Владимир Случанский - Драбы (на белорусском языке)

Разгневаны здарыўшымся Вiтаўт сурова адказаў:

- Кожны злодзей i забойца ў межах Вяiкага Княства Лiтоўскага ад самага пачатку сваiх злачынстваў зьяўляецца маiм палонным! Я буду яго караць цi мiлаваць!

- Ваша Высокасьць! Дазвольце мне аднак спытацца, - не адставаў Шкот. - Што тут здарылася, i за што я забiў таго бедака?

Нягледзячы на трагiчнасьць здарэньня, у вачах Вiтаўта блiснулi жартаўлiвыя агенчыкi:

- Далi Бог! Дарагi госьць, вы заслугоўваеце на тое, каб стаць перад Рыцарскiм Судом Гонару! Забiць чалавека й ня ведаць, за што!... Раскажыце нам, як гэта сталася!

- Ваша Высокасьць прабачыць мне, бо я й сам ня ведю добра, - пачаў Шкот. Алё сёньня ўночы мне прысьнiлася, што еду я адзiн па лесе й на мяне напаў вялiзарны лiс. Здаецца мне, што адбiваюся ад яго дзiдай, але ён усё з большай i большай зацятасьцю нападае й намагаецца ўчапiцца ў горла майму каню. Нарэшце, зусiм стамiўшыся й выбiўшыся зь сiл, я ўцэлiў яму ў чэрава. Але замест таго каб iздохнуць, ён крыкнуў мне чалавечым голасам: "Пачакай, Мак Марцiмер! Будзеш ты ведаць, як станавiцца мне ўпоперак дарогi!" Ён прамовiў гэта так голасна, што я прачнуўся й ня мог болей заснуць. Апрануўшыся й асядлаўшы каня, я выехаў на вулiцу, каб трохi разважыцца. Ня ведаю чаму, але гарадзкая брама была адчыненая, i я выехаў празь яе ды апынуўся на ўскраiне лесу. Раптам пры сьвятле месяца, я ўбачыў аднаго з маiх прыяцеляў, якi, ухутаўшыся ў белы плашч i ў суправодзе шасьцi чалавек, зьнiк у цемры лесу. Ваша Высокасьць прабачыць мне, што не называю ймя гэтага прыяцеля?

- Добра, прабачаю! Але кажыце далей! Вашая гiсторыя пачынае мяне цiкавiць!

- Так, Ваша Высокасьць! Гэтая гiсторыя цiкавiць i мяне самога! Бо сны нiколi ня йлгуць, яны заўсёды кажуць праўду! Дык вось, калi я ўбачыў, што яны зьнiклi ў лесе, я кiнуўся сьледам, бо мне здалося, што гэты начны шпацыр у лесе мае нейкую сувязь з маiм начным лiсам i зь сёньняшнiм паядынкам. Але як я нi шукаў, ня мог знайсьцi нават iхнага сьледу. У вялiкай злосьцi я вярнуўся назад, дзе знайшоў майго прыяцеля моцна сьпячым. Сёньня-ж, успомнiўшы мой сон i начную прыгоду, я абразiў майго прыяцеля, i, сам ня ведаю чаго, паехаў бадзяцца па лесе. Тут i адбылося ўсё тое, чаго я дасюль не магу зразумець: Бачу, з кустоў выскачыў чалавек i крычыць: "Сякi, Паўль!" ды сам падняў сякеру. Мне здалося, што гэта мой начны лiс, i што ён хоча забiць кагосьцi праяжджаючага ў гэты час па дарозе. Ну й, нiчога ня думаючы, я й тыркнуў яго дзiдай. У гэты час на дарозе пачуўся крык, шум i трэск, а вось гэты нягоднiк, - Шкот указаў на палоннага, - кiнуўся ўцякаць. Падпарадкуючыся нейкаму нутранаму голасу, я кiнуўся яго даганяць i тут зразумеў, што ў лесе бачыў яго, а не майго прыяцеля. З тылу яны вельмi падобныя.

- Так, так! - прамовiў Вiтаўт. - Лiс выявiўся ў двох асобах... А нiчога ён вам не сказаў, калi вы яго злавiлi?

- Не, Ваша Высокасьць. Але дазвольце мне ўсё-ж даведацца, у чым тут рэч?

- А рэч у тым, што каб вы, шляхетны Мак Марцiмер, ня торкнулi лiса дзiдай, то сёньняшнi паядынак мог-бы не адбыцца!... Нехта ў гэтым зацiкаўлены!... I я думаю, што ведаю, хто! - i Вiтаўт з пагрозай зiрнуў на пад'яжджаючага Войта Вялiкалукскага.

Як толькi Скабель наблiзiўся, Вялiкi Князь указаў на ляжачую ўпоперак дарогi бярэзiну, з гневам спытаў:

- Ты?

- Што, Ваша Высокасьць?

- Цi твая гэта работа? - i Вiтаўт iзноў указаў на паваленае дрэва.

- Не разумею, Ваша Высокасьць! Як гэта "мая работа?"...

