Алесь Яфімаў - Прададзеная споведзь

Чаго б ты хацеў пасля смерці?

Маявер крыху памаўчаў, разумеючы, што ўжо, магчыма, надакучыў суразмоўцу і ўвогуле выглядае дзіўным і залішне навязлівым, але не стаў чакаць, пакуль слова возьме Даявед:

— Але што, калі смерць — не канец?.. Толькі абстрагуемся ад рэлігійных уяўленняў: вось ты паміраеш, але пасля існуе нейкі працяг. І калі б ты сам мог вызначыць, якім ён будзе, чаго б ты хацеў?..

— Не ведаю. Хацеў бы паразмаўляць з Богам. Спытацца, у чым быў сэнс майго асабістага жыцця і ў чым сэнс жыцця ўвогуле, спытацца, навошта Яму ўсё гэта трэба і што будзе пасля. Пас­ля Апакаліпсіса... Хацеў бы даведацца, ці існуе і ці існавала дзесьці яшчэ ў Сусвеце разумнае жыц­цё. Ці існавалі раней цывілізацыі на Зямлі. Хацеў бы даведацца, якім чынам увогуле пабудава­ны Сусвет і ці сапраўды ён з'яўляецца бясконцым. А яшчэ мяне б цікавіла, што было да Вялікага Выбуху. Як і дзе ўтварыўся Сусвет, калі раней нічога не было... Увогуле, як гэта: нічога не было?.. Карацей, я б хацеў даведацца пра тое, чаго не можа даведацца звычайны чалавек. Заўжды цікавіла, прадвызначана ўсё ў гэтым жыцці ці не. Калі не, хацелася б паглядзець альтэрнатыўныя варыянты развіцця падзей. Здаецца, што і бясконцасці мала, каб высветліць усё цікавае.

Маявер быццам толькі і чакаў, пакуль Даявед скончыць. Напэўна, ён задаў пытанне суразмоўцы выключна з ветлівасці ці толькі для таго, каб пачуць у адказ «А ты?». Бо ў галаве самога Маявера ўжо быў падрыхтаваны новы маналог. Хоць чаканага сустрэчнага пытання і не прагучала, Маявер ніколькі не збянтэжыўся і пры першай жа магчымасці пачаў агучваць свае думкі:

— У дзяцінстве мне здавалася, што ўсё маё жыццё запісваецца на відэакамеру. І я ўяўляў сабе, як калісьці мы ўсёй сям'ёй — я з бацькамі — будзем разам глядзець гэты запіс. Канечне, уяўляў сабе даволі прымітыўна: быццам мы ў тагачасным узросце, я зусім малы, бацькі маладыя, у сваёй гасцёўні нядзельным вечарам сядзем на канапе і будзем глядзець запіс нашага жыцця па тэлевізары. Зараз нават смешна. Я ўяўляў, што запіс будзе вельмі вясёлы, як быццам нейкая камедыя. Прагляд будзе ўтульным, мы будзем уголас абмяркоўваць і каментаваць пэўныя эпізоды. Я нават іншым часам рабіў пэўныя «рэпартажы», дзе распавядаў пра нейкія навіны, пра сваю сям'ю, пра сябе. Ці проста дурэў і ўчыняў пацешныя выхадкі, каб потым пасмяяцца.

Толькі ведаеш, на справе атрымалася не камедыя, а нейкая драма.

Ведаеш, калі цяпер час ад часу ў мяне ўзнікае думка, што ўсё маё жыццё запісваецца і з'яўляецца, скажам так, «матэрыялам справы», мне ўжо нявесела. Мне больш сорамна і страшна. Бо далёка не заўсёды я паводзіў сябе так, як варта паводзіць сябе галоўнаму пратаганісту. А калі ў сваім уласным жыцці галоўны пратаганіст не я — то хто ж яшчэ?.. Ведаеш, у адной краіне падчас масавых мерапрыемстваў у натоўпе працуюць адмысловыя аператары — агенты спецслужбаў. Яны імкнуцца не вылучацца з натоўпу, ніякім чынам нікому не замінаюць. Яны проста здымаюць

— так, на ўсякі выпадак. Калі раптам што, гэтыя архівы могуць спатрэбіцца. І калі ўявіць, што побач з кожным чалавекам ёсць, напрыклад анёл-аператар, які заўжды здымае ўсе дзеянні чалавека з лепшых ракурсаў. У такім выпадку маё жыццё — вартае жалю відовішча. І адначасна адзін вялікі кампрамат.

— Ага, патрапіш да Пятра, і ён такі скажа, ну што, шаноўны, давайце зараз паглядзім адзін фільмец. А ты такі — не, не, я, калі ласка, у пекла. Дазвольце толькі касету з сабой узяць.

