Фридрих Ницше - Так сказаў Заратустра (на белорусском языке)

Зiрнiце ж на гэтых лiшнiх! Яны грабуць багаццi i бяднеюць яшчэ больш. Яны, нямоглыя, прагнуць улады i, перш за ўсё, яе рычага - грошай!

Зiрнiце, як яны лезуць, гэтыя ўвiшныя малпы! Як караскаюцца адзiн цераз аднаго i зрываюцца ў смярдзючую прорву!

Туды, да трона iмкнуцца яны: у шаленстве сваiм яны думаюць, быццам на троне сядзiць шчасце! Часта бруд сядзiць на троне, а часта сам трон - на брудзе.

Шаленцы ўсе гэтыя, што караскаюцца, як малпы, кiдаюцца, быццам у гарачцы. Смуродам патыхае iхнi кумiр, гэтая халодная пачвара; смярдзяць i яны самыя ўсе разам, службiты iдала.

Братове мае, няўжо вы хочаце задыхнуцца ў смярдзючым чадзе з iх ненажэрных пашчаў? Бiце шыбы, выскоквайце на свабоду!

Уцякайце ад смуроду! Уцякайце ад iдалапаклонства лiшнiх людзей!

Уцякайце ад смуроду! Бяжыце ад чаднага дыму чалавечых ахвяр!

Зямля яшчэ i сёння свабодная для ўзвышаных душ. Яшчэ шмат вольных мясцiнаў для пустэльнiкаў i тых, хто самотны ўдвух; мясцiнаў, дзе веюць пахошчамi спакойныя моры.

Яшчэ адкрыты вялiкiм душам доступ да свабоднага жыцця. Сапраўды, мала чым авалодае той, хто валодае толькi малым: хвала беднасцi!

Толькi там, дзе канчаецца дзяржава, пачынаецца чалавек - не лiшнi чалавек: там гучыць песня таго, хто патрэбен, - адзiная i непаўторная.

Туды, дзе канчаецца дзяржава, - туды глядзiце, братове мае! Хiба не бачыце вы вясёлкi i мастоў, якiя вядуць да Звышчалавека?

Так сказаў Заратустра.

Пра рыначных мух

Дружа мой, уцякай у свой зацiшак! Я бачу, ты аглушаны шумам вялiкiх i паколаты джаламi малых.

Лес i скалы ўмеюць з годнасцю маўчаць разам з табою. Прыпадобнiся ж зноў да ўлюбёнага дрэва твайго: раскiнуўшы голле, прыслухоўваючыся, цiха схiлiлася яно над морам.

Дзе канчаецца адасабленне, там пачынаецца рынак; дзе пачынаецца рынак, там пачынаецца шум вялiкiх актораў i брунжанне ядавiтых мух.

У свеце сама лепшыя рэчы яшчэ нiчога не значаць, пакуль няма таго, хто iх пакажа з памоста: вялiкiмi людзьмi называе натоўп гэтых паказнiкаў.

Дрэнна разумее натоўп усё вялiкае, цi - творчае. Але добра разумее актораў, якiя паказваюць усё вялiкае на сцэне.

Вакол вынаходцаў новых каштоўнасцяў круцiцца свет - нябачна круцiцца ён; а навакол актораў круцяцца натоўп i слава: гэта i называецца светапарадкам.

У актора ёсць дух, але мала сумлення духу. Ён заўсёды верыць у тое, праз што i iншых прымушае паверыць, - ён верыць у сябе самога!

Па-новаму ён верыць заўтра, а паслязаўтра - зноў iнакш. Iмклiвыя ў яго пачуццi, як у натоўпу, i гэтакiя ж пераменлiвыя настроi.

"Перакулiць" азначае ў яго "даказаць"; "збiць з панталыку" - "пераканаць". А лепшаю за ўсякiя доказы ён лiчыць кроў.

Iсцiна, якая пранiкае толькi ў чуйныя вушы, для яго - хлусня i нiшто. Сапраўды, ён верыць толькi ў тых багоў, ад якiх у свеце найболей шуму!

Рынак поўны гарластых блазнаў, i натоўп ганарыцца сваiмi вялiкiмi людзьмi! гэта ў яго - валадары хвiлiны!

Але хвiлiна настойлiвая, i вось - прыспешваюць яны цябе i патрабуюць адказу: так цi не? Бяда, калi ты захочаш паставiць сваё крэсла памiж iхнiмi "за" i "супраць"!

Хай жа не будуць табе спакусаю гэтыя мiтуслiвыя паборцы безумоўнага, табе, любаснiку iсцiны! Яна яшчэ нiколi не трымалася за руку абсалютнага.

Ухiляйся i асцерагайся гэтых настырнiкаў: толькi на рынку прыстаюць з пытаннем - "так" цi "не"?

Павольна цячэ жыццё ўсiх глыбокiх крынiц: яны павiнны доўга чакаць, пакуль даведаюцца, што ўпала ў глыбiнi iхнiя.

