Владимир Шитик - Настаўнiк (на белорусском языке)

Уладзiмiр Мiкалаевiч Шыцiк

Настаўнiк

Пройдзе час, з зямных касмадромаў возьмуць старт вялiзныя зоркалёты i накiруюцца да далёкiх галактык.

Магчыма, гэта адбудзецца ўжо ў наступным стагоддзi, магчыма, значна пазней. Але наша мара не хоча чакаць, мы ўжо цяпер хочам ведаць, што напаткае бясстрашных астралётчыкаў у бясконцай прасторы. Аб iх прыгодах, лёсе i знаходках расказваецца ў гэтым зборнiку фантастычных апавяданняў.

Школа стаяла на высокiм пясчаным беразе вялiкага возера. А вакол шумеў прыгожы парк. Лiпы, клёны, ясенi былi акуратна падстрыжаны. Садоўнiк казаў, што менавiта ў гэтым i ёсць прыгажосць.

А я, калi глядзеў на пасыпаныя жоўтым пяском сцежкi i яркiя, як агонь, клумбы, успамiнаў карцiну, што вiсела ў школьным вестыбюлi. Прыгожая, яна ўсё ж нiколi нi ў кога не выклiкала жадання пабываць на той палянцы, што раптам адкрылася сярод лесу, цi акунуць руку ў серабрысты крынiчны ручаёк.

Карцiна ёсць карцiна, у ёй не хапае жыцця, а можа, проста руху. Так i з паркам. У сваёй падстрыжанай прыгажосцi ён страцiў галоўнае. Нам чамусьцi больш падабаўся востраў на возеры. Лес там захаваўся ў сваiм першабытным выглядзе. Кусты былi густыя, як зараснiкi ў джунглях. Непрыбраныя вываратнi нагадвалi ў паўзмроку сiлуэты нейкiх дагiстарычных жывёлiн.

Кожны клас меў на востраве свой улюбёны куток. Там збiралiся, гулялi, марылi, спрачалiся. Нашым месцам была абкружаная густым арэшнiкам палянка, пасярэдзiне якой расла серабрыстая таполя. Яна была вельмi старая, бо, нават пабраўшыся за рукi ўпяцёх, мы ледзь маглi абхапiць яе ствол. Метры за два ад зямлi ва ўсе бакi адыходзiлi тоўстыя галiны. Мы любiлi сядзець тут надвячоркам, схаваныя змрокам i гушчаром ад усяго свету.

Хлопцы з iншых класаў прыходзiлi на востраў са сваiмi настаўнiкамi. Мы ж амаль заўсёды адны. Не таму, што не любiлi свайго настаўнiка. Ён быў добры, ласкавы. Але часам ён не разумеў або не хацеў разумець нас. Мы, як i ўсе ў нашай школе, трызнiлi аб космасе. Выхавацелi астатнiх груп расказвалi дзецям пра падарожжы да планет i зорак, вазiлi iх на касмадромы, а адпраўляючыся на экскурсii ў Аўстралiю цi на Вогненную Зямлю, абавязкова заказвалi месцы на ракетаплане. Ад нашага ж настаўнiка мы чамусьцi нiколi не чулi нi слова пра самыя цiкавыя палёты. Нават калi ў час аднаго ўрока прыйшло паведамленне, што вяртаецца экспедыцыя з Тау Кiта, ён, як звычайна, не пракаменцiраваў навiну.

Уся Зямля радавалася, i толькi ён адзiн, здавалася, заставаўся абыякавым. Гэта нас здзiўляла i, што казаць, крыўдзiла. Бо мы паважалi i любiлi свайго настаўнiка. Ён быў уважлiвы да кожнага з нас, расказваў многа цiкавага. А ведаў ён столькi, колькi, як нам часам думалася, на Зямлi больш не можа ведаць нiхто. Але абыякавасць да космасу мы не маглi дараваць нiкому. I ў нас з'явiлася ад настаўнiка таямнiца...

Цi ведаў настаўнiк пра яе? Напэўна. Ён разумеў нас лепш за нас самiх. Мы часам забывалi, што яму ўжо недзе пад дзевяноста - такi ён быў выдумшчык i завадатар. Толькi быццам знарок не хацеў заўважаць нашы касмiчныя мары i планы. Калi нават на ўроках здаралася праходзiць тэмы, звязаныя з гiсторыяй асваення космасу, ён абавязкова кiдаў фразу:

- Штурм космасу - не рамантыка, сябры. Гэта цяжка нават дарослым.

- Навошта настаўнiк нас палохае? - больш за ўсiх абураўся Сашка Шарай.

Разважлiвы Мiшка Патупчык супакойваў яго:

- Каб зразумець космас, трэба пабываць у прасторы.

