Антуан Сент-Экзюпери - Планета людзей (на белорусском языке)

Але гэты паўночна-ўсходнi вецер, гэты ненармальны вецер, якi так ашукаў нас, якi насупор усiм прагнозам прыкаваў нас да гэтага плато, зараз, безумоўна, падоўжыць наша жыццё. Але цi нашмат ён адтэрмiнуе нам першыя блiскаўкi ў вачах?

Я адыходжу, i ў мяне такое адчуванне, што я на кволым чаўнаку плыву ў акiян.

I ўсё ж на свiтаннi ваколле выглядае не гэтак ужо i змрочна. I спачатку я крочу, засунуўшы рукi ў кiшэнi, як марадзёр. Учора ўвечары мы расставiлi сiло ля нейкiх загадкавых нор, i ўва мне ачнуўся браканьер. Перш-наперш iду праверыць пасткi: яны пустыя.

Значыць, я так i не нап'юся свежай крывi. Па праўдзе кажучы, я на гэта i не спадзяваўся.

Але я нiколечкi не расчараваны, наадварот, мяне даймае цiкавасць. Чым жывяцца гэтыя звяркi ў пустынi? Гэта, безумоўна, "фенэкi", пясчаныя лiсы, дробныя драпежнiкi велiчынёй з труса i з даўжэзнымi вушамi. Я паддаюся спакусе i iду па следзе аднаго звярка. След прыводзiць да пясчанага ручая, дзе кожны крок фенэка адбiўся вельмi выразна. Я любуюся тонкiм пальмавым лiстком, якi пакiдае гэта лапка з трыма растапыранымi веерам пальцамi. Уяўляю, як на золку мой даўгавухi прыяцель трушком перабягаў ад каменя да каменя i злiзваў начную расу. Вось сляды пайшлi радзей: мой лiс пабег. Вось яму сустрэўся сабрат, i яны падрупалi далей разам. Я з нейкай дзiўнай радасцю сачу за гэтай ранiшняй прагулянкай. Як хораша бачыць, што i тут ёсць жыццё. I я нават трошкi забываюся, што хачу пiць...

А вось нарэшце i кладоўкi маiх лiсак. Воддаль адзiн да аднаго, па аднаму на сто метраў ледзь вiднеюцца над пяском дробненькiя чэзлыя кусцiкi не вышэй супоўнiцы; яны ўсе ўнiзаны маленыкiмi залацiстымi слiмакамi. На золаку фенэк ходзiць па харчы. I тут я натыкаюся на адну з вялiкiх таямнiц прыроды.

Мой лiс затрымлiваецца не ля кожнага кусцiка. Аднаго, хоць на iм i шмат слiмакоў, ён не чапае. Другога абыходзiць з вiдавочнай асцярогай. Да некаторага наблiжаецца, але аб'ядае не цалкам. Знiмае два-тры слiмакi i адпраўляецца ў iншы "рэстаран".

Што гэта - гульня? Можа, ён адмаўляецца наталiць голад адразу, каб падоўжыць асалоду сваёй ранiшняй прагулянкi? Наўрад. Гульня занадта разумная, яе дыктуе неабходнасць. Калi фенэк накiнецца на першы ж нагабаны кусцiк, ён за два-тры сняданкi знiшчыць увесь свой жывы паёк. I кусцiк за кусцiкам скасуе ўвесь свой статак. Але фенэк вельмi баiцца перашкодзiць расплоду. I дзеля аднаго сняданка ён не толькi абягае добрую сотню гэтых рудых касмылiкаў, але нiколi не чэпiць з адной i той жа галiнкi двух слiмакоў падрад. Усё адбываецца так, як быццам ён усведамляе, чым рызыкуе. Калi б ён наядаўся безаглядна, ён пазводзiў бы ўсiх слiмакоў. А не стала б слiмакоў, не стала б i фенэкаў.

Сляды зноў прывялi мяне да нары. Фенэк ужо дома, ён, безумоўна, яшчэ здалёк пачуў мае цяжкiя крокi i цяпер у страху чакае. I я кажу яму: "Лiска мая, няма мне ратунку, але дзiва, мне ўсё роўна вельмi цiкава, як ты жывеш, як маешся..."

Стаю ў роздуме... Так, сапраўды, мусiць, можна прымiрыцца лiтаральна з усiм. Не замiнае ж чалавеку жыць i радавацца думка пра тое, што гадоў праз трыццаць ён, магчыма, памрэ. А трыццаць гадоў цi тры днi... тут уся справа ў тым, якой мерай мераць...

Толькi вось усплываюць перад вачыма вобразы, якiя лепей не ўспамiнаць...

Я зноў iду сваёй дарогай, стома ўсё мацнее, i нешта ўва мне змянiлася. Мiражоў няма, а я сам iх выдумляю...

- Э-гей!

