Чингиз Айтматов - Буранны паўстанак (на белорусском языке)

- А вы чаго раты паразяўлялi? Ану заводзьце машыны! Як прыехалi, так i паедзем! Да д'ябла ўсё! Давай паварочвай! Хопiць! Пабылi дурнямi! Паслухалiся разумнiкаў!

Калiбек завёў трактар i пачаў асцярожна разварочваць прычэп на выезд, тым часам зяць-алкаголiк ускочыў у прычэп i заняў сваё месца каля нябожчыка. А Жумагалi чакаў, калi Буранны Едыгей адвяжа свайго Каранара ад каўша экскаватара. Пабачыўшы гэта, Сабiтжан яшчэ болей стаў прыспешваць:

- Чаго вочы вылупiў? Давай заводзь! Круцi назад! Пахаваў паважанага нябожчыка... Круцi дахаты...

Пакуль Буранны Едыгей садзiўся на вярблюда - трэ было спачатку прымусiць яго прылегчы, потым узгламаздзiцца i зноў падняць жывёлiну на ногi, трактары загурчалi i рушылi дамоў. Па сваiх слядах. I нават чакаць не сталi. Гэта Сабiтжан, якi сядзеў у першым трактары, прыспешваў...

А ў небе кружыў усё той жа каршун. Сачыў за рыжым сабакам, якi чамусьцi раздражняў яго. I няўцям было каршуну, чаму сабака не пабег, калi рушылi трактары, а застаўся каля чалавека з вярблюдам, чакаў, пакуль той сядзе верхам, каб потым патрухаць следам.

Людзi на трактарах, а за iмi - верхнiк на вярблюдзе, а за iм - рыжы сабака зноў вярталiся саразекамi паўз Малакумдычапскую строму, дзе на пясчаным грудку было каршунова гняздо. Iншым часам каршун занепакоiўся б, падаў голас, трымаўся б зводдаль, але не спускаў бы вока з чужынцаў; нават паклiкаў бы сваю сяброўку, што недзе блiзка палявала, каб i яна была побач - раптам трэба будзе баранiць гняздо; але сягоння каршуну турбавацца было няма чаго - дзецi даўно аперылiся...

Хiжак сачыў за людзьмi паводле звычкi бачыць усё, што рабiлася ў ягоных уладаннях. Асаблiва яго цiкавiў рыжы сабака, што неадлучна быў з людзьмi. Што прывязала яго да iх, чаму ён не палюе сам па сабе? Навошта яму такое жыццё? I яшчэ прыцягвала каршунову ўвагу нешта блiскучае на грудзях у чалавека, што ехаў на вярблюдзе. Менавiта таму каршун адразу заўважыў, як чалавек на вярблюдзе раптам крута павярнуў i пачаў абганяць трактары, пакуль яны мiналi сухадол. Чалавек паганяў вярблюда ўсё хутчэй i хутчэй, размахваючы плёткай, вярблюд роўна бег, шырока i далёка выкiдваючы ногi, а рыжы сабака стараўся не адстаць...

Так было нейкi час, пакуль чалавек на вярблюдзе не абагнаў трактары i не спынiўся ўпоперак дарогi. I трактары затармазiлi.

- Што? Што там здарылася яшчэ? - высунуўся з кабiны Сабiтжан.

- Нiчога. Глушы маторы, - загадаў Буранны Едыгей. - Размова ёсць.

- Якая яшчэ размова? Не затрымлiвай.

- Меней балбачы. Хаваць будзем тут.

- Адыдзi! - узлаваўся Сабiтжан, торгаючы на шыi гальштук, ужо скамечаны i недалужны. - Я сам буду хаваць на раз'ездзе.

- Слухай, Сабiтжан! Бацька твой, нiхто не спрачаецца. Але ж на свеце не ты адзiн. Ты паслухай усё-такi. Што здарылася там на пасту, ты сам бачыў, сам чуў. Нiхто не вiнаваты. Але падумай пра другое. Калi гэта было, каб мёртвага вярталi з пахавання дамоў? Такога не бывала. Гэта ганьба на нашы галовы. Нiколi такога не было.

- Не я сюды вёз, - запярэчыў Сабiтжан.

- Я вёз. Мы!.. Нельга вяртацца з нябожчыкам. Сорам. Падумай. Ганьбы нiчым не змыеш.

Тым часам з кабiны экскаватара вылез Доўгi Эдыльбай, з'явiўся i зяць-алкаголiк. Экскаватаршчык Жумагалi таксама падышоў даведацца, што здарылася, чаму Буранны Едыгей верхам на Каранары заступаў iм дарогу.

