Евгений Будинас - Перловый суп

У савецкія часы, калі ты не сябраваў з кім-небудзь сам, табе знаходзілі сябра ці партыя, ці камсамол, ці КГБ.

Рэдакцыя беларускай рэспубліканскай маладзёжнай газеты «Знамя юности» сябравала з рэдакцыяй літоўскай рэспубліканскай маладзёжнай газеты «Komjaunimo tiesa» («Камсамольская праўда»). Два разы на год абедзве рэдакцыі збіраліся разам, каб дзяліцца вопытам. Дзяліліся так: адзін раз літоўцы прыязджалі напівацца да нас, другім разам мы ехалі напівацца да літоўцаў. Нешта там, канешне, было яшчэ, апроч п'янкі, але што там яшчэ было, апроч п'янкі, немагчыма ўспомніць.

Адным разам, калі мы пабывалі ў гасцях у літоўскіх сяброў і нас ужо, як дровы, пагрузілі ў аўтобус, каб выправіць дахаты, намеснік адказнага сакратара рэдакцыі газеты «Знамя юности» Віктар Ледзенеў раптам заявіў, што нікуды ён не паедзе, бо яшчэ не з усімі літоўцамі і не ўсім падзяліўся. «Не з усімі!.. Не ўсім!..» — дружна закрычалі пад вокнамі аўтобуса гасцінныя літоўцы, асабліва дзве літоўкі, і Ледзенеў ва ўпор спытаў мяне: «Ты са мной?..»

Паслаць яго куды-небудзь я не мог па трох, як мінімум, прычынах: працаваў я тады таксама ў сакратарыяце, гэта першае; Віктар Ледзенеў быў не проста маім начальнікам, а сябрам, гэта другое; ну, і яшчэ дзве літоўкі...

Карацей, як нас ні адгаворвалі неабыякавыя да нашага лёсу калегі і як ні запалохвалі карнымі санкцыямі галоўны рэдактар з адказным сакратаром, мы ў Мінск не паехалі.

Трэцім застаўся з намі ў вечаровай Вільні — па сямейных, як ён сказаў, абставінах — Яўтен Будзінас.

Памылку сваю мы ўсвядомілі адразу. Як толькі зачыніліся дзверы аўтобуса — усіх гасцінных літоўцаў разам з дзвюма літоўкамі як ветрам змяло. Аказалася, яны, нібыта запрашаючы нас застацца, проста дэманстравалі нам літоўскую, больш блізкую (у параўнанні з нашай) да еўрапейскай, культуру, а насамрэч цягацца з двума п'янымі дурнямі пасля двух дзён разгулёну ніхто не збіраўся: усе ў смерць ад нас стаміліся.

Будзінас, як свой са сваімі, знік разам з літоўцамі і дзвюма літоўкамі.

— Кінуў, лабус... — свістануў яму ўслед Ледзенеў і абняў мяне на скразным ветры колішняй сталіцы колішняга Вялікага княства Літоўскага, якое насамрэч было беларускім. – Пайшлі далей напівацца, больш няма чаго рабіць.

Сапраўды, нам нічога не заставалася рабіць, апроч як далей напівацца, і мы пайшлі ў рэстаран, дзе заказалі пляшку гарэлкі і, каб доўга не чакаць гатаванай закускі, дзве порцыі маслін.

— Маслін няма, — даволі няветліва, як нам здалося, буркнуў афіцыянт, гэткі трохі касаваты і з пузікам. Кончаны, як паказала далейшае развіццё падзей, літоўскі клоп.

— Тады гуркі ці... — пачаў я, але Ледзенеў, якога абразіла няветлівасць афіцыянта і ў якім ужо выспяваў канфлікт, мяне перапыніў:

— Як няма? Вунь людзі салянкі ядуць, а ў салянках масліны.

— Дык гэта людзі... — крэмзаў нешта алоўкам у меню афіцыянт. — І ў салянках...

— А без салянкі, значыць, няма?

— Няма.

Ледзенеў з хвіліну глядзеў на афіцыянта, асэнсоўваючы, мусібыць, хто тут дэбіл. Прыйшоўшы да высновы, што не ён, спытаў:

— Колькі ў порцыі маслін? Ну, колькі іх штук у порцыі?

— Ніколькі, бо іх няма. — Афіцыянт падаў меню. — Паглядзіце: няма.

— А калі б былі?

— Калі б былі, дык штук дзесяць. Можа, дваццаць.

— Тады налаві нам дзве порцыі.

Афіцыянт не зразумеў:

— Як налавіць?

— Як прыдумаеш.

— Дзе?

— У салянках... Налаві і прынясі. Так можна?

