Владимир Случанский - Драбы (на белорусском языке)

Гарднiчы Лазiнскi хмурыцца зь iншае прычыны. Яго непакоiць маўчаньне Нiкульскага з Турна. Абяцаў яшчэ ўчора прыехаць... Цi мо' здарылася што?

Пан Януш выцiрае жменяй тлушч на вуснах i доўгiм поглядам углядаецца ў задумлiвыя твары сваiх субяседнiкаў. Нэрвова выпiвае свой кубак. Яму не падабаецца iхны прыгнечаны настрой, толькi баязьлiвасьцю яго можна вытлумачыць. А баязьлiўцамi пан Януш пагарджае...

З надворку даносiцца ажыўлены людзкi гоман i крыкi...

У гэты момант у залю ўрываецца перастрашаны гайдук. Перавёўшы дух, ён крычыць:

- Апрышкi! Яснавельможны Пане, апрышкi!... Каля брамы!...

Пан Януш пасьпешна выпiвае яшчэ адзiн кубак вiна й, не зважаючы на сваiх субяседнiкаў, выбягае з-за стала, на хаду зашпiльваючы пас.

- Ва ймя Айца й Сына й Сьвятога Духа... - хрысьцiцца Прышынскi, пасьпяшаючы за iм усьлед. - Што-ж цяпер будзе? Цi адаб'ём? Госпадзе зьлiтуйся над намi... Заступi нас, Уладарка наша Беззаганная...

Лазiнскi не сьпяшаецца. Ён ведае, што пан Януш стане на чале залогi й абаронiць замак - гэта стары й дасьвечаны ваяка. Тут непакоiцца няма чаго. Але бывае рознае, i таму, у выпадку чаго, трэба будзе тое-сёе схаваць. Каб i сьледу не засталося... Злосна ўсьмiхнуўшыся, Лазiнскi памацаў свой кiнжал, i выйшаў празь iншыя дзьверы.

Хутка ён быў ужо каля прысадзiстае вежы. Польская варта не чынiла яму перашкодаў, i ён, амаль бязгучна, зьнiк у панурым скляпеньнi маўклiвай вязьнiцы...

Пан Януш узьбег па сходах на мур. Тут ужо тоўпiлiся гайдукi з заладаванымi самастрэламi й лукамi.

У нiзу, пад муром, на колькi было бачна празь цемру, варушылася людзкое мора, ашчацiненае дзiдамi, галябардамi й вiламi... Вiднелiся доўгiя драбiны й жордкi з гакамi. Там i сям палалi паходнi...

На чале ўсёй гэтай масы ўзброеных людзей, стаяў чалавек у рыцарскiм панцыры i зь сякерай у руках. Твару яго не было бачна, але Янушу здалося, што гэты чалавек усьмiхаецца - выклiкаюча й насьмешлiва.

Кроў ударыла ў твар старому ваяру, i ён гукнуў:

- Гэй, быдле, пся маць! Правальвайце прэч адсюль, пакуль не залiў вам пад скуру!

Пачуўся агульны рогат, а чалавек у панцыры прамовiў:

- Слухай, Януш зь Езёрска! I ты, Прышынскi! I ты, Лазiнскi! Зараз-жа адчыняйце браму й складайце зброю! Вас занадта мала, каб маглi супрацiвiцца мне! Падмогi не чакайце нi адкуль, бо ўсё сьпiць, а Турна спалена. Абяцаю захаваць вашае жыцьцё ўзамен на неадкладную здачу Замку, выдачу ўсiх палонных i ўплату лупу!

На мурох запанавала напружаная цiшыня, зь якой пачуўся голас Януша, насьмешлiвы й кплiвы:

- Зь кiм-жа гэта маю гонар гутарыць, пся маць? Хто гэты Яснавяльможны Пан, што загадвае мне скласьцi зброю, i абяцае падараваць мне жыцьцё, ня ўзяўшы мяне яшчэ ў палон?

- Я Сыч! - прагучэў кароткi адказ.

- Дык слухай, Сыч! Ты, правадыр рабаўнiкоў i забойцаў! Ты начны валацуга! Пятля ўжо даўно плача па тваёй паганай шыi... I нядоўга ўжо ёй засталося чакаць. Пачынай штурм, пся маць, калi чуесься ў сiлах, але ня думай, што ён табе ўдасца! Камянец не па тваiх зубах... Калi кажаш праўду пра Турна, то запамятай сабе, сабачая скура, што дорага за гэта заплацiш! Можаш сказаць мне, дзе зараз пан Нiкульскi?

- Тваю сабачую душу ў пекле чакае! - пачуўся выкрык з натоўпу апрышак. Пасьпяшацца загадваў!

Януш нiчога не адказаў i моўчкi махнуў рукой сваiм людзям. Стрэлы градам сыпанулi з абодвух бакоў. Пачулiся енкi й праклёны.

