Хамидулла Абдуллаев - ЭЗОП

Баъзи калтафаҳмлар вахима кўтариб, ўзларининг нархини оширмоқчи бўладилар, бироқ гап-сўзлари билан кимлигини фош килиб қуядилар.

ЙУЛОВЧИ БИЛАН ГАЗАНДА

Йуловчи киш пайти йулда бораётиб совуқдан тиришиб, улаётган бир илонга кўзи тушди. Раҳми келиб уни ердан олдида, қуйнига солиб исита бошлади. Илон карахтлигида жим ётди, бироқ жон кириб, тирилгани захоти халоскорининг қорнидан чақди. Ажали етаётганини англаган йуловчи пушаймон бўлиб деди: «Ўзимни худо урган: нега ўлаётган газандани қуткардим, у хатто тирик бўлса ҳам ўлдириш керак эди-ку?»

Масал ёвуз одам хеч қачон яхшиликка яхшилик билан жавоб қайтармаслиги, бироқ иложини топса валинеъматига қарши бош кўтариши муқаррарлигидан огох этади.

–

Масалларинг жуда ибратли, сен мени хайратга солабошладинг.

–

Шунинг учун мени сотиб олинг деяпманда.

–

Нима учун айнан менинг сотиб олишимни истаяпсан?

–

Сиз бироз инсофли одамга ўхшайсиз.

–

Бошқалари инсофсизми?

–

Нафақат инсофсиз, ўта бешафқат ва золим бўлишади – деди у кўйлагини кўтариб – манабу қалтак изларини кўриб ўзингиз хулоса қиларсиз.

–

Бай-бай, соғ жойинг қолмабди-ку.

–

Биз қулларнинг нафақат бадани, тахқир ва хақоратлардан дилларимиз пора-пора бўлиб тилинган.

–

Эх бечора қул, ўзинг ҳам бу кўргиликларга сабабчи бўлгандирсан.

–

Албатта ўзим ҳам айбдорман.

–

Нима айбинг бор?

–

Фақат тўғри сўзлайман холос.

–

Нега ёлғон ишлатмайсан?

–

Борди-ю ёлғон ишлатсам у ошкор бўлиб қолса қаттиқ жазолашади, ўлдириб юборишлари ҳам мумкин.

–

Яна бошқа масалларни ҳам биласанми?

–

Беҳисоб масаллар биламан.

–

Қани яна эшитайликчи

ЧОЛ В А АЖАЛ

Бир куни чол ўтин қилгач, уни орқалаб уйига жўнади; йўл узоқ эди, жуда чарчади, ўтинни ерга отиб ташлаб, ўзига ўлим тилай бошлади. Шунда ажал пайдо бўлиб, нега чақирдинг, деб сўради. «Мана бу ўтинни елкамга қуйиб юборсанг, деб чақирдим», – деди чол.

Масал одам ҳар қанча бахтсиз бўлса ҳам, хаётни яхши кўражагига ишорадир.

ҚОБОН ВА ТУЛКИХОН

Қобон дарахтнинг остида туриб тишини қайрашга киришди. Тулкихон унинг нега шундай қилаётганини сўради: овчилар ҳам кўринмайди, бошқа бирор фалокатдан ҳам дарак йўк, лекин сен тишларингни қайраётирсан? Қобон жавоб берди: «Ҳаракатим бехуда эмас: фалокат бостириб келганда, тишларимни ўткирлашга вақт сарфлаб ўтирмайман, тайёр турган бўламан».

Масал хавфхатарларга аввалдан тайёрланиш зарурлигини уқтиради.

–

Анчагина ибратли масаллар айтдинг, сени сотиб оламан.

–

Сухбатларинг анчагина жиддий тус олгани учун сизларни қўйиб бердим – деди Қулфуруш.

–

Бу қулингиў бадбашара бўлса ҳам менга ёқиб қолди, уни сотиб оламан.

–

Бу ишингиздан пушаймон бўлмайсиз жаноб – деди у пулнинг хидини сезиб – менга қолса пул ҳам олмай сизга сийлов қилиб юборар эдим, лекин янги қулларни харид қилишга дастмоям етмайроқ турибди.

–

Биламан

биродар, қулларингиз сотилмай қолиши сизлар учун ортиқча чиқим бўлади.

