Неизвестно - Гапееў Ведзьміна тоня

– Выбачайце, я стаміўся.

Пан Даўчэль не стаў больш размаўляць з намі. А праз тры дні яго не знайшлі дома! Ні жывога, ні мёртвага! Праўда, зніклі і яго дакументы. Узбуджаць справу ніхто не будзе – проста няма каму заявіць у паліцыю аб яго знікненні. У нас свабодная краіна, кожны мае права ехаць, куды пажадае. Разам з тым, у мэрыі выканалі ў дакладнасці просьбу пана – праз дзесяць дзён пасля яго знікнення ўсе яго законныя пажаданні былі выкананы. Мэрыя збіраецца прадаць дом на таргах.”

Віцька замоўк.

Цішыня стаяла ў садку некалькі хвілін, адно чутно было, як патрэсквае ў самакрутцы дзедаў самасад.

Усе глядзелі на дзеда Васіля.

– Значыць, там яны, на Савіным востраве, – прагаварыў нарэшце хрыпла нібыта сам сабе дзед, адкашляўся, кінуў недакурак у траву, прытаптаў абцасам і стаў круціць новую самакрутку. – Гэта я таму так кажу, што толькі на адным востраве капалі зямлянку. І каб мы яшчэ дзень ці два там прабылі… Што скажаце на гэта ўсё? – нечакана спытаў ён.

Ніхто нічога не казаў.

– Ну, што рабіць далей будзем? – дапытваўся дзед Васіль.

– Паплывём на востраў, – нясмела прапанаваў Віталь.

– І будзем шукаць магілу, – дадаў Сяргей. – Там… ну, крыж, мабыць, паставіць трэба…

– То помнік трэба, – сказаў Віцька. – Ваенным жа помнікі ставяць.

– А на помніку зрабіць надпіс, – прадоўжыла Жэнька, якая пачала разумець увесь прыхаваны сэнс пытання дзеда Васіля. – Васіль Яўменавіч, што ж мы… там напішам?

І гэта зразумелі ўсе – што напісаць на помніку? Хто застаўся ляжаць там, у балоце, на Савіным востраве, а хто памёр нядаўна недзе ў Германіі?

Вось аб чым пытаўся дзед Васіль.

– Ну, вось вы і зразумелі… – дзед уважліва агледзеў усіх, кожнаму зазірнуў у вочы. – Незвычайную ты паперыну знайшоў, Віцька. Дзякуй табе за яе. Цяпер…цяпер я ведаю, дзе шукаць свайго сябра.

– Ну, вось, мы дакладна ведаем, што гэты Пітэр не, э-э, Андрэй Кульжа… – стаў разважаць Віталь. – Цяпер трэба…

– Нічога ў цябе не атрымаецца на гэты раз, – спыніў яго Сяргей. – Справа не ў тым, каго пісаць на помніку, а ў тым, каго не пісаць… Так, дзед Васіль?

– Так, сябры мае, так…

– І што ж атрымаецца? Там – нашы вяскоўцы, там – бацька нашага былога дырэктара школы Ганны Дзмітрыеўны… І значыць, некага з траіх нам трэба лічыць… здраднікам? – вымавіла апошнія словы са страхам Жэнька, умольна паглядзела на дзеда Васіля.

Дзед глядзеў ёй у вочы і сумна ківаў галавой.

– Так, унучка. Хоць які і ў чым ён здраднік…

– Але ўсё адно невядома, хто там не пахаваны, – уздыхнуў Віталь.

Дзед Васіль перавёў позірк на Віцьку, спытаў:

– Ты ішоў сюды, вырашыўшы зачытаць нам гэтае пісьмо перад усімі, так? Чаму?

– Я… я не мог адзін рашыць…

– Што рашыць?

Усе глядзелі на Віцьку, чакалі яго адказу, быццам толькі ён адзін ведаў, бо нешта ўтаіў ад іншых.

– Я… – Віцька запнуўся, потым прадоўжыў: – Не разумеў я, напачатку, але, здавалася, тут нешта страшнае было. І я не мог сам рашыць – паказваць гэта страшнае ўсім ці не. Цяпер я разумею – што канкрэтна з’яўляецца страшным. Вось…

Зноў наступіла цішыня.

– А нічога ты не знаходзіў у сваім Інтэрнэце! – раптам проста сказаў Віталь.

– Як гэта?

– А так, – падхапіўся з зямлі Віталь. – Мы не ведаем пра існаванне нейкай невядомай старонкі ў Інтэрнэце, нейкага горада і нейкага Пітэра.

