Альбер Камю - Ёна, або Мастак за працай (на белорусском языке)

Аднойчы гандляр паведамiў Ёну, што попыт на яго палотны значна панiзiўся, i таму, на жаль, ён вымушаны паменшыць заробак; Ёна згадзiўся, але Луiзу гэта занепакоiла. Быў верасень, дзецям да новага навучальнага года трэба было купляць адзенне. I Луiза са звычайнаю мужнасцю ўзялася за гэта сама. Праўда, надоўга сiлы ў яе не хапiла. Роза магла нешта зацыраваць, ушыць гузiк, але шыць яна не ўмела. Затое стрыечная сястра ў яе мужа была швачка; яна i падрадзiлася дапамагчы Луiзе. Час ад часу яна прыходзiла ў пакой, дзе працаваў Ёна, i сядала на крэсле ў самым куце. Зрэшты, гэта негаваркая асоба паводзiла сябе заўсёды вельмi спакойна. Настолькi спакойна, што Луiза параiла Ёну намаляваць "Краўчыху". "Добрая думка", - сказаў Ёна. Ён паспрабаваў, сапсаваў два палатны i зноў узяўся за сваё неба. На другi дзень, замест таго каб маляваць, ён доўга хадзiў па кватэры i разважаў. Раптам прыбег распалены вучань, сунуў яму нейкi доўгi артыкул, якi б у iншым выпадку Ёна нават не прачытаў. У артыкуле пiсалася, што яго жывапiс адначасова прэтэнцыёзны i старамодны. Тут якраз пазванiў гандляр i зноў выказаў занепакоенасць знiжэннем попыту на палотны. Але Ёна па-ранейшаму летуценiў i разважаў. Вучню ён сказаў, што ў артыкуле ёсць доля праўды, але наперадзе ў яго яшчэ шмат часу, i ён ускладае на яго пэўныя надзеi. А гандляру адказаў, што разумее яго заклапочанасць, але не падзяляе яе. У яго ёсць задума стварыць нешта вялiкае i сапраўды новае; так што ўсё зноў пойдзе добра. Гаворачы гэта, Ёна адчуў, што кажа праўду, што зорка зноў спрыяе яму. Досыць толькi наладзiць усё як след.

Назаўтра ён паспрабаваў працаваць у калiдоры, паслязаўтра - у душы, пад электрычным святлом, яшчэ праз дзень - на кухнi. Але ўпершыню яму пачалi замiнаць людзi, якiх ён сустракаў паўсюль; яму замiналi ўсе - i тыя, каго ён амаль не ведаў, i тыя, хто быў яму блiзкi i каго ён любiў. На пэўны час ён спынiў працу i задумаўся. Каб дазваляла надвор'е, ён мог бы намаляваць што-небудзь на натуры. Але, на жаль, наблiжалася зiма, i цяпер маляваць краявiды было немагчыма, трэба было чакаць вясны. Ён усё ж паспрабаваў, але хутка адмовiўся: холад прабiраў наскрозь. Некалькi дзён ён правёў побач з палотнамi, але часцей проста сядзеў каля iх цi стаяў ля акна; ён ужо нiчога не маляваў. Тады ён зранку пачаў хадзiць у горад. Ён ставiў сабе мэту - накiдаць нейкую дэталь, дрэва, скасабочаную хату, профiль выпадковага прахожага. Але пад канец дня ў яго так нiчога i не было. Наадварот, кожная сама малая спакуса - газета, спатканне са знаёмым, вiтрына цi цеплыня ў кавярнi - усё затрымлiвала яго. Кожны вечар ён знаходзiў апраўданне свайму нячыстаму сумленню, якое мучыла яго ўвесь час. Ён будзе маляваць, вядома, будзе, i нават лепш, як раней, вось толькi мiне гэты час уяўнай, вонкавай спустошанасцi. Цяпер ён працуе ўсярэдзiне, у думках, вось i ўсё, а потым - потым яго шчаслiвая зорка ўзыдзе зноў i зазiхацiць новым i чыстым бляскам. Тым часам ён ужо амаль не пакiдаў кавярань. Ён заўважыў, што алкаголь выклiкае ў яго такi самы душэўны ўздым, якi ён адчуваў у днi сваёй плённай працы, у тыя днi, калi ён думаў над сваiмi карцiнамi з вялiкаю цеплынёй i замiлаваннем, параўнальным адно з яго любоўю да дзяцей. Пасля другой чаркi каньяку да яго вярталася гэта пранiклiвае хваляванне, i ён адчуваў сябе адначасова гаспадаром сусвету i яго слугой. На жаль, ён цешыўся гэтым пачуццём, склаўшы рукi, яно праходзiла марна, не ўвасабляючыся ў мастацкi твор. Але менавiта яно больш за ўсё наблiжалася да творчай радасцi, якая складала ўвесь сэнс яго жыцця, i цяпер ён доўгiмi гадзiнамi сядзеў у пракураных дымам i шумных закутках i аддаваўся марам.