–

Эй, нимасини айтасиз, уларнинг қорни бор, таг жой учун пул тўлаш керак.

–

Майли сотиб олганим бўлсин, унинг исми нима?

–

Эзоп, у қул бўлмаганда машхур одам бўлган бўлар эди, харбир сўзи ибратли, вужуди ақл.

–

Эзоп, у бугундан бошлаб менинг қулим бўлади.

***

Ҳар қандай даврда эзгуликка бўлган ташналик йўқолган эмас, энг зулмкор одамлар ҳам вақти келиб унга муҳтож бўладилар.

–

Сандра буёққа кел – деди Милейка оқсоч аёлни чақириб.

–

Лаббай хоним, нима хизмат буюрасиз.

–

Елкамни бир уқалаб қўй.

–

Хўп бўлади, Дродони келишига пардоз қилиб қўймайманми?

–

Мунча Дродо деяверасан, уни севиб қолганинг йўқми.

–

Вой ўлмасам, бундай қалтис хазилни қилманг бекам – деди оқсоч кўкрагига туфлаб – Хўжайин қаёқда-ю мен оқсоч қаёқда.

–

Йўқса хадеб менинг эрим ҳақида гапираверма.

–

Хўжайинни юрагини жиғиллатиб юринг дейманда.

–

У шундоқ ҳам ошиқу беқарор, чизган чизиғимдан чиқмайди.

–

Барибир хушёр бўлишингиз лозим, пулдор одамларга аёллар ўч бўлишади, эрингиз бадавлат одам.

–

У барибир мендан ортиғини тополмайди билдингми?

–

Албатта.

–

Йўқса нега инжикилайберасан?

–

Бахтли бўлинглар дейманда.

–

Йўқ, сен менинг чиройимга шубха билан қарайсан.

–

Мутлақо ундай эмас, сизнинг қамон қошларингиз, жингалак сочлару хуммор кўзларингиз хеч кимда йўқ.

–

Гапларинг рост бўлса мени шундай безатгинки кўрган одам ўзини йўқотиб қўйсин.

–

Меҳмонлар келишадими?

–

Йўқ, бир киши келади холос.

–

Ким экан у бекам.

–

Зобит йигит Аргос хузуримга меҳмон бўлиб келади.

–

Вой ўлмасам, эрингиз клиб қолса нима бўлади?

–

Хеч нарса бўлмайди, айни ўйнаб-куладиган даврим, агар хохламаса уни ташлаб кетаман.

–

Ундай деякўрманг бекам, эрингиз яхши одам, у сизни чинакамига севади.

–

Бунинг ўзи камлик қилади, мен ҳам уни севишим лозим.

–

Келинг бекам яхшиси сочларингизни тартибга солиб силаб қўяй, юзларингизга упа-элликларни суркаб безатамиз, бирам хушбўй, бирам чиройли бўлиб кетасизки.

–

Ростини айт мен чиндан ҳам чиройлиманми?

–

Эркаклар учун офатижоннинг ўзисиз, сочларингизни тараб хузур қилади киши, бирам ёқимли, бирам хушбўй. Бу сочларни силаган эркак нақадар бахтли бўлади.

–

Сен кимни назарда тутаяпсан?

–

Эрингизни-да.

–

Хадеб эримдан гапираверсанг сени унга олиб бераман.

–

Мен оқсочни бошига урадими?

–

Барибир ич-ичингдан эримни севиб қолганга ўхшайсан.

–

Тавба қилдим бекам, мен бир чўриман холос.

–

Мен Аргосни кўриб сухбатлашгим бор, тушундингми?

Ўзиям эркакмисан, эркакда.

***

Бойлик жамият ривожигша энг катта таъсир ўтазувчи муъжиза бўлиб жуда кўплаб шодликлар келтириш билан биргаликда жабру-ситамлар ва зўравонлик каби касофатларнинг ҳам сабабчисидир.

Бўри бўйнига арқон боғланган семиз итни учратиб, ундан сўрабди: “сени ким бунчалик семиртирди”

–

“Хўжайиним овчи” – дебди ит.

–

Буйнимга қайиш боғланган қисматдан Худонинг ўзи асрасин, оч бўлсам ҳам эркинликка нима етсин – дебди бўри.