- А так, што нехта намагаўся забiць Ваяводу Грозаўскага! З гэтым намерам i абвалiў на яго дрэва. Добра што шляхетны Мак Марцiмер выратаваў сiтуацыю, ня даўшы завалiць другую бярэзiну. Ваявода застаўся жывы й здаровы, але ягоны конь паранены! Што ты на гэта скажаш? Вось ён, адзiн з забойцаў...

- Ваша Высокасьць! - ускрыкнуў абражаны Скабель. - Калi Вы лiчыце мяне здольным на такi ўчынак, то загадайце арыштаваць мяне, забярыце мае шпоры й пас! Але клянуся ўсiмi Сьвятымi, i заклiкаю Неба ў сьведкi, я тут не вiнаваты. Я собскiмi рукамi згодны пакараць вiнаватага! - з гэтымi словамi ён выхапiў меч, i не пасьпеў нiхто й вокам мiргнуць, абрушыў яго са страшнай сiлай на галаву палоннага, разьсёкшы яе напалам.

- I так! Сьведкi ня стала, - зь некiм дзiўным спакоем прамовiў Вiтаўт. Але я ведаю, што ня гэты няшчасны быў галоўным вiнаваўцам. I я дабяруся да карэньняў гэтага злачынства! Няшчасны будзе той, хто пасьмеў!...

- Ваш Высокасьць! - падыйшоў Ваявода Фёдар. - З канём нiчога страшнага няма. Некалькi драпiнаў на нагах... Пасекла гальлём...

Вiтаўт зiрнуў на Фёдара й з усьмешкай адвярнуўся. Ён зразумеў, што Фёдар прагне хутчэй разпачаць бой i баiцца, каб раптам i сапраўды Войта Скабеля не арыштавалi. Страшэнная нянавiсьць палымнела ў вачах Ваяводы, i прага помсты так зь iх i выпырсквала. Вiтаўт прыгадаў сабе, як зусiм нядаўна назiраў гэты бляск у вачах Фёдара - пры iх першым спатканьнi пасьля Ворсклы, i прамовiў:

- Ваявода, супакойся! Доўгатрывалая злосьць i ненавiсьць стамляюць чалавека якраз у той момант, калi яму найболей патрэбная бадзёрасьць. Злавацца й ненавiдзець пачынай тады, калi апусьцiш забрала!

- Гаспадар! - ускрыкнуў Фёдар. - Уся кроў у маiх жылах кiпiць! Як я магу не злавацца? Дазволь нам рушыць далей?

- Просiм, Ваша Высокасьць... - дадаў Скабель.

- Едзем! - пагадзiўся Вiтаўт i, даўшы шпорамi каню, вынесься ўперад.

На паляне зь нецярпеньнем ужо чакалi глядачы й жаўнеры, пакiнуўшы мейсца для Вялiкага Князя й пачоту насупраць сярэдзiны поля.

З усiх бакоў разьнесьлiся прывiтаньнi:

- "Жыве Вялiкi Князь Вiтаўт!" "Слава Гаспадару Лiтоўскаму!" "Вiват!"...

Зь невялiкае групы чужаземцаў прагучэў звонкi малады голас, вылучаючыся з агульнага гулу:

- Вiват Чароўная Княгiня Рынгайла! Вiват!

Яраслаў Смаленскi крута павярнуўся ў той бок. Правая рука сама ўхапiлася за дзяржаньне мяча. Падпарадкуючыся нацягнутым павадам, яго конь узьвiўся на дыбкi й, танцуючы на заднiх нагах, таксама павярнуўся на голас.

- Хто пасьмеў? Выхадзi! - зарычэў, як леў, узвар'яваны Яраслаў. Але нiхто яго не пачуў. Пастаяўшы трохi на мейсцы, ён ускач дагнаў сьвiту Вiтаўта й, параўняўшыся з Рынгайлай, запытаў:

- Я бачу, Вы задаволены? Вам падабаецца?

- А Вы не задаволены? Вам не падабаецца? - усьмiхнулася яна.

- Я найду яго й скручу яму шыю!...

- Тады не пападайцеся мне на вочы! - i Рынгайла выехала ўперад, пакiнуўшы няшчаснага Яраслава скрыгатаць зубамi ў бязьсiльным шалу.

- Што за жанчына! - прашапацеў ён. - Чарадзейка! Зьмяя! Якая нячыстая мяне сюды прынесла? Сядзець-бы спакойна ў Смаленску.

А бедны малады Бургундзец, Олiвер дэ Арно, стоячы побач Графа, згараў ад зайздрасьцi, бачачы, як усьмiхаецца Каралева ягонага сэрца Спадкаемцу Смаленскаму...

Паступова гул прывiтаньняў зацiх. Гэрольды абвесьцiлi аб пачатку паядынку. На супрацьлежных канцах паляны разгарнулiся харугвы працiўнiкаў.

Ваявода Фёдар i Войт Скабель, з паднятымi забраламi, пад'ехалi да Вялiкага Князя й, адсалютаваўшы мячамi, застылi нерухома.