Афіцыянт уцяміў, што ад яго хочуць, і адмоўна паківаў галавой:

— Няма ў меню, значыць, нельга.

Убачыўшы, што Ледзенеў пачынае ўскіпаць, я прыйшоў яму на дапамогу:

— А салянкі ў меню ёсць?

— Салянкі ёсць.

— І рыбныя, і мясныя?

— І рыбныя, і мясныя.

— І па колькі ў адной салянцы маслін?

— Па дзве.

— Дык падай нам дваццаць маслін у салянках. I не кажы, што нельга.

— У якіх салянках?..

— У любых.

— Вы ж не з'ясцё... — не знайшоў, чым запярэчыць, афіцыянт, а Ледзенеў пракінуў пагрозліва: «Давай нясі, я табе фокус пакажу».

Афіцыянт цягаў салянкі, мы пілі, закусваючы вылаўленымі маслінамі, а калі ўсе масліны вылавіліся, зноў паклікалі афіцыянта:

— А цяпер нясі назад.

Клапа на плямы пабіла.

— Вы ж заказвалі...

— Што заказвалі?

-Салянкі...

— Масліны ў салянках! I гатовы заплаціць за порцыю, нават за дзве. А салянкі нясі, адкуль прынёс, мы іх не елі ні мясных, ні рыбных.

— За ўсё плаціце, — заўпарціўся афіцыянт. — Не панясу назад нічога.

— Тады фокус... — падняўся з-за стала намеснік адказнага сакратара беларускай рэспубліканскай газеты «Знамя юнасци» Віктар Іванавіч Ледзенеў, усклікнуў: «Оп-па!..» — іперакуліў стол, у два паверхі ўстаўлены талеркамі з салянкамі, некаторыя з якіх трохі астылі, а некаторыя былі яшчэ даволі гарачыя, на афіцыянта — гэткага трохі касаватага і з пузікам...

О, колькі было звону і крыку!..

Афіцыянт аказаўся не толькі кончаным клапом, але і пляменнікам дырэктара рэстарана, а дырэктар рэстарана — братам нейкага хоць і літоўскага, але міліцэйскага начальніка. Так што да гэтай пары маглі б мы сядзець у якойнебудзь літоўскай вязніцы, калі б «лабус» Будзінас насамрэч, як западозрыў гэта Ледзенеў, нас кінуў.

Але Яўген Дамінікавіч нас не кінуў. Прыбегшы назаўтра ў рэдакцыю газеты «Komjaunimo tiesa», ён адразу спытаў: дзе мы, ці не аб'явіліся? Яму адказалі, што не, пакуль не аб'явіліся, і ніхто не ведае, што рабіць: не шукаць жа ў міліцыі. 3 уласцівай яму празорлівасцю Будзінас заўважыў на гэта, што, калі нас недзе і шукаць, дык якраз у міліцыі — і ў міліцыі нас знайшоў.

Літва ў той час была не краінай Еўрасаюза, а адной з пятнаццаці савецкіх сацыялістычных рэспублік, таму Яўген Дамінікавіч знайшоў нас у савецкай сацыялістычнай міліцыі слаба жывымі, бо ўсю ноч нас не слаба мяцелілі: мы адмаўляліся адказваць на пытанні (каб нас не вытурылі з работы), адкуль мы ёсць і хто мы ёсць такія, а ніякіх дакументаў пры сабе не мелі. Навошта нам мець пры сабе нейкія дакументы, калі не было мяжы паміж Літвой і Беларуссю...

«Ну, ё..! — вылаяўся Будзінас, убачыўшы, якія мы прыгажуны, і выслухаўшы ідыёцкую гісторыю пра масліны. - Яны мне тыя масліны на белым сподачку пададуць!»

Ен доўга не мог зразумець сутнасць канфлікту ў рэстаране, у якім масліны нібыта былі і ў той жа час іх не было, а калі зразумеў, дык падняў пабытовы канфлікт на ідэалагічны, дзяржаўны ўзровень, падаўшы сутнасць ягоную зусім не так, як падаваў яе касаваты афіцыянт (які мяцеліў нас разам з ментамі) дый мы самі.

Для пачатку Яўген Дамінікавіч папрасіў начальніка пастарунка, у якім нас трымалі і мяцелілі, дазволіць яму патэлефанаваць з ягонага кабінета галоўнаму рэдактару газеты «Komjaunimo tiesa» — члену Цэнтральнага Камітэта Камуністычнай партыі Літвы. Не дазволіць гэтага начальнік пастарунка не мог, а галоўны рэдактар не мог у такой сітуацыі не заступіцца за дарагіх гасцей, беларускіх сяброў, вядомых журналістаў.