Неизвестно - Гапееў Ведзьміна тоня

– Бач, да чаго людзі дадумаліся, – пакруціў галавой стары. – То хутка мне газет не будзе на самакруткі…

Засмяяліся, а Віталь упэўнена сказаў:

– Што вы, паперу нішто ніколі не заменіць! Камп’ютэр – раз і зламаўся! І ўсё, што там было, – прапала. Ну, праўда…

– Не перабівай! – спыніў яго Сяргей. – Хай Віцька гаворыць.

– Ага, кажы!

– Дык вось, – працягваў Віцька. – Я адшукаў у Інтэрнэце нейкую нямецкую газету. Пераклад няўдалы, думаю, што гэта газета невялікага горада. Зрэшты, гэта не мае значэння, што за газета, і што за горад. Там быў надрукаваны вось такі артыкул дзевяць гадоў таму. Гэта інтэрв’ю…

Віцька, відавочна хвалюючыся, палез у нагрудную кішэню, выцягнуў складзеныя ўчацвёра лісты белай паперы.

Раптам наступіла цішыня – было чуваць, як распрамляюцца лісты ў Віцькіных руках. Яго хваляванне перадалося іншым – усе зразумелі, што Віцька адшукаў нешта сур’ёзнае. Такое сур’ёзнае, што не мог сказаць нікому з іх аднаму. А толькі ўсім разам…

– “Двойчы памерлы”, – пачаў чытаць Віцька.

“Літаральна за тыдзень да свайго знікнення пан Пітэр Даўчэль раскрыў страшную тайну свайго жыцця.

Наш карэспандэнт не выпадкова звярнуў увагу на гэтага старога: усё жыццё ён пражыў адзін сярод нас, быў маўклівым і не таварыскім. Але і ўпікнуць яго ў нечым было нельга. Мажліва, гэты чалавек, не этнічны немец, а выхадзец з усходу, славянін, так і не змог зжыцца з намі. Ён не жаніўся, у яго не знайшлося родных. Ён быў добрым рабочым на фабрыцы. І калі звярнуўся ў мэрыю са сваёй просьбай, тут было чаму здзівіцца. Пан Пітэр Даўчэль прасіў, каб мэрыя набыла яго дом пасля смерці, усю яго нерухомасць. А грошы пакласці на рахунак, які ён таксама завяшчаў мэрыі з той умовай, што 10% сумы застаецца ў мэрыі, а астатняе мэрыя павінна перавесці ў Беларусь на рахунак любога дзіцячага дома!

Пан Пітэр Даўчэль згадзіўся адказаць на пытанні нашага карэспандэнта з адной умовай: пры яго жыцці нічога не павінна быць надрукавана.

На мінулым тыдні мы змаглі палічыць яго мёртвым – аб гэтай загадцы ў канцы. Калі ў мэрыі паглядзелі на рахунак… Не маем права раскрываць фінансавую тайну, але, як аказалася, пан Пітэр Даўчэль збіраў сродкі усё сваё жыццё! Можаце ўявіць…

Прапануем увазе спадарства частку адзінага і апошняга інтэрв’ю з гэтым чалавекам.

…– Вы добры гаспадар, законапаслухмяны, фізічна здаровы, у сэнсе – нармальны чалавек, без заганаў… Чаму вы не жаніліся? Я ведаю, вы – славянін. Вам не падабаюцца немкі?

– Вы кажаце глупства. Мне падабаюцца нямецкія жанчыны. Але мёртвы не можа жаніцца.

– Э-е… выбачайце, не зразумеў. Вы – мёртвы?

– Так, я памёр у 1943 годзе. Я замерз у балоце.

– Чакайце, чакайце, я зараз з глузду з’еду. Як гэта – вы замерзлі, калі вы перада мной! У якім такім балоце!

– У балоце Ведзьмінай тоні.

– О, пан Даўчэль, ну патлумачце хутчэй, а то мне ужо страшна…

– Няма мяне чаго баяцца… У 1943 годзе я быў маладым партызанам, які з трыма сваімі таварышамі ратаваўся ад карнікаў сярод балота.

– О, мой Бог! Вы былі партызанам?

