А Роб-Грийе - Сцэна (на белорусском языке)

Ален Роб-Грые

Сцэна

Пераклад: Змiцер Колас

Калi заслона адчыняецца, першае, што вiдаць з залы - памiж чырвонымi аксамiтнымi крысамi, якiя паволi разыходзяцца ў бакi, - першае, што вiдаць, чалавек. Ён сядзiць за рабочым сталом пасярод ярка асветленай сцэны, спiнай да гледачоў.

Нерухомы, абодва локцi, рукi - на стале. Галава крыху павернутая направа градусаў на сорак пяць, - так што рысы твару не вельмi вiдны, адно няясны, незавершаны профiль: шчака, скроня, выпнутая скiвiца, край вуха...

Рук таксама не вiдаць, хоць па паставе можна здагадацца, чым занятая кожная: левая ляжыць плазам на раскiданых паперах, другая - з ручкаю - на хвiлiну знерухомела ў роздуме над распачатай старонкай. Абапал - бязладныя стосы тоўстых кнiг; па форме i памерах - слоўнiкi, хутчэй за ўсё замежнай мовы - i вiдаць, старажытнай.

Галава павернутая направа, крыху прыўзнятая: погляд адарваўся ад абарванага сказа i кнiг. Ён глядзiць у глыбiню пакоя - туды, дзе за цяжкiмi фiранкамi з чырвонага аксамiту хаваецца акно - шырачэзнае i высокае. Фiранкi доўгiя, ад столi да самай падлогi. Складкi на iх вертыкальныя i роўныя, вельмi частыя, у глыбокiх выгiнах - цень...

Прыцягвае ўвагу рэзкi грук - з левага боку пакоя: б'юць па нечым драўляным, даволi моцна i настойлiва, адразу вiдаць, не першы - прынамсi, другi раз.

Але чалавек па-ранейшаму нерухомы, маўчыць. Потым, без нiякага руху ў целе, паволi, паварочвае галаву - налева. Погляд прабягае па ўсёй сцяне ў глыбiнi шырокага пакоя, абсалютна голай - гэта значыць без нiякай мэблi, адно абабiтай дошкамi з цёмнага дрэва, - ад акна з чырвонымi фiранкамi да зачыненых дзвярэй - звычайных памераў, калi не маленькiх. Погляд спыняецца, але грукат чуецца зноў - рэзкi, здаецца, можна ўявiць, як скаланаюцца форткi дзвярэй.

Рысы твару па-ранейшаму не вiдны, хоць галава ўжо павярнулася. Цяпер, пасля павароту на дзевяноста градусаў, яна займае становiшча сiметрычнае таму, што было спачатку - сiметрычнае да агульнай восi пакоя, крэсла, стала. I зноў - адно незавершаны профiль: другая шчака, другая скроня, другое вуха i г. д.

У дзверы стукаюцца, яшчэ раз, але ўжо слабей, нiбы з апошняю просьбай - цi нiбы ўжо не спадзяюцца, цi ўжо супакоiлiся, цi страцiлi ўпэўненасць, цi ўсё, што хочаце яшчэ. Колькi секунд пазней чуваць цяжкiя крокi - яны пакрысе аддаляюцца па доўгiм калiдоры.

Чалавек зноў паварочвае галаву да чырвоных фiранак, направа. Свiшча праз зубы некалькi нот - вiдаць, урывак нейкай музычнае фразы - сумнай народнай мелодыi або песнi, - але скажона, перарывiста, цяжка пазнаць.

Потым яшчэ хвiлiну сядзiць нерухома i моўчкi. I нарэшце апускае вочы на твор.

Галава нахiляецца. Спiна горбiцца. Спiнка крэсла - чатырохкутная рамка: абапал дзве вертыкальныя рэйкi, мiж iмi - у цэнтры - суцэльны драўляны квадрат. I зноў чуваць свiст, колькi нотак з прыпеўкi, яшчэ цiшэй, яшчэ болей разрознена.

Раптам чалавек падымае галаву - да дзвярэй, i застывае, шыя напружаная. Сядзiць так некалькi доўгiх секунд - нiбыта пiльнуе. У зале, аднак, не чуваць нi гуку.

Чалавек асцярожна ўстае, адсоўвае крэсла - каб не шоргнула, каб не стукнула аб падлогу, - i бязгучна iдзе да аксамiтных фiранак. Адхiнае крыху адзiн край - той, што справа, блiжэй да залы, i глядзiць вонкi - на дзверы (налева). Цяпер было б можна ўбачыць увесь яго профiль, злева, але ён схаваны чырвонай тканiнай, якую рука адвяла да шчакi. Затое на стале - вiдны аркушы белай паперы.

