Франсуа Мориак - Клубок гадзюк (на белорусском языке)

Некалькi разоў паўтарыла яна гэтыя горкiя словы. Мацi пацiскала плячыма, але радавалася, што Янiна нарэшце заплакала: "Цяпер ёй палягчэе..." I яна ўзялася суцяшаць дачку:

- Не перажывай, дачушка мая! Голад i воўка з лесу гонiць. Пабегае, пагаладае ды вернецца. Куды ён дзенецца?!

Перакананы: Янiне было непрыемна слухаць такiя словы. Я ўстаў i ўзяўся за капялюш. Не мог я тут больш быць. Дачцэ сказаў, што найму таксi i паеду ў Калез. I тут Янiна сказала:

- Дзядуля, вазьмiце мяне з сабой.

Мацi ўзбунтавалася:

- Ты што, пры сваiм розуме?! Кожную хвiлiну ты можаш спатрэбiцца юрыстам. А яна сабралася ў Калез?.. Ды там ад адной нуды памерцi можна!..

Жэнеўева выйшла за мною следам i на лесвiчнай пляцоўцы выгаварыла мне, што я патураю вар'яцкiм жаданням унучкi:

- Ды гэта ж шчасце якое, што мы збылi гэтага чорта! Няўжо ты не згодзен са мной?! А хiба цяжка знайсцi прычыну для разводу?! Паплача, паные ды супакоiцца. А потым зноў выйдзе замуж, З яе багаццем ад жанiхоў адбою не будзе!.. Вось толькi трэба, каб утаймавалася, забылася пра таго нягоднiка... А ты таксама заспяваў... То ненавiдзеў, цярпець не мог Фiлi, а тут узяўся расхвальваць яго... Ды яшчэ пры ёй... Ну не... не пушчу я яе ў Калез. Уяўляю, з якiм настроем яна адтуль вернецца. Тут-то мы ўжо дамо рады, паможам апамятацца. Забудзе, нiчога ёй не зробiцца...

"Калi толькi не памрэ ад гора, - падумаў я. - Або будзе пакутаваць, плакаць, чэзнуць..." А можа, Янiна з той пароды жанчын, якiх я добра ведаў па адвакацкай рабоце: гэта жанчыны, для якiх надзея становiцца хваробай, ранай, якая нiколi не загойваецца. I дваццаць гадоў пройдзе, а яны ўсё роўна чакаюць, глядзяць на дзверы вачыма вернага сабакi...

Я вярнуўся да Янiны i сказаў:

- Прыязджай, мая маленькая, у любы час... Буду рады цябе бачыць...

Яна не варухнулася, не паказала, што пачула, зразумела мяне. Зайшла Жэнеўева i недаверлiва спыталася: "Што ты ёй сказаў?" А пазней я даведаўся, што за гэтых некалькi секунд я, аказваецца, "збiў унучку з тропу", пасеяў у яе галаве "шкодныя" iдэi. А я спускаўся па лесвiцы, i ў вушах у мяне ўсё гучалi ўмольныя словы: "Дзядуля, вазьмiце мяне з сабой..." Ад мяне пачула Янiна тыя самыя словы пра Фiлi, якiя ёй хацелася пачуць. Можа, я быў першы, хто не абразiў яе.

Я iшоў па вулiцах Бардо. Хутка пачатак новага навучальнага года. З гэтай нагоды пачысцеў, упрыгожыўся горад. Усюды ззяюць гiрлянды электрычных лямпачак. Зiхацяць мокрыя ад дажджу тратуары. Галасы шумных жыхароў поўдня перакрываюць грукат трамваяў... Знiк водар майго дзяцiнства. Шукаць яго трэба было дзе-небудзь у больш сцiплых кварталах. Можа, там, на вулiцы Дзюфур-Дзюбэрж'е цi на Грос-Клош якая-небудзь бабулька яшчэ прадае каштаны стаiць сабе на рагу цёмнай вулiцы i прыцiскае да грудзей гаршчочак з гарачымi каштанамi, якiя пахнуць анiсам... Не, сумна мне не было. Я нават радаваўся: у той вечар мяне пачулi, зразумелi. Мы аб'ядналiся з Янiнай - гэта была перамога. А вось з Жэнеўевай нiяк не дагаварыцца, тут я прайграў: супраць такой зацятасцi, тупасцi нiчога не зробiш. Лёгка знайсцi шлях да жывой душы, убачыць яе нават праз злачынствы, праз самыя чорныя заганы, але пошласць неадольная перашкода. Ну што ж, нiчога не зробiш, так i запiшам: немагчыма раскалоць каменныя плiты ўсiх гэтых магiл. Будзе мне вялiкiм шчасцем, калi ўдасца да смерцi знайсцi душэўную блiзкасць хоць з адной чалавечай iстотай.

Я пераначаваў у гатэлi i ў Калез вярнуўся толькi назаўтра. Праз некалькi дзён прыехаў Альфрэд, i ад яго я даведаўся пра цяжкiя вынiкi маёй размовы з Жэнеўевай: Янiна напiсала Фiлi пакаяннае пiсьмо, дзе яна ўзяла ўсю вiну на сябе i прасiла ў мужа прабачэння. "Жанчыны i на такое глупства здольныя..." Гэты добры таўстун не адважыўся выказаць сваёй думкi, але я ўпэўнены, што яму хацелася сказаць: "Пайшла Янiна па слядах сваёй бабулi..."