У баку ад рынку i славы iдзе ўсё вялiкае; у баку ад рынку i славы жылi заўсёды вынаходцы новых каштоўнасцяў.

Дружа мой, уцякай у свой зацiшак: я бачу, што цябе пакусалi ядавiтыя мухi. Бяжы туды, дзе вее свежы сiберны вецер!

Уцякай у свой зацiшак! Занадта блiзка да малых i нiкчэмных ты жыў; уцякай ад iх небяспечнае помсты! Няма ў iх нiчога, акрамя помсты.

Не падымай на iх рук! Бо iм лiку няма, i не твая гэта доля - аганяцца ад мух.

Iх безлiч, гэтых малых i нiкчэмных; не аднаму ганарыстаму будынку сталiся прычынаю пагiбелi кроплi дажджу i пустазелле.

Ты - не камень, але ўжо робiшся пусты ад мноства кропель, што капаюць на цябе. Шчылiны i трэшчыны паяўляюцца на табе ад тых кропель.

Я бачу, стамiўся ты ад ядавiтых мух i да крывi падрапаны ў многiх мясцiнах, а гонар твой не хоча нават абурыцца.

Крывi тваёй хочуць яны, крывi прагнуць iх бяскроўныя душы - вось i джаляць яны ў нявiннасцi i прастаце сваёй.

Але ты глыбокi i глыбока пакутуеш нават ад нiкчэмных ран; i вось, не паспееш ты вылечыцца - зноў паўзе чарвяк па тваёй руцэ.

Але ты занадта горды, каб узяць i раздушыць гэтых ласуноў; дык сцеражыся, каб не сталася доляй тваёй цярпець ад iх ядавiтай нахабнасцi.

I, хвалячы, брунжаць яны вакол цябе: настырнасць - вось што такое iхнiя пахвалы! Быць блiжэй да скуры i да крывi тваёй - гэтага прагнуць яны.

Яны лiслiвяць табе, як Богу цi д'яблу; яны вiшчаць перад табою, быццам перад Богам альбо д'яблам. Што з таго! Яны лiслiўцы, пахлебцы i не больш за тое.

Бываюць яны ласкавыя i запабеглiвыя з табою. Але такая была заўсёды разумнасць у баязлiўцаў. Так, баязлiўцы - разумныя!

Сваёй нiкчэмнай душой яны шмат думаюць пра цябе: ты заўсёды iм падазроны. Усё, пра што яны думаюць, робiцца падазроным.

Яны караюць цябе за ўсе твае цноты. А даруюць - затое цалкам - толькi памылкi твае.

Бо ты, паблажлiвы i справядлiвы, кажаш: "Не вiнаватыя яны ў сваiм гаротным iснаваннi". А iх дробная душа думае: "Вiна на ўсякiм вялiкiм iснаваннi".

Калi ты паблажлiвы, яны ўсё адно адчуваюць тваю пагарду i вяртаюць табе дабрадзейства тваё, джалячы патаемна.

Твая маўклiвая гордасць заўсёды iм не даспадобы; але яны трыумфуюць, калi ты бываеш настолькi сцiплы, каб стаць славалюбным.

Тое, што пазнаём мы ў чалавеку, успалымняем мы ў iм. Сцеражыся ж малых!

Перад табой яны адчуваюць сябе нiкчэмнымi, i нiкчэмнасць iх тлее i разгараецца ў нябачную помсту.

Хiба ты не заўважаў, як часта яны змаўкалi, калi ты падыходзiў да iх, i як сiла пакiдала iх, быццам з вогнiшча, якое тухне?

Так, дружа мой, дакор сумлення ты блiзкiм тваiм; бо не вартыя яны цябе. Таму яны i ненавiдзяць цябе i гатовыя смактаць тваю кроў.

Блiзкiя твае заўсёды застануцца табе ядавiтымi мухамi; сама велiч твая робiць iх такiмi ядавiтымi i падобнымi на мух.

Дружа мой, уцякай у свой зацiшак, туды, дзе вее свежы сiберны вецер. Не твая гэта доля - аганяцца ад мух.

Так сказаў Заратустра.

Пра цноту

Я люблю лес. У горадзе жыць блага: занадта багата палкiх людзей там.

Цi не лепей дацца ў рукi забойцу, чым у мару палкай жанчыне?

Вы толькi гляньце на гэтых мужчын: iх вочы кажуць, што яны не ведаюць нiчога лепшага на зямлi, чым спаць з жанчынай.

Бруд на дне душы ў iх; i бяда, калi толькi ў бруду гэтага ёсць яшчэ i дух.

О, калi б вы былi дасканалыя, прынамсi, гэтаксама, як звяры! Але звярам уласцiвая нявiннасць.

Хiба я заклiкаю забiваць свае пачуццi? Я заклiкаю да нявiннасцi пачуццяў.