Мы згаджалiся з Мiшкам. Адкуль было нашаму настаўнiку ведаць, што такое палёт да зорак, калi ён зусiм зямны чалавек. Ну хто яшчэ ў наш час, акрамя нашага настаўнiка, мог узяць кiёк i пайсцi на цэлы дзень у стэп? Ён клiкаў i нас з сабой. Аднаго разу мы было пайшлi. I што ўбачылi? Бясконцае аднастайнае поле, на якiм каласiлася аксамiтная пшанiца, i жаваранкаў у небе. Што тут незвычайнага? Толькi наш настаўнiк захапляўся ўсiм гэтым. Ён спыняўся на якiм-небудзь пагорку, падставiўшы твар сонцу, i слухаў, як шапацела збажына, як аднекуль з сiняй безданi неба лiлася жаўруковая песня вясны i цяпла. Твар настаўнiка нiбы памаладзеў, i на вуснах блукала трапяткая даверлiвая ўсмешка. А мы сумавалi. I дадому вярнулiся стомленыя, маўклiвыя. Настаўнiк паглядзеў на нас з нейкiм жалем i, развiтваючыся, уздыхнуў.

Неўзабаве надышлi экзамены. Мова i фiзiка, лiтаратура i матэматыка... Настаўнiк быў увесь час з намi, дапамагаў нам, i мы зноў здзiўлялiся, як ён многа ведае.

А потым быў экзамен па гiсторыi. Каб зрабiць настаўнiку прыемнае, я вырашыў напiсаць пра старажытную Русь, пра гарачыя бойкi нашых продкаў са стэпавымi качэўнiкамi. Мне хацелася, каб настаўнiк убачыў любы свайму сэрцу шырокi стэп, поўны сонца i прасторы.

Сачыненне, вiдаць, спадабалася настаўнiку. Ён слухаў, заплюшчыўшы вочы, кiваў часам, нiбы ў знак згоды, галавой, а калi я скончыў чытаць, ён не стаў, як рабiў гэта часта, дапаўняць. Ён не пахвалiў мяне, не ў яго правiлах было хвалiць чалавека, якi выканаў свой абавязак. Ступень сваёй задаволенасцi ён выказваў толькi адзнакамi. Мне вышэйшы бал не паставiў. Чаму? Нешта, вiдаць, было не так. Але трэба прадумаць гэта спачатку самому, што было "не так".

Крыху расчараваны ацэнкай, я не адразу пачуў, аб чым расказвае Сашка. А прыслухаўшыся, абурыўся. Яшчэ загадзя мы дамовiлiся не закранаць у сваiх работах таго, што мае дачыненне да касмiчных палётаў. I раптам Сашка парушыў дагавор. Навошта гэты выклiк настаўнiку? Вiдаць, пра гэта падумалi i астатнiя хлопцы. Бо ў класе ўсталявалася незвычайная цiшыня. Я не адрываў позiрку ад настаўнiка, шукаў на яго твары крыўду, абурэнне цi што-небудзь такое яшчэ. I не знаходзiў. Ён i Сашку слухаў, як нядаўна мяне, - уважлiва, засяроджана.

Сашка быў разумны хлопец. Я слухаў i думаў, дзе ён назбiраў столькi звестак? Але самае галоўнае нас чакала, аказваецца, наперадзе. Сашкаў голас раптам зазвiнеў, як струна, якая вось-вось парвецца:

- У жыццi было нямала выпадкаў, калi космас пакараўся юным!

Гэта было прыгожа сказана. Але ў мяне асабiста не было ўпэўненасцi, што так здаралася на самай справе. Як нi кажыце, а ў космас адпраўляюць толькi дарослых. Бо трэба спачатку школу скончыць, i спецыяльнасць набыць, i падрыхтоўку прайсцi. Цi ж мала гадоў на гэта пойдзе? Канечне, i мне i Сашку не хочацца чакаць, пакуль мы вырасцем. Гэта ж калi яшчэ будзе!.. Аднак ёсць на свеце рэчы, якiя, на жаль, ад нас не залежаць. I я падумаў, што Сашка дарэмна зрабiў гэты свой выпад.

А Сашка падышоў да настаўнiкавага стала i нацiснуў кнопку. На вокны апусцiлiся чорныя шторы. У класе на секунду стала цёмна. Мы не паспелi нават крыкнуць Сашку, каб ён не дурэў, як засвяцiўся экран. На гэтым экране кожны вучань можа пiсаць, чарцiць схемы, застаючыся за сваёй партай.

Я падумаў, што Сашка вернецца зараз да сваёй парты i намалюе нейкую iлюстрацыю да даклада. Але я памылiўся. Сашка мiнуў сваю парту i падышоў да праекцыйнага апарата, нешта ўставiў туды, пакруцiў, i экран ажыў. Мы ўбачылi рубку касмiчнага карабля, цэнтральны пульт, над якiм схiлiўся пажылы сiвы чалавек, а побач з iм стаяў... хлопчык. Яму было крыху меней, чым нам, гадоў дзесяць або адзiнаццаць.