– А што мы ведаем тады?

– Мы ведаем, што там пахаваны партызаны. І мы адшукаем магілу.

– Але прапала чацвёра, а знойдзем – тры!

– Чакайце, – прыпыніў усіх Сяргей. – Тры мы знойдзем, бо іх пахаваў чацверты. А сам чацверты не мог сябе пахаваць. Яго косці расцягнулі за столькі гадоў птушкі і звяры. І нічога дзіўнага.

– І на помніку трэба будзе пісаць усе чатыры прозвішчы! – заключыла Жэнька.

– То будзе падман… – паціснуў плячыма Віцька. – Дзед Васіль, чаго вы маўчыце? Мы ж зусім заблыталіся!

Дзед адказаў не адразу.

– А вы малайцы. А падман… Каго мы абманваем? Гэта Пітэр сам аб сабе сказаў, што ён аднойчы памёр на Савіным востраве партызанам. А потым… давайце пачакаем. Вось даплывём туды, там, можа, што і большае зразумеем.

– А пакуль – маўчым, – ці то спытаў, ці то прапанаваў Віцька.

– Вядома, маўчым! – загарэўся Віталь. – уяўляеце, што будзе, калі мы вернемся з тоні і раскажам, што адшукалі магілу партызан!

І раптам сам засаромеўся свайго прадчування славы. Зніякавела дадаў:

– Ну, мы ж не таму, каб праславіцца, туды плывём… Так атрымалася…

Дзед кашлянуў, усе запытліва ўтаропіліся на яго.

– Вось што, мальцы… Паслухайце мяне, старога. Няхай Віцька адшукаў там дакумент у сваім камп’ютэры. Адно мы можам сказаць: у тым дакуменце кажацца аб тым, што на Савіным востраве пахаваны партызаны. А колькі пахавана – гэта іншая справа. Што за дакумент? Ну, успаміны некага. Дарэчы, атрад наш збіраўся пасля блакады тыдні два. А нехта і ў іншым атрадзе аказаўся. І той, хто не з намі быў, мог нешта пра пахаванне ведаць. А лёс людскі – заблытаны… Так што… не будзем хлусіць і ад людзей такую навіну цалкам хаваць. Але і разносіць яе па вёсцы няма сэнсу. Не ўсякаму, хто пытае, адказваць трэба. А адказваючы, пра тое кажы, пра што пытаюць. А пра што не пытаюць – пра тое і прамаўчы. Тады не трэба будзе нікога падманваць. Ну, як, прымаеце такі план?

– Гэта тое, што і трэба!

– Правільна, Васіль Яўменавіч.

– Вось і добра…

– Значыць, ведаем мы сёння, што на Савіным востраве ёсць магіла партызан. І больш нічога, – і нечакана спытаў: – Віцька, колькі год таму было гэта напісана?

– Напісана, што матэрыял надрукаваўся дзевяць год таму.

– Дзевяць, значыць… – стары задумліва паўтарыў: – Дзевяць год…

Віцька з Жэнькай зазбіраліся дадому – трэба было яшчэ шмат спраў зрабіць па гаспадарцы.

А Віталь пабег дахаты па другой прычыне – маляваць схему Ведзьмінай тоні і складаць план дзеянняў.

К вечару ён прыйшоў да Сяргея ўжо з аркушам паперы ў руках.

Частка 15

– Пастаяннае месца стаянкі мы зробім на Заечым востраве, – Віталь расклаў на зямлі прыблізны накід плана Ведзьмінай тоні.

Ён гаварыў аб іх будучым паходзе на Ведзьміну тоню сапраўды як ваенны камандзір аб плане стратэгічнай аперацыі: кожнае слова, адчувалася, было прадумана і пралічана.

– У першы дзень на Заікіным ставім вешку – гэта слупок такі, два метры вышынёй, з рыскамі-адзнакамі. Потым – на Заечы. Там разбіваем лагер, начуем. Назаўтра плывём на Савіны востраў – там робім вешку і займаемся пошукамі магілы. Там і начуем. Пасля здымаем рэльеф Савінага вострава. Потым адвозім Васіля Яўменавіча дахаты. Зноў начуем на Заечым востраве. Пасля наведваем усе астатнія астравы, бяром азімуты, вымяраем адлегласці. За тры дні ўправімся. Ну, а рыбачым зранку і вечарам, там, дзе лепш кляваць будзе. Солі я прынёс, посуд для рыбы гатовы, астатняе збіраем...