Ибадулла Байджанов - Чет эл замонавий архитектураси. Ўқув қўлланма

© Ибадулла Самандарович Байджанов, 2020

ISBN 978-5-0051-4563-5

Создано в интеллектуальной издательской системе Ridero

Байджанов Ибадулла Самандарович

Профессор, фаҳрий фан доктори, Фан ва техникада хизмат кўрсатган арбоб

М.Б.Сетмаматов Урганч Давлат университетининг «Қурилиш ва архитектура» кафедраси мудири доцент, архитектура фанлари номзоди

Қ. Ахмедов Урганч Давлат университетининг«Қурилиш ва архитектура» кафедраси доценти, техника фанлари номзоди

Байджанов И. С.

«ЧЕТ ЭЛ ЗАМОНАВИЙ АРХИТЕКТУРАСИ»

(Ўқув қўлланма)

Аннотация

Ушбу қўлланмада ХХ асрнинг замонавий чет эл архитектураси ривожланишига қисқача умумлаштирилган маълумот берилган. Жаҳон архитектурасининг асосий йўналишлари очиб берилган. Ушбу жараёнларни характерли чизғилари, айниқса уларни келиб чиқиши сабаблари сиёсий ва иқтисодий ахвол билан боғлиқлигини кўрсатади.

Хорижий маъморларнинг ижодий асарларидан намуналар келтирилган, стил ва йўналишлари кўрсатилган. Қўлланма Олий ўқув юртларида таҳсил олаётган келгуси меъморлар учун.

Жаҳон архитектура тажрибаларини келгуси архитекторлар биринчи курслардан архитектура тарихи жараёнларини ўрганиш, сўнгра эса катта курсларда замонавий архитектурага оид маърузаларини тинглайдилар, бу борада ушбу қўлланма уларга ёрдам беради.

Қўлланмада даврлар архитектураси ривожининг ўзига ҳос хусусиятлари, услубий ва бадиий маҳорат таснифи, меъморчиликнинг шаклланиш стил ва йўналишларни тамойиллари иллюстрацияларда келтирилган.

Мақсад – келгуси меъморларда санъат тарихи, архитектура тарихи, шаҳарсозлик тарихи ва назарияси бўйича йўналиш профилига мос билим, кўникма ва малакани шакллантиришдир, Бунда талабалар назарий билимлар, амалий кўникмалар, меъморлик тарихи, архитектура ютуқлари, архитектура жараёнларига услубий ёндашувни ҳамда илмий дунё қарашни шакллантириш вазифаларини бажарадилар.

Педагог архитекторлар ушбу фанни, катта ҳажмдаги материалларини қисқа муддатларда ўқитишда, катта қийинчиликларга дучор бўладилар.

Ўқув қўлланма фақатгина талабалар учун бўлиб қолмасдан, шунингдек етакчи курсларда замонавий чет эл архитектурасини ўқитувчилари учун ҳам фойдалидур.

Талабалар чет эл замонавий архитектурасининг мураккаб жараёнини умумий томонлари билан чегараланиб қолмасдан, ҳар томонлама аниқ тасаввурга эга бўлишлари керак.

Катта ҳажмдаги материалларни албатта тизимлаштириш, мураккаб тарихий жараёнларни схемалар асосида шартли классификациялаш, баён қилиниши керак бўлган материалларни тартибга солади, стилларни йўналиш ва оқимларни алмашишини аниқлаб кўрсатади.

Ўқув қўлланма муаллифи ушбу холатларни тушуниб, архитектура тарихи стилларини механик равишда алмашиши деб қарамасдан, уларни ўзаро боғлиқлигини муқобил яроқлилик, ўзгарувчанлигини қўлланмада келтирган.

Ўқув қўлланма муаллифи ҳамма материалларни тўла қамрашни ўз зиммасига олмаган, бунда қисман давр билан боғлиқ сиёсий иқтисодий аҳвол ҳамда архитектура янгиликлари билан боғлиқ стил ва йўналишлар ёритилган.