Але ён цураўся тых кварталаў i кавярань, дзе можна было напаткаць мастакоў. Калi ж ён сустракаў знаёмага, якi пачынаў з iм гутарыць пра яго жывапiс, яго брала панiка. Яму хацелася ўцячы, знаёмы заўважаў гэта, i тады Ёна ўцякаў. Ён ведаў, што за спiнаю ў яго кажуць: "Ён лiчыць сябе за Рэмбрандта", i гэта яшчэ больш прыгнятала яго. Так цi iнакш, на яго твары ўжо не было ўсмешкi, i яго былыя сябры зрабiлi з гэтага дзiўную, але непазбежную выснову: "Калi ён не ўсмiхаецца, значыць, ён задаволены сабой". Ведаючы гэта, Ёна ўсё больш адасабляўся, пачаў скрытнiчаць. Калi ён уваходзiў у кавярню, яму досыць было адчуць, што нехта з прысутных яго пазнаў, як усярэдзiне ў яго ўсё халадзела. Нейкую секунду ён стаяў у поўнай бяссiльнасцi, ахоплены нейкiм незразумелым сумам, i намагаўся не выдаць свайго замяшання. Але раптам у iм абуджалася неадольная патрэба ў сяброўскай падтрымцы. Ён прыгадваў добрыя вочы Рато, рэзка паварочваўся i знiкаў. Неяк, у адзiн такi момант, ён пачуў, як нехта сказаў у яго за спiнай: "Ты бачыў? Ну i пыса!"

Ён хадзiў ужо толькi ў кварталы на самай ускраiне, дзе яго нiхто не ведаў. Там ён мог гаманiць i ўсмiхацца, да яго вярталася зычлiвасць, нiхто яго не распытваў. Ён завёў некалькi малапатрабавальных прыяцеляў. I асаблiва любiў кампанiю аднаго, што працаваў гарсонам у прывакзальным буфеце, дзе Ёна часта бываў. Аднойчы той запытаўся: "А чым вы наогул займаецеся?" - "Малюю". - "Што, маляр? Цi, можа, мастак?" - "Мастак". - "Вунь як! Няпростая справа", - адказаў гарсон. Болей яны не гаманiлi пра гэта. Але, думаў Ёна, справа няпростая, ды ён выкруцiцца, вось толькi знойдзе, як уладзiць жыццё.

Дзень за днём, чарка за чаркай, ён знаёмiўся з новымi людзымi, на дапамогу прыйшлi жанчыны. З iмi ён умеў шчыра пагутарыць, перад цi пасля ложка, а галоўнае - крыху пахвалiцца. Яны разумелi яго, нават калi i не надта давалi веры. Часам яму здавалася, што былая моц зноў вяртаецца да яго. I аднойчы, падбадзёраны адной такою сяброўкай, ён вырашыў пачаць усё спачатку. Ён вярнуўся дадому i зноў паспрабаваў працаваць у спальнi, балазе краўчыхi тады не было. Але ўжо праз гадзiну адклаў палатно, усмiхнуўся Луiзе, гледзячы на яе пустымi вачыма, i выйшаў. Увесь дзень ён пiў, а ноч правёў у сваёй сяброўкi, хоць быў, зрэшты, няздольны яе пажадаць. Ранiцай Луiза сустрэла яго ў смутку, яе твар увасабляў сабой жывы боль. Яна хацела ведаць, цi спаў ён з гэтай жанчынай. Ёна адказаў, што з гэтай - не, бо быў п'яны, але раней спаў з iншымi. I ўпершыню, з адчаем у сэрцы, ён убачыў такi твар у Луiзы, твар тапелiцы, на якiм адбiлiся здзiўленне i вялiкая пакута. Тады ён раптам уразумеў, што за ўвесь гэты час нават не думаў пра яе, i яму зрабiлася сорамна. Ён папрасiў прабачэння, цяпер з гэтым кончана, заўтра ўсё будзе зноў як раней. Луiза была няздольная штосьцi сказаць i адвярнулася, каб схаваць свае слёзы.

На другi дзень Ёна выйшаў з дому вельмi рана. Iшоў дождж. Ён вярнуўся прамоклы да касцей, цягнучы на сабе нейкiя дошкi. У вялiкiм пакоi за кавай сядзелi два старыя сябры, якiя прыйшлi яго наведаць. "Ёна мяняе дэкарацыi. Цяпер ён будзе маляваць на дрэве!" - сказалi яны. Ёна ўсмiхнуўся: "Зусiм не. Але я сапраўды пачынаю нешта новае". Ён прайшоў у маленькi калiдор, куды выходзiлi душавы пакой, прыбiральня i кухня. Там, дзе калiдор паварочваў, ён спынiўся i доўга разглядаў высокiя сцены, што ўздымалiся пад змрочную столь. Спатрэбiлiся лескi, i ён спусцiўся па iх да кансьержа.