гэта, па-твойму, ідэал? Я вунь неяк у аднаго вашага начальніка пытаўся, навошта яны вам, дылеры гэтыя? І ведаеш, што мне адказалі? А па заходніх аналагах! Вунь, і ў «Катэрпілеры», і «Фордзе», у «Ташыбе», ва ўсіх дылеры, а мы што, горш? Не горш. Тупей. Калі б гаспадар любога брэнду даведаўся, што на яго вырабе нехта чужы накручвае дваццаць-трыццаць, а то і семдзесят адсоткаў і гоніць гэта на рынак!.. Капіталіст павесіўся б!

- Ну, тэхніку-то нашу бяруць, і вы, і чужыя.

- Па-першае, прывыклі, што яе па-старому кувалдай і ломікам адрамантаваць можна, але пачакай, выйдзе Расія з чарговага сусветнага залупона - і ўсё па сваіх месцах стане. І браты братам руку дружбы пададуць. Вось тады вы запляшаце. Так, між іншым, нашы б і больш бралі вашых машын, калі б яны былі на тыя ж трыццаць адсоткаў тайней. Усё, стоп, стоп, сваяк! Не дай бог, нас жонкі пачуюць, падумаюць, што мы ўжо зусім бухія, калі пра вытворчасць загаварылі, і бутэлькі запаветныя не толькі са стала, але і з усіх схованак канфіскуюць...

- Вось тут, сваяк, я з табой спрачацца не буду. А ты чаго, Вячаслаў, сядзіш як засватаны, што не лезеш разнімаць нас? Ну хоць налівай, каб і ад цябе за сталом толк які быў.

- А што вас разнімаць? «Адвечны спор славян», як казаў класік, але спрэчка спрэчкай, а вочы славяне адзін аднаму пастаянна выклёўвалі, ды па апошніх падзеях відаць - і працягваюць кляваць. А калі шчыра, Казімір, то я ўсё яшчэ пад уражаннем экскурсіі. Ты б вунь і сваяка нашага замежнага заўтра выправіў бы па гэтым маршруце. Мы самі таго, што побач з намі, не ведаем, а ўжо «старэйшыя» браты і пагатоў. Можа, я і трохі маладзей за вас, але калі паклікалі ў арбітры, рызыкну выказаць здагадку: абодва вы і маеце рацыю, абодва ж і не маеце. Праўда, як заўсёды, дзесьці пасярэдзіне...

26

Дамовіўшыся сустрэцца праз два дні, маладыя ледзь вырваліся з гарачых абдымкаў гасціннай хутаранскай радні і павольна імчалі ў сталіцу. Стэфка без стомы захаплялася экскурсіяй, і здавалася, што акрамя прачыненых дзверцаў у мінулае для яе цяпер нічога не існавала. Дзявочае захапленне міжволі перадалося і Вячаславу.

Госпадзі, адкуль толькі браліся яго доўгія маналогі пра мінулае навакольнага краю! Аказваецца, хатняя адукацыя - самае эфектыўнае і мудрае - не прайшла для яго бясследна.

- Нічога сабе, колькі ты ўсяго ведаеш! - захаплялася дзяўчына, - мяне вунь ажно завідкі бяруць! І галоўнае, да гэтага часу маўчаў, як парты- зан! Хоць і каханы, ды ўсё ж гад! - яна стукнула яго сваімі маленькімі кулачкамі ў бок.

- Гэй, паненка, я ж за рулём, і хуткасць пад сто пяцьдзясят, ты давай асцярожней са збіццём кіроўцы. А потым: калі мне было ўсё гэта распавядаць, мы з табой без году тыдзень як знаёмыя. Ведаеш, я і сам здзіўлены, здзіўлены, бо ўсё гэта ўва мне жыве. Я ж, шчыра, нічога падобнага спецыяльна не вучыў і не чытаў. Гэта, хутчэй за ўсё, ад дзеда, бабулі і дзядзькі. Яны нешта расказвалі, а дзіцячая памяць убірала і захоўвала. Куды едзем, сонейка маё?

- Я ж табе казала: да цёткі Ядвігі. Яна з мамай маёй сёння доўга размаўляла па тэлефоне, вось і трэба даведацца хоць што ды як? Яны, мне здаецца, ужо да вяселля пачынаюць рыхтавацца. Праз твайго знакамітага дзядзьку і цётку выйшлі на агульных знаёмых і ледзь не відэа-канферэнцыю збіраюцца праводзіць.

- Вось табе і на, усё неяк адно да аднаго. Хутка неяк, можа, яно і да лепшага. Цётка - гэта добра! Толькі, ведаеш, - уздыхнуў малады чала­век, - мне пакуль боязна ісці да яе, ды і, - ён зірнуў на гадзіннік, - і пазнавата ўжо для афіцыйнага візіту: пакуль даедзем, будзе ўжо каля дванаццаці ночы.

- Табе якраз сёння і не варта туды ісці ні з якімі візітамі. Там нашы чыста бабскія гутаркі будуць. А позні час? Цётка ж паэтка, а паэзія - удзел паўночнікаў, баюся, там яшчэ і гасцей будзе поўная кухня. У Ядзі адна з самых знатных кухняў Мінска.

На кухні пахла не столькі ежай, колькі кавай, цыгарэтным дымам і свабодай.

Яшчэ засталіся ў нашым жыцці, праўда, ужо зусім мала, дзіўныя людзі з таго пакалення, якое і данесла да нашых дзён гэта невынішчальнае паняцце: «кухня творчага чалавека». Дзе і як яна нарадзілася, гэтая кухня, калі паспела пераняць і ўвабраць у сябе вальналюбны дух закінутых у лясах і палях небагатых маёнткаў і мястэчкаў? Як яна выстаяла і выжыла, праводзячы сваіх насельнікаў на катаргу і эшафот, на славу і на ганьбу? Але, на злосць начному тупанню каваных ботаў, насельнікі і спевакі яе вярталіся назад, вярталіся з нябыту, а тыя, хто не вярнуўся, станавіліся яе святынямі, яе іконамі, яе класікамі. Цудоўная і вечная кухня - прыстанак думаючага чалавека. Колькі пра цябе гаварылася, колькі яшчэ ўхвальных слоў цябе чакае наперадзе!

Заходні свет ніколі не меў такога прытулку духу і вальнадумства. Ды ён яму, дарэчы, і не патрэбны быў. Там вольнасці і крамола каваліся ў піўных, корчмах і кавярнях, універсітэцкіх кампусах, аддаленых сядзібах. У Савецкім Саюзе зонай свабодалюбства была абраная кухня, такой яна захавалася, бадай, толькі ў Беларусі. Недарэчны расійскі капіталізм прыдушыў і саму рускую інтэлігенцыю, і яе кухні, замяніўшы іх нейкімі неймавернымі сурагатамі. Толькі рэшткі вечных трацкістаў-дысідэнтаў яшчэ неяк соўгаюцца ў буйных расійскіх гарадах, на сваіх абшарпаных куханьках, даводзячы да страты свядомасці адзін аднаго вечнай барацьбой усіх і супраць усіх.