Гавриил Троепольский - Белы Бiм Чорнае вуха (на белорусском языке)

Бiм паглядзеў на яго, нахiлiўшы галаву набок, быццам хацеў сказаць: не разумею цябе, чалавек.

- А ты, брат, вiдаць, сабака разумны, добры. Вось i яшчэ ён сказаў словы, якiя так часта паўтараў гаспадар. Цяпер Бiм завiляў хвастом у аддзяку за спагаду i ласку.

- Ну, калi так, жывi са мною, - скончыў чалавек.

I пайшлi яны далей. Разы са два за дарогу Бiм усё ж спрабаваў упiрацца, нацягваў павадок i паказваў вачыма назад. (Адпусцi, маўляў, мне - не туды).

Чалавек прыпыняўся, гладзiў сабаку, гаварыў:

- Мала цi што... Мала цi што.

Тут бы i клопату мала: хватануць за папружку раз-другi - i напал. Але Бiм ведаў: павадок на тое, каб за яго вадзiлi, каб сабака не iшоў далей i блiжэй, чым патрэбна. I перастаў прасiцца.

Iшлi яны спачатку па лесе. Дрэвы былi задумёныя i маўклiвыя - голыя, халодныя, заспакоеныя марозiкам; трава ў лесе пажухла, слабенькая i зблытаная, сумная. Нудота Бiму - i ўсё.

Потым пацягнулася рунь, дываном закрыўшая зямлю, мяккая i вясёлая. Зрабiлася тут Бiму крышку лягчэй: прастора, неймаверна многа неба, вясёлае пасвiстванне чалавека побач - усё гэта добра было з Iванам Iванавiчам. Але, калi дарога пайшла па ворыве - зноў вясёлага мала: зямля чарнавата-шэрая з кропелькамi ад мелу, а камячкоў на ёй нiякiх; здавалася, яна нежывая, месцамi напаўжывая - распыленая, спустошаная зямля.

Чалавек сышоў з дарогi, памацаў абцасам ворыва i ўздыхнуў.

- Дрэнна, брат, - сказаў ён Бiму. - Чорная бура. Дрэнна, брат... Яшчэ адна-дзве чорныя буры - i канец зямельцы. Дрэнна, браце...

Словы "дрэнна, брат" Бiму вельмi знаёмыя ад гаспадара, i ён ведаў, што гэта абазначае смутак, нуду або "нешта не так", а словы "чорная бура" ён зразумеў як "чорнае вуха" у невядомай яму iнтэрпрэтацыi. Аднак тое, што сказанае датычылася зямлi, Бiму не зразумець. Чалавек здагадаўся пра гэта:

- Вядома, ты - сабака, i ты нiчога не кемiш. А каму сказаць? Вось я табе, чарнавух, i скарджуся... Пачакай жа!.. - Ён паглядзеў на Бiма i дадаў: - А i будзь ты Чарнавухам. Гэта па-сабачаму - Чарнавух. Само вырвалася, то так таму i быць.

Ну i што? Не даходзячы яшчэ за вёскi, Бiм ужо ведаў, што цяпер ён Чарнавух: чалавек жа многа разоў ласкава паўтараў:

- Чарнавух - гэта добра. - Альбо так: - Маладзец, Чарнавух, добра iдзеш. Або яшчэ нешта такое, але абавязкова "Чарнавух".

Так за грошы людзi прадалi добрае iмя Бiма. Добра, што хоць гэтага не ведаў Бiм, як i таго, што за паперкi некаторыя людзi могуць прадаць i гонар, адданасць i сэрца. Добра сабаку, якi не можа пра гэта ведаць!

Але Бiм цяпер павiнен забыць сваё iмя. Што ж рабiць - так, выходзiць, i павiнна быць. Толькi не забудзе ён свайго сябра Iвана Iванавiча. Хоць жыццё пачалося зусiм iнакшае, нiяк не падобнае да таго, што было некалi, але тое забыць ён не мог.

Раздзел 11

ЧАРНАВУХ У ВЁСЦЫ

Вёска, куды прывялi Бiма, зусiм-такi здзiвiла яго. Тут таксама жылi людзi, але ўсё было не так, як там, дзе ён нарадзiўся i выгадаваўся. Домiкi маленькiя - проста на зямлi, без усякiх там лесвiчных пляцовак, без шматлiкiх парогаў, дзверы не пстрыкаюць замкамi. На ноч, праўда, дзверы зачыняюць на засаўку. Усе домiкi накрыты рабрыстымi шэравата-белымi лiстамi. Ранiцаю, у адзiн i той жа час, з кожнага домiка iдзе ўгору дым, але домiкi ўсё ж не едуць i не ляцяць некуды, а стаяць сабе роўненька радочкамi i дымяць цiха i мiрна, без усякага там скрыгатання. Але больш за ўсё ўразiла Бiма (зараз ужо Чарнавуха) тое, што разам з людзьмi тут жывуць i розныя жывёлiны i птушкi: каровы, куры, гусi, авечкi, свiннi, знаёмства з якiмi адбылося не адразу. У жывёлiн за кожным чалавечым домiкам былi свае хаткi, накрытыя часам саломаю, а мясцiнамi i чаротам, i адгароджаныя невысокiм рэдкаватым тынам. I нiхто нiкога не чапае нi людзi жывелiн i птушак, нi жывёлiны людзей, i нiхто нi па кiм не страляе са стрэльбы.