Я з крыкам узнiмаю рукi - там чалавек, ён махае мне... Не, гэта проста чорны каменны слуп. Пустыня ажывае. Я хацеў разбудзiць гэтага соннага бедуiна, а ён ператварыўся ў счарнелы камель дрэва. У камель дрэва? Адкуль яно тут? Нагiнаюся, хачу падняць адламаную галiну: яна з мармуру! Выпростваюся i азiраюся: вось i яшчэ чорны мармур. Усё вакол усеяна абломкамi дагiстарычнага лесу. Сотнi тысяч гадоў таму назад ён, як храм, рухнуў пад страшэнным, першабытнай сiлы ўраганам. I стагоддзi дакацiлi да мяне гэтыя асколкi гiганцкiх калон, гладкiя, як сталёвыя брусы, акамянелыя, ашклянелыя, колеру тушы. Яшчэ можна ўбачыць, дзе ад камля адыходзiла голле, можна прасачыць жывыя звiвы дрэва, палiчыць кольцы на зрэзе. На гэты лес, напоўнены колiсь птаствам i музыкай, абрушыўся нейкi страшны праклён, i дрэвы ператварылiся ў слупы мiнералу. I я адчуваю, што гэтае наваколле мне варожае. Чарнейшыя, чым жалезныя даспехi ўзгоркаў, гэтыя велiчныя зломкi адпрэчваюць мяне. Што трэба мне, жывому, тут, сярод гэтага непадкупнага мармуру? Мне, тленнаму, мне, чыя плоць рассыплецца прахам, што трэба мне тут, у царстве вечнасцi?

З учарашняга дня я прайшоў кiламетраў з восемдзесят. Гэта, безумоўна, ад смагi ў мяне кружыцца галава. Цi, можа, ад сонца? Яно так зiхацiць на гэтых, нiбы нацёртых маслам, абломках, акамянелых камлях. На гэтым панцыры сусвету. Тут няма ўжо нi пяску, нi лiсаў. Гэта нейкае валатоўскае кавадла. I я брыду па гэтым кавадле. I сонца гулкiм молатам б'е мяне па галаве. Ах, вунь там...

- Э-гей! Э-ге-гей!

"Там нiкога няма, супакойся, ты трызнiш".

Так я ўгаворваю самога сябе, бо трэба апамятацца. Мне так цяжка не верыць сваiм вачам. Так цяжка ўтрымацца, каб не кiнуцца да таго каравана, што iдзе... вунь там... бачыш!..

- Дурню, ты яго проста выдумаў, ты i сам гэта ведаеш...

- У такiм разе, усё на свеце падман...

Усё на свеце падман, апрача гэтага крыжа за дваццаць кiламетраў ад мяне на вяршынi ўзгорка. Таго крыжа цi маяка...

Але ж мора не ў тым баку. Значыць, гэта крыж. Я цэлую ноч вывучаў карту. Марная работа, невядома ж, дзе мы. Але я прыпадаў да ўсiх паметак, якiмi абазначалася прысутнасць чалавека. I ў адным месцы натыкнуўся на маленькi кружок з гэткiм жа крыжам. Прагледзеў умоўныя абазначэннi на палях: царква, мiсiя цi манастыр. Побач з крыжам мелася чорная кропка. Зноў паглядзеў на палi: пастаянны калодзеж... Сэрца маё закалацiлася, i я голасна перачытаў: "Пастаянны калодзеж... Пастаянны калодзеж!" Хiба Алi-Баба i ўсе ягоныя скарбы могуць iсцi ў параўнанне з адным пастаянным калодзежам? Трошкi воддаль я заўважыў два белыя кружочкi. На палях значылася: "Часовы калодзеж". Гэта было ўжо не так дзiвосна. А за гэтай паметкай не мелася ўжо нiчога болей. Анiчога.

Вось яна, мiсiя цi манастыр! Манахi ўзнеслi на ўзгорку высачэзны крыж ратоўны знак для тых, хто гiне! I мне застаецца толькi адно: праставаць да яго. I мне застаецца толькi адно: бегчы прама да гэтых дамiнiканцаў...

- Але ў Лiвii толькi копцкiя манастыры.

- ...прама да гэтых вучоных дамiнiканцаў. У iх цудоўная прахалодная кухня з чырвонай кафлi, а ў двары - дзiвосная ржавая помпа. I пад iржавай помпай... пад iржавай помпай, ну вядома ж... пад iржаваю помпай i знаходзiцца пастаянны калодзеж! О, якое гэта будзе свята, калi я пазваню ў дзверы, калi я ўдару ў звон!..

- Дурню, такiя дамы - у Правансе, дый там, дарэчы, няма нiякага звона.

- ...я ўдару ў звон! Швейцар уздыме рукi ў неба i ўсклiкне: "Сам бог паслаў вас!" I склiча ўсю брацiю. I манахi кiнуцца да мяне. Яны ласкава прымуць мяне, як бяздомную сiрацiнку. I завядуць мяне на кухню. I скажуць: "Зараз, зараз, сын мой... мы толькi збегаем да пастаяннага калодзежа..."