Iх даволi многа, часткова яны налазяць адзiн на адзiн. Куточкi нiжнiх бязладна высоўваюцца ва ўсе бакi, яны спiсаны акуратным почыркам, радкi шчыльныя. Верхнi аркуш - адзiны, якi вiдаць цалкам, - спiсаны толькi да палавiны; сказ абрываецца на сярэдзiне радка, за апошнiм словам - нiякага знака прыпынку.

Правей ад гэтага аркуша - край другога, нiжняга: вельмi выцягнуты трохкутнiк, аснова - каля двух сантыметраў, вострая вяршыня накiравана да задняй часткi стала - туды, дзе слоўнiкi.

Яшчэ правей - па-за гэтай вяршыняй - край iншай старонкi, але скiраваны да бакавой часткi стала; ён высоўваецца на цэлы корх, па форме - таксама трохкутнiк, падобны амаль да паўквадрата, рассечанага наўскасяк. Памiж вяршыняю гэтага трохкутнiка i найблiжэйшым слоўнiкам, на вашчанай паверхнi стала - белаваты прадмет велiчынёю з кулак: адпалiраваны часам камень, выдзеўбаны ўсярэдзiне, накшталт кубка з вельмi тоўстымi берагамi - намнога таўсцейшымi за сам выдаўб, - абрыс няроўны i плаўны. У выдзеўбанай ямцы, сярод попелу - раздушаны недакурак. На цыгарэтнай паперы з незапаленага канца выразныя сляды губной памады.

Аднак чалавек на сцэне, як вiдаць, - мужчына: коратка стрыжаныя валасы, пiнжак, штаны. Калi перавесцi позiрк, можна заўважыць, што ён ужо ля дзвярэй, павярнуўся да iх тварам - гэта значыць, па-ранейшаму - спiнай да залы. Здаецца, ён намагаецца нешта пачуць - тое, што адбываецца там, па той бок.

Але ў зале не чуваць нi гуку. Нарэшце не азiраючыся чалавек пачынае адыходзiць задам да рампы, не зводзiць вочы з дзвярэй. Наблiзiўшыся да стала, кладзе правую руку на рог i...

- Павальней, - прамаўляе голас з залы.

Безумоўна, нехта гаворыць у рупар: слова гучыць надта моцна.

Чалавек спыняецца. Голас паўтарае:

- Павальней, той самы рух! Пачнiце зноў ад дзвярэй: спачатку ступаеце адзiн крок, назад - толькi адзiн - i спыняецеся, секунд на пятнаццаць-дваццаць. Потым зноў, задам, адыходзiце да стала, але намнога павальней.

Iзноў чалавек ля дзвярэй, павярнуўся да iх тварам - гэта значыць, па-ранейшаму - спiнай да залы. Здаецца, ён намагаецца нешта пачуць - тое, што адбываецца там, па той бок. У зале не чуваць нi гуку. Не азiраючыся, чалавек ступае адзiн раз - назад - i нерухомее. Праз нейкi час - зноў, задам, пачынае адыходзiць да стала, дзе яго чакае твор, - вельмi павольна, роўнай, бязгучнай хадой, ступае дробна, не зводзiць вочы з дзвярэй. Рухаецца па прамой, увесь час з аднолькавай хуткасцю. Ногi ледзь варушацца, цела - абсалютна нерухомае, абедзве рукi - таксама, крыху разведзеныя, не датыкаюцца да бакоў, ледзь прыкметна сагнутыя.

Наблiзiўшыся да стала, ён кладзе правую руку на рог i, каб абысцi стол з левага боку, трошкi мяняе напрамак руху. Цяпер, мацаючы край стала, ён iдзе перпендыкулярна рампе... потым, калi мiнае рог, - паралельна... i зноў сядае на крэсла, засланяе шырокаю спiнай паперу, якая ляжыць перад iм.

Глядзiць на паперу, потым - на чырвоныя фiранкi акна, потым зноў - на дзверы; i, пазiраючы ў гэты бок, невыразна прамаўляе некалькi словаў, чатыры цi пяць.

- Гучней! - кажа рупар у зале.

- Тут, зноў, маё жыццё, цяпер... - прамаўляе натуральны голас - голас чалавека на сцэне.

- Гучней! - кажа рупар.

- Тут, зноў, маё жыццё, цяпер... - паўтарае чалавек, павышаючы голас.

Потым зноў схiляецца над творам.