З. Дашкевіч - Чарвяк

А Дзёня, — сябра мой на турэмным шляху, — хто даможацца для яго справядлівага суду? Ці нарабіў ён на 12 без права на амністыю і датэрміновага вызвалення? (Па 139-м артыкуле амністыю не выдаюць і па замене рэжыму такіх не выпускаюць). І ўвогуле: які суд загляне ў душу? Які можа ўбачыць у вачох прагу да новага жыцця? Пад цяперашняй акупацыяй і разважаць пра тое не выпадае. Адбылося б гэта хоць пры незалежнай фемідзе, тады, мо, і сядзім не задарма.

— А што тыя два, што загрузілі цябе? — запытаў Санчоўс.

— Тыя па году ўзялі за сукрыццё цела і ўсё.

— Ты скажы мне, дзе яны мешкаюць — праз месяц я ўжо на волі, і перакажу ім за цябе прывітулькі.

— Супакойся, Санёк, — упікнуў Дзяніс, — ты ж збіраўся завязваць.

— Я яшчэ паспею, гадоў трыццаць мушу мець наперадзе, але за цябе, Дзёня, — і Санёк артыстычна грукнуў сябе ў грудзі, — я сплачу ім спаўна!

— Не трэба за мяне сплочваць, там кожны сам сваё сплаціў: у аднаго дзіця памерла, а другі патануў па п’янцы.

— Ну і правільна, што ж яны думалі — на дванаццаць год загрузіць чалавека невіноўнага!

— Але я ім, Санёк, зла не жадаў, я ўсё адпусціў. Проста так не бывае, каб рабіў ты злое, а спажываў добрае. Ды і не невінаваты я таксама — нарабіў “будзь здароў” у сваім жыцці, за што не адказваў. Таму вось цяпер і атрымоўваю сваё, ды нікога не віню: ні людзей, ні, тым больш, Бога, — Дзёня спыніўся і глянуў на мяне. — Шкада вельмі, што так позна разумеем многія элемантарныя рэчы!

— Позна, гэта калі ўжо ў дамавіне, — паправіў я сябра, — а пакуль у гэтым свеце, ніколі не поздна.

— Так-так яно так, — паківаў Дзяніс, — але як уяўлю сабе, колькіх можна было б пазбегнуць бедаў, каб раней прышоў у царкву. А лепш, каб з дзяцінства, — ён учапіўся за краты і патрос іх, — каб ніколі гэтага не бачыць!

— Не толькі табе хацелася б з дзяцінства, але як я, дык такіх людзей не ведаю, — я задумаўся і перабраў у памяці ўсіх знаёмых сваіх братоў і сясцёр і не знайшоў нікога, хто хадзіў бы ў царкву з дзяцінства — усе пакаяліся ў свядомым веку. Для хрысціянскай краіны такое было б дзікунствам, а для нашай — норма, галоўная прычына якой ляжыць на паверхні, і таму я дадаў: — Ды яно і не дзіва — выпальвалі зямлю пад нагамі з 17-году. Што тут гаварыць…

— Так, камуністы знішчылі духовасць, цара забілі! — згадзіўся ў праведным абурэнні Дзяніс і рэзка запытаў: — А хто такі цар?

— Хто? — цікава было даведацца мне.

— Гэта заступнік наш перад Богам.

“Так, усё зразумела”, — падумаў я. Але спрачацца было няможна і тут — з такой непасрэднасцю глядзеў на мяне цароў заступнік і прасіў згоды. Я зрабіў выгляд, што не разумею аб чым гаворка:

— Ты думаеш?

— Канешне ж! — здзівіўся неразумнасці маёй сябар. — Мы з табою хто, Дзімон?

На гэтае пытанне адказаць было прасцей — я ўжо ў ім трошку разабраўся і таму пацвердзіў:

— Чарвякі, Дзёня.

— Вось, а цар — хадатай перад Госпадам, ён адной малітвай мог адмаліць грахі ўсіх нас! А мы, усе разам, і аднаго цара не адмолім.

Я выдыхнуў. Усё ж, выходзіла на тое, што ў тэалагічную дыскусію прыйдзецца ўступіць . Гэта вам не тэорыя цярпімасці — тут усё сур’ёзней.

— Разумееш, Дзяніс, гэта неяк не вельмі па-біблійнаму, — асцярожна пачаў я. — Ісус сведчыць: “Што папросіце Айца ў імя Маё, Я вам дам.” Дык нашто нам яшчэ нейкія пасярэднікі і заступнікі? Ён ужо ёсць — Хрыстос, іншых быць не можа: “Прасіце Мяне ў імя Маё ці Айца ў імя Маё — і будзе вам!” — усё на гэтым.

Але Дзёня, як сапраўды праведнік, у тэалагічныя разборкі ўцягвацца не збіраўся і спакойна прамовіў:

— Я ведаю адно, Дзімон, я проста ніякі… Чарвяк я. Я такога нарабіў у сваім жыцці… Па такіх я па мурзачах прайшоў.

