Неизвестно - Гапееў Ведзьміна тоня

Навучышся біцца – так, каб не абавязкова перамагчы, а толькі ўратаваць сябе ці сябра.

Навучышся ўцякаць, хавацца, маўчаць.

Многаму навучышся. Толькі шчыра смяяцца, смяяцца не з некага, смяяцца не злосна, а проста таму, што смешна, школа-інтэрнат не вучыць.

Сяргей добра засвойваў усе навукі, якія даваў яму гэты адасоблены свет няшчасных аднолькава, ды злых па-рознаму дзяцей-сіротаў.

Ён сам і яшчэ колькі яго аднагодкаў стаялі вышэй над іншымі – у іх было куды ехаць на лета. Сяргей не круглы сірата, у яго ёсць маці. Няхай і п’яніца. Але ёсць. Ёсць яшчэ дом. Хай і не прыбраны, хай няўтульны, затое – свой. Ёсць вялікі двор, ёсць агарод і садок з трыма старымі яблынямі і вішнямі.

А на бабулек ён не крыўдуе. Яно і праўда – у мінулыя гады Сяргей лазіў па чужых агародах, бы па сваім. А што? Гэтыя вясковыя ўсё маюць круглы год, чаму ён, Сяргей, павінен глытаць сліну, гледзячы на нічыю градку з клубніцамі? Хіба ён у чым вінаваты, што так і не ўбачыў свайго бацьку, што з першым яго крыкам на гэтым свеце пранёсся над вёскай і апошні крык бацькі, пад якім абламалася металічная прыступка воданапорнай вежы? Бацька застаўся б жывы, не надта высокая тая вежа, ды ляжалі ўнізе металічныя трубы, на якія і збіраліся мяняць старыя ў вежы… І хіба Сяргей вінаваты, што маці яго стала піць, як толькі ён пачаў хадзіць? Што вымушана была аддаць яго ў інтэрнат, бо за першы год у школе Сяргей так і не змог запомніць ні адной літары? Ён і размаўляў яшчэ слаба. Ды і навошта яму былі тыя літары, калі ўвесь час, пакуль ён не спаў, яго мучыла адно пачуццё – голад. Яно было заўсёды, мо з самага першага дня яго жыцця, яно не знікала ніколі, яно толькі спала разам з Сяргеем і прачыналася разам з ім. Паступова Сяргей стаў абманваць свой голад – ён засынаў. З цягам часу сон стаў рэфлекторным.

І на ўроках Сяргей іншы раз засынаў – ад голаду.

Голад не знікаў ніколі. Яго не магла прагнаць звараная і патоўчаная свіная бульба, якую ён у малалецтве краў у суседкі, бабулі Адар’і, голад толькі прыціхаў ледзь-ледзь, калі маці прыносіла (але як рэдка прыносіла!) дадому свежы хлеб, і Сяргей прыпадаў ваўкавата да адламанага кавалка, пах якога разрываў ноздры.

Сяргей прыехаў у інтэрнат з гэтым пачуццём, худы, невысокі для свайго ўзросту і з пукатым выродлівым жыватом.

За першы год у інтэрнаце ён з’еў столькі, колькі, можа, не з’еў за свае першыя сем год жыцця. І ўрэшце добрая цётка Соня, паварыха, адгаварыла яго есці столькі, колькі ён хоча.

– Не трэба, дзетачкі, на карысць тое не пойдзе. Ты, як згаладаешся, прыбяжы да мяне, я табе дам чаго крышачку. Табе патрошку есці трэба, патрошку...

Яна, цётка Соня, з худым, высахлым тварам і з чырвонымі, нечакана шырокімі і тоўстымі пальцамі рукамі, якія ўсё хавала пад фартух, прыносіла з дому яйкі і смажыла для Сяргея і яшчэ для аднаго хлопца, жаўтушнага Міцькі, яечню з малаком, пякла дранікі і цішком частавала іх у сваёй бакоўцы.

Сяргей паступова звыкся са сваім пачуццём голаду, як звыкаюцца людзі з мазалямі на нагах...

Ён ішоў вясковай вуліцай, бачачы здаля свой дом з белай цэглы – такім светлым пабудаваў яго бацька. Толькі канёк не паспеў пакласці на дах. Усё чакаў, каго народзіць яго Зойка: калі хлопца – то ўпрыгожыць канёк пеўнікам, калі дзяўчынку – будзе вавёрка...

Сяргей даўно прывучыў сябе не хвалявацца, але тут, на гэтай зацененай старымі бярозамі і ліпамі пыльнай вуліцы, раптам адчуў, як наструнілася нешта ў грудзях, стала перасмыкаць дыханне.