Сычаняты рынулiся на штурм. Замiльгалi даўжэзныя жордкi, зрываючы абаронцаў з муроў. Драбiны вырастаюць як з-пад зямлi й упiраюцца ў муры Замку. Хмары стрэлаў заганяюць абаронцаў пад абарону забарола. Гайдукi страляюць усё радзей i радзей, у скважнi немагчыма высунуцца...

Прабуджаны голасам ад сваiх думкаў, Францiшак пабудзiў Мiколку, i пацягнуў яго прэч з пакою, ня даўшы хлапчуку нават прачухацца.

На асьветленым вогнiшчамi падворку, ужо вiднелiся першыя забiтыя й параненыя. Стрэлы сычанятаў, пералятаючы цераз замкавыя муры, з гучным лопатам адляталi ад мураваных будынкаў.

Францiшак у першы момант разгубiўся. Ён, хоць i быў гатовы да штурму, аднак уяўляў яго сабе йначай. Падабраўшы крысы сваёй манашай расы, ён кiнуўся бегма да брамы, сам яшчэ ня ведаючы навошта. Па дарозе ён убачыў, што гайдукi засыпаюць порах у гармату. Тут-жа на посьцiлцы, ляжыць купа насечанага волава й пыжоў. Некалькi бачуркаў з порахам стаяць паводдаль. Ад папярэдняе разгубленасьцi не засталося й сьледу. Убачыўшы пана Януша, падбег да яго й, састроiўшы перастрашаны твар, залапатаў:

- Госпадзi Божа мой! Госпадзi Божа мой! Цi мо' канец сьвету настаў? Прэсьвятая Багародзiца, сыне мой, што-ж будзе? Не пускай iх, не пускай, харобры Рыцар!...

Януш усьмiхнуўся, i, каб супакоiць манаха, прамовiў:

- Ня бойся, сьвентаблiвы ойча. Нiчога страшнога няма! Апрышкi, гэта ня войска, яны й штурмуюць як апрышкi - з фронту, у лоб. А няма таго, каб з бакоў навалiцца. Зараз яны браму крышыць будуць, бервяно прывалаклi, а мы iх з гарматы й пачастуем. Ня бойся, ойча, а тады ў мячы возьмем.

Тут Францiшак прыкмецiў, што з усiх бакоў, ка завалу перад брамай, сьцякаюцца ўзброеныя людзi й шыкуюцца лавай. "З муроў паздымаў - здагадаўся ён, - напэўна, толькi варту пакiнуў, а рэшту сюды сьцягае. Усё лацьвей Кандрату й Кiрыму будзе".

23. БIТВА

Лёкка парыпваючы сьнегам, са рва вылезьлi дзьве постацi й, прыцiснуўшыся да муру, прыслухалiся. Вартавых не было чуваць...

Галас i грукат бойкi каля брамы даносiўся зусiм ясна. Выразна чулiся людзкiя галасы й звон зброi. Глуха бухала бервяно ў дубовую, акутую жалезам, браму. Лёкка шамацелi стрэлы, пралятаючы над галавой.

Кандрат падрыхтаваў лук i, задраўшы галаву, сачыў за прасьветамi скважняў.

Кiрым, адыйшоўшы некалькi крокаў назад, разматаў з пасу вяроўку й наматаў яе на локаць. Уважна абмацаў пятлю, i, пакруцiўшы ўвесь скрутак над галавой, зь сiлай пусьцiў яе ўгару. Вяроўка, як зьмяя, нячутна размотвалася ў паветры, другi канец яе быў моцна зацiснуты ў руцэ Кiрыма. Вось ён прысеў. Зьлёкку патузаў за вяроўку, зацягваючы мацней ухапiўшуюся за зубец забарола пятлю, i, вярнуўшыся да Кандрата, прашапацеў:

- Трымаецца...

- Ужо?

- Угу.

- Ну, то лезь... Можа, меч тут пакiнеш?

Кiрым адразу папляваў на далонi, моўчкi зацiснуў меч памiж ног i, як кот, палез уверх. Нi адзiн гук ня вырваўся з-пад ягоных спрытных рук i ног.

Кандрат, затаiўшы подых, чакаў.

Вось ужо няясны цень Кiрыма абазначыўся на гранi муру. Кандрат з палёккай перавёў дух...

I раптам, грукатаючы зброяй, паказаўся вартавы. Ён наблiжаўся павольнай хадой, часта спыняючыся й прыслухоўваючыся...

Лязгат зброi быў ужо зусiм блiзка.

Кандрат прыцiснуўся сьпiнай да муру й замёр, не адрываючы вачэй ад скурчыўшагася Кiрыма.

Вартавы памаленьку прайшоў мiма. Ён нiчога не заўважыў. Але як на лiха, спынiўся сажнях у чатырох ад Кiрыма, i, абапёршыся плячом аб забарола, стаў углядацца ў цемру, часта паварачваючы галаву ўбок брамы, адкуль даносiўся ўсё нарастаючы грукат.