– Так, быў…

– Але як атрымалася, што вы – тут… І – нежывы, як вы кажаце…

– Нашай групе не пашанцавала – нас накрыла мінамётным агнём. Аднаго раніла. Потым заблукалі. Доўга былі без вады і ежы. Абмарозілі рукі і ногі… Неяк выйшлі на востраў – цвёрдае месца сярод балота. Там знайшлі зямлянку – нашы таварышы былі тут і пайшлі за два-тры дні да нас. Зямлянка была вялікая, мы вырашылі адпачыць крыху і выбірацца. Двое маіх сяброў пайшлі на бераг вострава – мы бачылі, што там да нас рабілі лункі, лавілі рыбу. Мы хацелі есці. Яны налавілі рыбы, але перад берагам лёд трэснуў, і абое праваліліся ў багну. У самы вялікі мароз нельга верыць балоту… Яны прыйшлі ў зямлянку, пакрытыя лёдам. Я распаліў агонь, хоць стаяў сонечны дзень і гэтага нельга было рабіць.

К вечару сябры ўсё адно ляжалі з тэмпературай. Нашаму раненаму стала таксама вельмі дрэнна. Раніцай ён не прачнуўся. Я пахаваў яго недалёка ад зямлянкі. Там была нейкая яміна, выварацень. Прама ў яме распаліў касцёр, каб растала зямля. Я зусім забыўся на тое, што вакол балота – карнікі. Мне здавалася, што раз нашы пайшлі адсюль, значыць, блакада знята.

…Вечарам задыхнуўся ў кашлі яшчэ адзін мой сябар. Назаўтра я раскапаў магілу, зацягнуў у яе яшчэ адзін труп. Я не памятаю, еў я што ці не. Я памятаю адно, што цягаў трупы да той ямы, паліў побач касцёр, каб набраць зямлі, закопваў. Я пахаваў усіх траіх. Нацягаў камянёў, якія былі побач з зямлянкай – іх адкідвалі, калі капалі зямлю. Асобна схаваў зброю.

Потым на востраў абрушыўся шквальны мінамётны агонь. Секлі кулямёты – навылет. Здаецца, я страціў быў прытомнасць ад аднаго ўзрыву. Бо ачнуўся ад удару ў бок – карнікі выцягнулі мяне з зямлянкі. Яны прыйшлі сюды, бачачы не адзін раз дым ад маіх кастроў. Яны не застрэлілі мяне на месцы па адной прычыне – дарога, па якой яны прыйшлі на гэты востраў, была разбурана ўзрывамі іх жа мінамётаў.

Я мала што ўсведамляў ад голаду і холаду. Здаецца, мне сказалі выходзіць з вострава, і я пайшоў. Як я знаходзіў праходы сярод акон, трапляючы на кладкі – не ведаю. Не памятаю, як выйшлі. Памятаю, што ачнуўся ў шпіталі – пахла лекамі. Потым да мяне прыйшоў у цывільным адзін чалавек. Казаў па-руску. Казаў, што я здраднік. Што я дапамог доблесным войскам Германіі адшукаць у балоце бандытаў. Што быў правадніком карнага атрада. І паказаў мне здымак. Там сапраўды быў я. Я ішоў праз балота наперадзе, за мной – ланцуг карнікаў. Ён спытаў мяне, як маё імя. Я адказаў, што я Андрэй, бо так звалі майго сябра, які памёр апошнім. Гэты ў цывільным сказаў мне, каб я хутчэй папраўляўся – мяне адправяць да партызан. У мяне няма выйсця: альбо я буду супрацоўнічаць з карнікамі, альбо мяне расстраляюць свае як здрадніка.

Я не хацеў выздараўліваць. Бог мне дапамог – у мяне пачалася гангрэна. Пальцы на нагах адрэзалі. Потым мяне пераправілі ў нейкі лагер, але не палонных. Тут былі… свае для фашыстаў. Там мяне падлячылі. Але пасля нейкіх агледзінаў мяне накіравалі ў самы звычайны канцлагер. Нас вызвалілі амерыканцы. Я не ведаю, якім чынам у іх апынулася тая самая картка. Мне настойліва параілі не вяртацца на радзіму. І я не вярнуўся. Хай лепей я для маіх родных буду назаўсёды там – у тым балоце. Партызанам. Такім чынам я аднойчы мёртвы. Я памёр са сваім імем, цяпер я паміраю Пітэрам Даўчалем – такое я абраў сабе імя ў канцлагеры… Усё, што я магу зрабіць цяпер для маёй радзімы, я аддаю ёй…

– Пан Даўчэль, Вы склалі дзіўнае завяшчанне. Там гаворыцца аб тым, што калі аб Вас не будзе звестак 10 дзён, то мы можам лічыць Вас мёртвым. Выбачайце, людзі часцей пішуць пра тое, дзе іх пахаваць…

– Не трэба клапаціцца пра маё пахаванне.

– Вы збіраецеся некуды знікнуць?