Архитектура тарихи, архитектура ёдгорликлари ва уларни яратган меъморларнинг ижодий биографияси бўлиб қолмасдан, пайдо бўлишнинг мураккаб жараёни, гуллаши ва стилларни алмашиниши тугаши ҳамдир.

Архитектура тарихи-бу стиллар тарихи ҳамдир. Архитектура тарихи ўзгарувчан ва ривожланувчидир. Бунда турли тенденциялар йўналишлар ва стиллар кураши бўлиб туради. Шунингдек уларда ўзаро харакатлар ва ўзаро таъсир этувчи жараёнлар кечади.

Бунда тарихий жараёнларни нотекис бориши таъкидланади. ХХ асрнинг ўтган даврларидаги йирик стиллар кўп сонли йўналишлар, айрим ижодий гуруҳлар стили, мактаб, устахоналар парчаландилар.

Формаларни эркин танлаш ижодий коллективларни стиллаштиришни пайдо қилиш учун харакатлардан ва ишонишдан воз кечишгача олиб келди.

ХХ асрнинг характерли чизғиси полистилизм бўлди. Архитектура стиллари кўп сонли ва кўп образлидир. Уларни тенглаш ва солиштириш архитектуравий стилларни кўпроқ кўзга ташланарли томонларини яратади.

Архитектура тарихининг бутун ривожланиш давомида уч йўл кўзга ташланади: янгиланган (реал); унга қарама қарши анъанавий (декоратив-бадиий), ва шунингдек синтетик, ўзида мужассамлаштирувчи рационал ва иррационал бошланиш.

Иккинчи чегара чизиқлари билан ўрта ҳолатни эгаллайди. Бундай бўлиниш табиий шартли характерни олиб юради, лекин архитектурадаги кўпланган стилистик йўналишларни аниқ тизимлаштиришга имкон яратади, асосийси уларни ривожланишини белгилайди.

ХХ аср архитектурасини баён қилиш тарих олдидан бошланади. Қисқа туғилиш обзори, тикланиш, Х1Х аср охири ХХ аср боши архитектуранинг ривожланиши чет эл мамлакатларида аҳамиятга эга уларни замонавий архитектура муаммоларини ижодий йўналтиришда.

Архитектура тарихини олдинги этапларини ўрганиш замонавий архитектурани шакллантиришни қонуниятчиликларини тушуниш имконини яратади.

Янги архитектуранинг келиб чиқишини замонавий деб аташ қабул қилинган, бу ҳолат Х1Х асрнинг иккинчи ярмида саноат фан ва техникани гуркираб ривожланиши таъсири остида бўлди.

ХХ асрни янги архитектураси бу даврда ижтимоий, иқтисодий, техник ва бадиий имкониятлари жамлаганди.

Рационал тенденциялар, архитектурада эклектикани стиллаштириш, бошқариш бўйича ўзича йўл очдилар.

XIX асрнинг иккинчи яримида асосий босим ўтказувчи стилистик йўналиш бўлиб ўртага эклектика чиқиб келди. Унга агарда хозирги куннинг таьбири билан айтсак, бу архитектура танлови (танлаш) тарихий постклассик вақт.

Эклектика, эклектизм келиб чиқиши турли бадий элементларнинг бирлашмаси, таркиби псевдостил мураккаб таркиблардир. Эклектика элементлари турли тарихий стиллардан олиниб, композицияси форма ва деталлари комбинацияси, санъатнинг турли эпоха даврларида ўзлаштирилган кенг танлов намуналари асосида бўлади.

Х1Х асрнинг иккинчи ярмида архитектурада эклектика мураккаб кўп таркибли стилларда бўлиб янги типдаги турар жойлар жамоат, саноат ва маданий бино ва иншоотларни безаш бўлди.

Х1Х асрнинг иккинчи ярмида Ғарбий Европа мамлакатларидаги архитектурада эклектик стилизаторлик.

Париждаги катта опера (Франция) арх. Ш. Гарнье, 1862—1875 йй.