— Даяведу, напэўна, ужо надакучылі сумныя і нудныя псеўдафіласофскія маналогі Маявера і ён вырашыў далучыцца да гутаркі. І не проста далучыцца, а пажартаваць, каб змяніць танальнасць размовы і перавесці яе ў іншае рэчышча.

— Ага.

— Ці можна сказаць, што гэта такі артхаўс. Маўляў, на аматара, не кожны зразумее.

— Насамрэч сумна ўсё гэта. Іншым разам вінаваціш сябе, што зрабіў не так, як трэба. Але потым зноў наступаеш на тыя ж граблі. Карацей, наўрад ці я б хацеў пасля смерці праглядзець стужку свайго жыцця. Магчыма, некаторыя эпізоды. Хоць, напэўна, памяць і так захоўвае лепшае. Мне было б больш цікава паназіраць за сабой збоку. Даведацца, што казалі пра мяне людзі, калі мяне не было побач. А самае цікавае, на мой погляд, павандраваць у мінулым. Не вельмі далёкім — будаўніцтва пірамідаў ці нешта такое мяне не цікавіць. Я б хацеў, напрыклад, хоць на дзень трапіць на дзесяць гадоў назад. Паглядзець збоку на сябе, сваіх сяброў, родных. Прос­та паназіраць. Пасядзець у родным доме, паблукаць па родным горадзе. Усё ж за дзесяць гадоў шмат што мяняецца. Потым — яшчэ на дзесяць гадоў назад. Зноў: спачатку паглядзець на сябе, падзівіцца, чым я тады займаўся, як выглядаў; паназіраць за блізкімі і сябрамі. Зноў паблукаць па го­радзе. На наступны дзень — яшчэ на дзесяць гадоў назад, потым яшчэ і яшчэ. Урэшце цікава было б апынуцца ў часе, які я яшчэ не памятаю. А пасля — у часе, калі мяне яшчэ не было. Уяві, як гэта цікава. Магчыма, было б і пэўнае расчараванне, бо той час падаецца нейкім дзіўным і загадкавым, нейкай невядомай эпохай. А насамрэч можа выявіцца, што тады не было нічога незвычайнага. Але ж цікава. У любым выпадку, тады была іншая мода, іншыя рэчы. Усё было іншым.

Потым адматаць яшчэ дзесяць гадоў. Паназіраць за зусім маладымі мамай і татам, якія ячшэ на­ват не былі знаёмыя. Крыху пагасцяваць у іх дома, паглядзець, як яны жылі. Магчыма, параўнаць іх паводзіны са сваімі. Потым адматаць яшчэ дзесяць гадоў, у той час, калі бацькі самі яшчэ былі дзецьмі. Паглядзець, якія ў іх былі цацкі, як яны бавілі час, чым захапляліся, аб чым марылі. Паглядзець на маладых бабуль і дзядуль. І зноўку — паблукаць па горадзе. Горад, напэўна, ужо б значна адрозніваўся ад таго горада, у якім я жыў. Дарэчы, што тычыцца назіранняў за роднымі, я б, напэўна, спыніўся на дзяцінстве бабуль і дзядуль, бо прабабулі і прадзядулі для мяне — фактычна чужыя людзі. Я іх амаль не ведаю, і наўрад ці мне было б цікава сачыць за іх жыццём. Так, у агульных рысах: побыт, ежа, адзенне. А вось родны горад — гэта зусім іншае. Мне сапраўды было б цікава блукаць па ім у розныя часы. Цікава было б паглядзець на яго падчас акупацыі, у перадваенны час, нават асабліва ў перадваенны. Цікава было б паглядзець, як узводзіліся вядомыя будынкі. Карацей, я б, напэўна, блукаў па родным горадзе ў мінулым аж да таго моманту, як на яго месцы пасяліліся першыя людзі.

— А ў будучыню?

— Не. Ну, чыста з цікаўнасці зазірнуў бы адным вокам. Проста, каб даведацца, ці будзе якое развіццё, ці працягнецца застой, ці ён увогуле прыйдзе ў заняпад. Але на значна большы інтэрвал: не на дзесяць, а на пяцьдзясят або на сто гадоў. А пасля, магчыма, адразу на пяцьсот, на тысячу. Але будучыня мяне не так цікавіць, як мінуўшчына. У мінуўшчыне — мае карані, як фізічныя, так і духоўныя. А будучыня — гэта пакуль пустое месца, голае паветра, у якое, магчыма (а магчыма і не), прарастуць новыя галіны і лісце.