- Слухайце, джыгiты, - казаў ён. - Адвеку так было i будзе. З могiлак нябожчыка не прывозяць назад. Каго павезлi хаваць, той павiнен быць пахаваны. Вось Малакумдычапская строма. Гэта таксама наша зямля, саразекская! Тут, на Малакумдычапе, Найман-Ана вялiкi плач свой мела. Паслухайце мяне, старога Едыгея. Няхай будзе тут Казангапава магiла. I мая магiла таксама няхай будзе тут. Бог дасць самi пахаваеце. Пра гэта буду малiць вас. А цяпер яшчэ не позна, ёсць час - вунь там, на самым абрыве аддадзiм нябожчыка зямлi.

Доўгi Эдыльбай глянуў туды, куды паказваў Едыгей.

- Цi праедзе твой экскаватар? - спытаў Жумагалi.

- Ды праедзе, чаму ж не!

- А я кажу, хопiць здзекавацца! Паехалi на раз'езд! - закрычаў Сабiтжан.

- Якi над табой здзек? Гэта ж здзек будзе, калi нябожчыка прывязем назад, - сказаў яму Жумагалi. - Ты сам падумай.

Усе змоўклi.

- Вось што, вы як хочаце, - сказаў Жумагалi, - а я паеду магiлу капаць. Трэба выкапаць яму як глыбей. Пакуль яшчэ час ёсць. Да цемнаты.

I Жумагалi, завёўшы экскаватар, вырулiў на абочыну i пакiраваў на пагорак, а адтуль - на строму. Туды ж пайшоў i Доўгi Эдыльбай, за iм - на Каранары Буранны Едыгей.

Каршун раптам убачыў, як людзi заварушылiся на строме. Адна з машын пачала торгацца, выграбаючы зямлю i складваючы яе горбай каля сябе, як суслiк ля нары. Тым часам ззаду падпаўзаў трактар з прычэпам. У iм усё гэтак жа сядзеў чалавек каля нечага, загорнутага ў белае.

Каршун зразумеў, што гэтыя прышлыя доўга будуць заставацца на строме, капаючыся ў зямлi. Яму нiчога не заставалася, як зрабiць у небе круг, кiруючыся блiжэй да забароннай зоны, каб пацiкавiцца, што робiцца там, дзе быў касмадром.

А там ужо другiя суткi iшла бесперапынная работа. Удзень i ўночы. Увесь гэты раёй ноччу быў ярка асветлены сотнямi магутных пражэктараў. Было святлей, чым удзень. Дзесяткi цяжкiх i лёгкiх спецыяльных машын, а таксама людзей: вучоных i iнжынераў рыхтавалi аперацыю "Абруч".

Антыспадарожнiкi, прызначаныя для знiшчэння лятальных апаратаў у космасе, стаялi, гатовыя да пад'ёму, на асобай пляцоўцы касмадрома. Паводле ўзгаднення ОСВ-7 яны былi замарожаны да асобнай дамоўленасцi, гэтак жа, як падобныя сродкi з амерыканскага боку. Цяпер яны знаходзiлi сабе новае прымяненне ў сувязi з экстраннай праграмай па ажыццяўленню транскасмiчнай аперацыi "Абруч". Такiя ж ракеты-робаты рыхтавалiся да сiнхроннага запуску паводле аперацыi "Абруч" i на амерыканскiм касмадроме Невада.

Час старту ў саразенскiх шыротах прыпадаў на восем гадзiн вечара. Роўна ў восем нуль-нуль ракеты павiнны былi стартаваць. Паслядоўна, з iнтэрваламi ў паўтары хвiлiны, у дальнi космас павiнны былi памкнуць дзевяць саразекскiх антыспадарожнiкавых ракет, прызначаных утварыць у плоскасцi "Захад-Усход" пастаяннага дзеяння абруч наўкол зямнога шара супроць пранiкнення iншапланетных лятальных апаратаў. Невадскiм ракетам-робатам належала ўстанавiць такi ж абруч "Поўнач- Поўдзень".

Дакладна ў тры гадзiны дня на касмадроме Сары-Азек-1 уключылася кантрольна-перадпускавая сiстэма "Пяцiхвiлiнка". Праз кожныя пяць хвiлiн на ўсiх экранах i табло, па ўсiх службах i каналах успыхвалi сiгналы, якiя дублiравалiся гукам: "Да старта чатыры гадзiны пяцьдзесят пяць хвiлiн! Да старта чатыры гадзiны пяцьдзесят хвiлiн..." За тры гадзiны да старта павiнна была ўключыцца сiстэма "Хвiлiнка".

Блiзка таго часу арбiтальная станцыя "Парытэт" паспела перамянiць параметры свайго месцазнаходжання ў космасе, i адначасова былi пераведзены на другi код каналы радыёсувязi бартавых сiстэм станцыi, каб выключыць усялякую магчымасць кантактаў з парытэт-касманаўтамi 1-2 i 2-1.