Альфрэд даў мне зразумець, што працэс цяпер можна лiчыць загадзя прайграным, i Жэнеўева вiнавацiць у гэтым мяне: я нiбыта наўмысна "збiў унучку з тропу". Я адно ўсмiхнуўся i спытаўся ў зяця, што, на яго думку, магло мяне на гэта падштурхнуць i якая мне ад гэтага карысць? Ён запэўнiў мяне, што не падзяляе жончыных папрокаў, але яна лiчыць, што зрабiў я гэта дзеля забаўкi, а можа, са злосцi...

Больш дзецi не прыязджалi да мяне. Праз два тыднi я атрымаў пiсьмо ад Жэнеўевы: яна пiсала, што Янiну давялося пакласцi ў псiхiятрычную бальнiцу. Яна, вядома, не звар'яцела. Урачы вельмi спадзявалiся, што ёй найлепш дапаможа часовая iзаляцыя.

Я i сам быў "у iзаляцыi", хоць i здаровы. Нiколi яшчэ сэрца не давала мне такой доўгай перадышкi... Восень не спяшалася: ужо больш як два тыднi стаялi ясныя сонечныя днi. Нiводзiн лiсток не ўпаў з дрэў. Зноў заквiтнелi ружы. Адно толькi не давала мне спакою - мае дзецi зноў аддалiлiся ад мяне. Хюбэр заязджаў толькi па справах. Трымаўся холадна, суха, насцярожана. Мой "шкодны" ўплыў на Янiну перакрэслiў усе тыя кволыя сiмпатыi, што толькi-толькi нараджалiся ў маiх дзяцей. Зноў зрабiўся я для iх каварным старым чортам, ад якога ўсяго можна чакаць. А Янiну, адзiную iстоту, якая, можа, i зразумела б мяне, схавалi ад жывых людзей, пасадзiлi пад замок...

I тым не менш адчуваў я небывалы глыбокi душэўны спакой. Пазбаўлены ўсяго: грошай, надзей, дзяцей, пад пастаяннай пагрозай пакутлiвай смерцi я заставаўся спакойным i ўраўнаважаным. Думкi пра маё сумнае жыццё больш не мучылi мяне. Не адчуваў я грузу пражытых невясёлых гадоў i адзiноты, як быццам i не быў стары i хворы, як быццам наперадзе ў мяне было яшчэ цэлае жыццё.

XX

Ужо месяц, як Янiна жыве ў мяне. Уцякла яна з "псiхiятрычкi" i знайшла прытулак у маiм доме. Яна яшчэ не зусiм паправiлася i лiчыць сябе ахвярай змовы: гаворыць, што яе паклалi ў бальнiцу за тое, што яна адмовiлася пачаць працэс супраць Фiлi i патрабаваць разводу. Усе дзецi i сваякi лiчаць, што гэта я ўбiваю ёй такiя думкi, я настройваю яе супраць усiх. Але хiба ж гэта так?! Ведалi б яны ўсе, што цэлымi днямi (а ў вёсцы яны доўга, бясконца доўга цягнуцца) я толькi тое i раблю, што змагаюся з яе iлюзiямi i хiмерамi. Надвор'е зусiм сапсавалася: дождж, дождж i дождж... Усюды гразь, балота. Валяецца гнiлое лiсце. Па двары, пасыпаным жвiрам, тупаюць людзi ў цяжкiх ботах. Вунь хтосьцi iдзе, накiнуўшы мяшок на галаву. Восень агалiла дрэвы, i нiчога не хавае цяпер тых убогiх хiтрыкаў, якiя павiнны былi надаваць саду "маляўнiчасць": каркасы альтанак, чорныя лаўкi, дэкаратыўныя раслiны...

У спальнях такая сырасць, што вечарамi нам з Янiнай не хапае мужнасцi развiтацца з утульнай гасцiнай, i мы доўга сядзiм перад камiнам. Стары гадзiннiк б'е поўнач, а разыходзiцца, падымацца на другi паверх усё не хочацца... Зноў i зноў пераконваю я ўнучку, што нiхто: нi яе бацькi, нi брат, нi Хюбэр не хоча ёй благога. Як магу, стараюся, каб не ўспамiнала яна пра бальнiцу. А вось ад успамiнаў пра мужа нiяк нельга яе адарваць, i мы ўвесь час гаворым пра Фiлi: "Вы сабе ўявiць не можаце, што гэта за чалавек!.. Вы проста не ведаеце яго!.." А за гэтымi словамi iдуць то абвiнавачваннi, то дыфiрамбы i толькi па iнтанацыi Янiны магу я ўлавiць, будзе яна яго хвалiць цi лаяць на чым свет стаiць. Але факты, якiя яна прыводзiць, здаюцца мне малазначнымi. У Янiны небагатая фантазiя, але каханне дало ёй выдатную здольнасць усё скажаць, перакручваць, перабольшваць. Ды ведаю я твайго Фiлi! Нiкчэмнасць ён, i толькi хуткаплынная маладосць дакранулася да яго красой сваiх промняў. Ты прыпiсваеш гэтаму распешчанаму хлапчуку, якi жыве на ўсiм гатовенькiм, то высокiя тонкiя пачуццi, то вераломныя намеры, а на самай справе думак у яго нiякiх няма, жыве ён аднымi рэфлексамi.