— Што гэта такое? — запытаў я пра новы тэрмін, не жадаючы тэалагізаваць таксама.

— Мурзачы? Гэта дно жыцця нашага: сэкс, наркотыкі і рок-н-рол. Ці па-нашаму: шлюхі, бырла і папса. Хаця, пры жаданні, і наркаты таксама хапала…

Дзяніс узбуджана пашпацараваў па дворыку, спыніўся, пільна на мяне глянуў і пытальна узмахнуў галавою:

— Ведаеш, як я жыў?

— Як? — узмахнуў і я.

— Па-поўнай! — адрэзаў ёй. — Калі рабіў нешта — рабіў на ўсю! Калі бухаў, дык так, каб да блявоціны! Калі ўмазваўся наркатой, дык так, каб “у саплях”! Калі па бабах… Карацей, на паўабарота не рабіў нічога. І таму цяпер я вырашыў: калі мяняць жыццё, дык мяняць ўсё і цалкам! Бо інакш — проста няма ніякага сэнсу. Ды і не атрымаецца інакш.

— Так, інакш не атрымаецца, гэта праверана. — засведчыў я. — У кожнага, скажу я табе, свае мурзачы ў гэтым свеце. Ты праз адны прайшоў, я — праз іншыя. Санёк, вунь, — кіўнуў я ў бок Санчоўса, — праз свае. Так, Санёк?

— Так, — пагадзіўся той, падскокваючы па хадзе.

— Але сутнасць, сутнасць-та — паўсюль адна і тая ж і, адпаведна, у кожнага свой цяжкі і няпросты шлях да веры, — хацелася падзяліцца мне асабістым і хаця б трошку, але абнадзеіць сябра. — Вось і я таксама на шляху гэтым, калі паспрабаваў у кучу сабрацца, заходжваў у царкву, таксама выразна разумеў патрэбу пераменаў, але прыходзіў вораг, абкрадаў мяне, і як я яму моцна не супрацівіўся — свет паглынаў… — Я ўздыхнуў, узгадваючы як шмат часу згубіў у бадзяннях сваіх і заставалася толькі пацвердзіць Дзёніна вызначэнне чалавечай сутнасці: — Адным словам, чарвякі мы, Дзёня.

— Чарвякі, Дзімон, — усміхнуўся і светлы чалавек.

— І я падумаў, — працягваў я, натхніўшыся Дзёнінай праўдай жыцця, якая і ў маім жыцці шмат што тлумачыла, — няхай так, няхай не стае сілаў падняцца, я буду тады паўзці, паўзці, каб толькі ў гэтай калюзе не валяцца. Яно ж не ўсім сходу лётаць дадзена! — пацепаўшы плячыма я кіўнуў Дзянісу. — Дык будзем, чарвякі, паўзці — мо калі і выпаўзем. Як ты мяркуеш, Дзёня?

— Выпаўзем, Дзімон, — цвёрда запэўніў Дзяніс. — Не можа быць, каб не выпаўзлі. І я цяпер думаю так, што нават гэтыя выпрабаванні дадзеныя нам, каб выпаўзлі. Ва ўсялякім разе мне, дык дакладна. І я дзякую Богу за гэтую “дванашку”: што яно такое ў параўнанні з тым, што я знайшоў Хрыста? Вось тут, у зоне, першы раз за 25 год адчуў сябе свабодным і шчаслівым? — Дзяніс пранікнённа паглядзеў на мяне. — Лічыш я вар’ят?

І хаця толькі з замілаваннем можна было глядзець у вочы Дзяніса, дыягназ трэба было ставіць.

— Так, вар’ят. Для тых, што ідуць ў пагібель, ты — вар’ят.

Я замаўчаў, але каб моцна не засмучваць светлага чалавека ды быць ужо да канца праўдзівым псіхатэрапеўтам, дадаў пасля паўзы:

— Але ты не думай, я і сам вар’ят для многіх.

“Не, такіх пасвячоных людзей, — думаў я лежачы на нары, — сярод усіх тых баракаў і камер, якія ўмудрыўся я прапаўзці, не сустракаў.” Як так атрымалася, што прыйшоў да гэткае высновы, сказаць цяжка. Можа раней кепска глядзеў? Можа быць. Хаця наведваў пратэстанцкую суполку і ў “Шклове”, і ў “Горках” паспеў перасекчыся з некаторымі, і тут вось заходжваў, але… неяк так выходзіла, што большасць свайго шукае. Нават так бывае, калі некаторыя з пачуццямі шчырымі, дый і тыя навывучваюць біблійных цытатаў з дакладным веданнем нумара раздзела і верша (за 5, 10 ці 15 гадоў-та!), бегаюць ўсё ды нешта адзін адному іншым даказваюць, спрачаюцца па прычыне і без яе.