Першы дзень Бiму паслалi сена ў кутку ў сенцах. Чалавек прывязаў яго за вяроўку, добра накармiў i некуды пайшоў, апрануўшы плашч. Астатак дня Бiм правёў адзiнока, у цiшынi i маўклiвасцi. Адвячоркам ён пачуў, як зашорхалi капытцамi авечкi, як яны зайшлi на двор, як прамыкала карова ў хляве (нечага прасiла). А скора прыйшоў i той чалавек, але з хлопчыкам у плашчы, у ботах, на галаве шапка, а ў руках доўгая палка. Твар у яго быў гэтакi ж карычневы, як у добрага чалавека, а пах хлопчык авечкамi.

- Ну, Алёшка, глядзi новага сябра, - сказаў дарослы хлопчыку.

Яны падышлi да самага Бiма.

- Тата, а не ўкусiць?

- Не, Алёшка, такiя не кусаюцца... Ух ты, Чарнавух... Чарнавух - харошы сабака. - I чуць паляпаў яго па баку.

Бiм ляжаў i насцярожана глядзеў на хлопчыка. Той таксама пагладзiў:

- Чарнавух... Чарнаву-ух... - I сказаў да дарослага: - Тата, а калi адвяжам - не ўцячэ?

- Трохi пачакаем. - Ён пайшоў у дом.

Бiм устаў, прысеў, падаў хлопчыку лапу, гэта значыць сказаў: "Добры дзень. Ты харошы".

- Тата! - крыкнуў хлопчык. - Тата, хадзi!

Той вярнуўся.

- Добры дзень, Чарнавух! - падаў хлопчык руку.

Бiм яшчэ раз павiтаўся. Абодва чалавекi вiдавочна ўпадобалi ягоную ветлiвасць. Гэтыя першыя хвiлiны знаёмства былi вельмi важныя Бiму: ён даведаўся, што таго, хто прывёў яго сюды, завуць Тата, а хлопчыка Алёша. Нават звычайныя, нiчым не адметныя дварняжкi скора даведваюцца пра iмёны людзей, а Бiм... Ды што там казаць! Мы ўжо ведаем, якi гэта сабака.

Потым, ужо прыцемкамi, прыйшла i жанчына. Апранута яна была дзiўна: галава закручана ў дзве хусткi, куфайка на ёй нацягнута, як барабан, штаны гэтакiя ж самыя, як у тае добрае жанчыны, якая заганяла кастылi. Але гэтая пахла зямлёю i буракамi (салодкi такi корань, якога некалi Бiм не мiнаў). Яна зайшла ў хату, пра нешта гаварыла з мужчынамi, адразу ж патупала з сянец на двор з вядром у руках. Цяпер Бiм вызначыў, не сыходзячы з месца, што адны дзверы з сянец - на вулiцу, другiя - да жывёлiн, а трэцiя - у хату. Але да iх не дастаць - не пускае вяроўка. Вось пакуль што i ўсё, пра што даведаўся Бiм.

Ён зноў лёг.

Пахне авечкамi, моцна пахне з двара. Што такое авечкi, Бiм ведаў даўно. Яны жывуць, думалася некалi, чарадою, ходзяць па полi i нiчога не робяць, толькi ядуць i крычаць. А каля iх заўсёды чалавек у брызентавым плашчы i з доўгаю палкаю з кручком на канцы; адзiн такi падыходзiў да Бiма i Iвана Iванавiча, калi яны адпачывалi пад стогам сена, цiснуў гаспадару руку; яшчэ з iм быў вялiкi кудлаты сабака. З iм пазнаёмiўся Бiм незвычайна. Спачатку Кудлаты пёр на яго з налёту i жудасна брахаў, але Бiм тады лёг на спiну, падняў угору лапы i сказаў: "Што такое? Хiба я з-за чаго вiнаваты?"

Далiкатнасць узяла верх над нахабствам, а Кудлаты сабака, абнюхаўшы Бiма, палiзаў жывот, крыху адышоў i распiсаўся на каменi. Бiм зрабiў тое ж самае. А наогул, гэта абазначала: мiру - мiр. А пакуль гаспадар Бiма гаварыў з гаспадаром Кудлатага, яны пагулялi ў даганялкi, i, аказалася, Бiм i быстрэйшы i вёрткi, што нават заслужыў павагу новага знаёмага. Калi яны развiтвалiся (трэба ж iсцi за гаспадарамi!), то панюхалi камень i пераглянулiся так: "Ты прыходзь калi-небудзь сюды", - сказаў Бiм i паскакаў далей.