Не, не ад будучай сустрэчы з маці ён стаў хвалявацца. Ён пачуў – маці цяпер не дома, у полі. І піць не перастала. Там, дома, ёсць Анжэла. Маці нарадзіла яе, сама не ведаючы ад каго, калі Сяргею было дзевяць. У тое лета, калі яго ў хаце сустрэў вісклівы плач немаўляці, Сяргей грэбаваў падыходзіць да сястрычкі. Яна толькі і ўмела, што вішчаць ды пэцкаць пялюшкі.

– Ну што, што я табе дам? – крычала на яе аднойчы злосна маці. – Няма малака ў цыцках, усё высмактала!

Сяргея пранізалі тады гэтыя словы. Ён зразумеў раптоўна, што дзіця плача ад голаду. Ад такога ж голаду, ад якога пакутаваў ён сам. Вострае пачуццё жалю да сястрычкі падступіла камяком да горла.

Гэта для яе, Анжэлы, краў ён у суседскіх куратніках яйкі, капаў на чужых агародах раннюю бульбу (свая зарастала пустазеллем, паспявала позна), лазіў па клубніцы, агуркі, яблыкі. Для яе мінулым летам цікаваў і схапіў быў белы бохан прама з будкі машыны, калі выгружалі ў магазін хлеб. А аднойчы нават надаіў ад нічые казы кубак малака...

То не дзіва, што сустрэлі яго ў вёсцы варожым шэптам.

І толькі Анжэла (усе звалі яе коратка – Нэла) сустрэне яго так, як сустракала мінулым летам: яна будзе бясконца яму рада. Абхопіць худымі ручкамі за шыю і ціхенька засмяецца. Будзе заглядваць у вочы, асцярожна гладзіць сваёй далонькай Сяргея па галаве. Нэла чакае Сяргея. Ніхто яго не чакае, нідзе і ніколі. Нікому ён не патрэбен. А вось Нэле – патрэбен.

Нэла, пяцігадовая чорнавалосая дзяўчынка, сядзела пад старой грушай у куце двара. Яна не павярнулася на рыпенне веснічак. Сядзела на кукішках, нешта разглядвала на зямлі.

У яе адзінокай, безабароннай постаці, маленькай побач з таўшчэзнай грушай, было столькі самоты, што голас Сяргея прагучаў нечакана для яго хрыпла:

– Нэла!

Дзяўчынка здрыганулася, быццам ззаду яе нечакана выцялі. Яна ўпала на каленкі і потым, нізка схіліўшы галаву, бы ваўчаня, насцярожана павярнулася.

– Гэта я, Нэла! Не пазнала? – падыходзіў, усміхаючыся, Сяргей.

Мурзаты твар дзяўчынкі зморшчыўся, яна прыжмурыла вочы. А потым усхапілася ў імкненні бегчы, ды раптоўна спынілася з вінаватай усмешкай на мурзатым тварыку.

– Ну, што ж ты мяне не сустракаеш?

Сяргей прысеў каля дзяўчынкі, прыцягнуў яе да сябе.

Нэла ўсё гэтак жа вінавата ўсміхалася, адхіснулася злёгку, і Сяргей пабачыў тонкую вяроўчыну, якая была прывязана да босай, рудой ад бруду нагі дзяўчынкі. Другі канец вяроўкі быў завязаны за грушу.

– Хто гэта цябе прывязаў?

Нэла маўчала.

– Ты не навучылася гаварыць?

Нэла зноў толькі вінавата ўсміхнулася.

– Маці?

Дзяўчынка адмоўна кіўнула, пасмачкі чорных валасоў гайдануліся па тварыку.

– Прымак? Ну, зараза, я яго сам прывяжу да грушы. На ўсю ноч!

Сяргей схапіў кавалак шкла, якім Нэла прыкрыла ямку з некалькімі каменьчыкамі (гэта яна рабіла “сакрэты”), пасадзіў дзяўчынку і праз хвіліну перацёр вяроўчыну.

– Ну, вось...

Сяргей агледзеўся. Каля грушы стаяла пластыкавая бутэлька з вадой, ляжалі высахлы на сонцы кавалак хлеба і тры звараныя з лупінамі бульбіны.

– Так, цяпер я цябе крыху памыю. Не будзеш уцякаць?

Нэла весела пакруціла галавой.

Яна некалі ў тры гады размаўляла добра, безупынна пытаючыся ў Сяргея пра ўсё, што бачылі яе зыркія вачаняты. І гукі ўсе вымаўляла правільна. А калі на наступнае лета Сяргей прыехаў, Нэла ўжо нічога не пыталася ў яго. Яна маўчала. Маці казала, што сама не ведае, ад чаго такая бяда. Ездзіла па ўрачах, вазіла некуды да бабулькі-знахаркі, і тая сказала, што гэта ад перапуду.