Алесь Аркуш - Ткачы (на белорусском языке)

Алесь Аркуш

Ткачы

Раней нiхто й не здагадваўся, што ў нашым горадзе жывуць ткачы. Нават старажылы ня памятаюць, каб былi тут якiясь ткацкiя фабрыкi. Прычым, гэтыя ткачы да нас нiадкуль не прыехалi, гэта ня нейкiя там мiгранты з баваўнянай Сярэдняй Азii. Як раз не. Гэта свае, тутэйшыя. Тут нарадзiлiся, гадавалiся й сталелi. Але як iм удалося дасюль хаваць сваю прыналежнасьць да тае спэцыфiчнае прафгрупы? Загадка.

Раней я быў па-дзiцячаму наiўны. Мне падавалася, што калi ты каваль, дык мусiш вырабляць на кавадле працоўныя прылады з мэталу, а калi ткач - ткаць халсты. Нiчога падобнага. Можна быць ткачом i ня ведаць, што такое ткацкае абсталяваньне й чым бавоўна адрозьнiваецца ад нэйлёну. Карацей, быць поўным прафанам у ткацтве. Калi я даведаўся, што такое магчыма, дык страшэнна зьдзiвiўся. Можна сказаць, што ў маёй галаве адбылася рэвалюцыя. На ўзор сэксуальнай. Прабачаюся, але колькi словаў мушу сказаць пра сэксуальную рэвалюцыю.

За савецкiм часам на сэксуальную сувязь да ўзяцьця шлюбу глядзелi як на паўкрымiнальную правiну. Гэта сьцьвярджалi ўсе iнстытуты грамадзтва - мараль, iдэалёгiя, адукацыя, сям'я. Таму ўласна сэксуальная сувязь ва ўяўленьнi моладзi паўставала ў выглядзе гэткай д'ябальскай спакусы. Гэткага сатанiнскага ўчынку. Побач зь якiм проста не iснавала месца каханьню. Каханьне ўсё ж такi боскае пачуцьцё. Ня цяжка ўявiць, што нараджалася ад сэксу без каханьня. Сэксуальная рэвалюцыя выбухнула як супрацiў татальнаму падману. Як ахоўчая рэакцыя маладых арганiзмаў i душаў. Сацыяльная экалёгiя, што згубiла раўнавагу, патрабавала ратаваньня. Трэ было вярнуць каханьне чалавечым адносiнам. Памятаю, мая аднакурсьнiца, апраўдваючы дашлюбную сэксуальную сувязь, казала, што гэта небясьпечна - браць шлюб без выпрабаваньня свайго суджанага. Маўляў, навошта ўскладняць сабе будачае жыцьцё. Дзяўчына была прагматычнаю й думала пра будучае. Сатанiнскi сэкс ня думае нi пра што.

Ткачы, мне падаецца, нарадзiлiся ад сатанiнскага сэксу. Ткачы проста ня ўмеюць думаць. Яны жывуць рэфлексамi. Для iх не iснуе нiякiх тармазоў.

Сусьветная гiсторыя сьведчыць, што ткачы масава зьяўляюцца падчас пэўных грамадзкiх узрушэньняў. Яны гуртуюцца ў паўвайсковыя аддзелы, падобныя да зграяў шакалаў. Прычым, разабрацца, хто ў iх галоўны - немагчыма, бо нiякай формы яны ня носяць, ня кажучы ўжо пра пагоны й пятлiцы. Здаецца, што й загадаў нiхто ў iх асяродзьдзi не аддае. Вiдавочна, загадам для iх робiцца тая мэта-задача, якая патрапляе ў iх галовы. Больш агрэсiўных i дэструктыўных людзей цяжка ўявiць. Яны на вялiкай адлегласьцi адчуваюць ворага. Найбольш iх разражняе што-кольвечы разумнае й мудрагелiстае. Першымi сваiмi ворагамi яны лiчаць рознага кшталту "мудрацоў". Няма чаго думаць i балбатаць, - кажуць яны, - трэба дзейнiчаць. За галоўную абразу сярод iх уважаецца слова "прафэсар".

Ведаючы, на што здатныя ткачы, я не выходжу на вулiцу без газавага пiсталета. Сябры мне прапаноўвалi сапраўдны "вальтэр". Я адмовiўся. Усё адно забiць чалавек я няздольны. Навошта "вальтэр", калi й "газавiк" падобны да сапраўднага. Напужаць ткача я магу i iм. Нiколi раней не паверыў бы, што прызвычаюся да гэтае "цацкi" й нават палюблю яе. "Газавiк" мяне ратуе. Ня столькi ў фiзычным пляне, колькi ў духовым. Бо лепш баранiцца, чым, абмiнаючы небясьпеку, прыстаўляцца, выдаваць сябе за свайго, за ткача. Удаваць я ня ўмею.

Часам я чую ад ткачоў слушныя словы. Але яны падобные да пажухлае лiстоты. У iхнiх словах няма жыцьця. Слушнасьць не бывае вечнай цi хаця б доўгатэрмiновай. Прамоўленыя сёньня слушныя словы, заўтра становяцца зусiм няслушнымi й нават хлусьлiвымi. Ткачам гэта цяжка зразумець.

Раней я спрабаваў ткачам нешта давесьцi, патлумачыць. Але хутка пераканаўся ў марнасьцi маёй асьветнай дзейнасьцi. Яны ўпарта стаяць на сваiм. Усё кепскае, што надараецца ў краiне, яны тлумачаць наступствам змовы. Ня цяжка здагадацца, хто вiнаваты ў тых змовах.

Я ня раз задумваўся: у чым прырода гэтай хлусьнi? Аднойчы мне ўзгадалiся бачыны мэмуараў былых гулагаўцаў: тых, што выжылi. Часам, менавiта хлусьня iм дапамагала захаваць жыцьцё. Напрыклад, у новага канвою вязьняў, што прыгналi ў лягер, пытаюцца, цi ёсьць сярод iх рахункаводы. Некалькi чалавек выходзiць з шыхтоў. Сярод iх той, хто нiколi ня быў рахункаводам. Чалавек падмануў i выжыў. Захаваў сябе ад нечалавечых пакутаў на лесапавале або ў руднiку.

Ткачы таксама, напэўна, iмкуцца выжыць. У час грамадзкага ўзрушэньня. Iншага тлумачэньня я ня бачу. Яны выйшлi з агульнага шыхту й гучна прамовiлi МЫ ТКАЧЫ. Толькi нiхто iх у нiякi гулаг яшчэ ня гнаў. Пра мажлiвасьць гулагу прайшла толькi першая пагалоска. Баючыся спазьнiцца, яны загадзя падманулi i аб'ядналiся ў хаўрус. Каб выжыць...

2000 г.