Алесь Марціновіч - Былое, але не думы

— Слава згодзен быць даяром, — я хутка ўвайшоў у курс справы.

— Цудоўна, а ты?

Я задумаўся.

— Таксама даяром, — падказаў Слава.

— Два даяры на раён — гэта ўжо шмат, — адказала Надзя і прапанавала: — А трактарыстам згодзен стаць? — яна засмяялася.

— Трактарыстам дык трактарыстам, — адказаў я.

— Толькі, — Надзя па-змоўніцку паглядзела на нас, — нікому ні слова. І запомніце на ўсялякі выпадак свае новыя прозвішчы. Зразумела, гэта тыя, хто і ў сапраўднасці працуе на вёсцы. Па гэтых прозвішчах вы і будзеце праходзіць у дакументах.

— Ты што, сумняваешся у нас? — як больш ініцыятыўны заявіў Слава.

— На ўсялякі выпадак напамінаю, — адказала Надзя.

— Мы ж самі зацікаўлены, — падтрымаў я Пратасевіча, — каб нічога ў рэдакцыі пра нашу адсутнасць не даведаліся. Сама разумееш, пятніца — рабочы дзень.

Зразумела, пасля гэтага трэба было атрымаць згоду рэдактара нашай газе­ты. Вядома, не на тое, каб ехаць на міжраённы семінар. Мы нечакана заявілі яму, а гэта было пад вечар у чацвер, што заўтра хочам праехацца па раёне. Рэдактар ахвотна згадзіўся чарговы раз накіраваць нас удвух у адзін і той жа калгас. У рэшце рэшт, гэта і апраўдана было. Расціслаў працаваў у аддзеле сельскай гаспадаркі, а я ў аддзеле пісем і масавай работы. Адзін з нас пісаў артыкулы, асвятляючы поспехі працаўнікоў ферм і палеткаў, другі ў сваіх матэрыялах закранаў пытанні культуры.

У пятніцу раніцой, як і запланавана было, выдзелены для абслугоўвання ўдзельнікаў семінара «ЛАЗ», узяў курс на Пінск. Паколькі ніхто з супрацоўнікаў рэдакцыі яшчэ на работу не прыйшоў, дык нам не было асаблівай неабходнасці хавацца. Зразумела, былі сярод дэлегатаў і сапраўдныя маладыя работнікі палёў і ферм, але яны, у адрозненне ад нас са Славам, вялі сябе засяроджана, нават неяк скавана. Чаго не скажаш пра нас. Жартавалі, расказвалі розныя гісторыі. Тым больш, што ехалі, па-мойму (хоць, магчыма, і запамятаваў), усе райкамаўскія работнікі. Было пра што пагаварыць.

Праўда, гэтая нашая вольнасць (мая са Славам) у час работы семінара магла каштаваць дорага. Калі адбывалася агульнае пасяджэнне, на якое сабраўся не адзін дзясятак юнакоў і дзяўчат з некалькіх раёнаў, мы працягвалі перашэптвацца, штосьці гаварыць, за што неаднойчы атрымлівалі заўвагі і злыя позіркі ад той жа Надзі, якая была адказнай за драгічынскую дэлегацыю. Ды гэта паўбяды яшчэ.

Нехта, хто сядзеў за намі, жартуючы, казытнуў мяне. Чаго-чаго, а казытання вельмі баюся. А тут адразу пад абедзве пахі. Я так закрычаў, што ўсе павярнулі галовы ў мой бок. «Усё, — падумалася, — начальства запытае прозвішча, а ў час перапынку пачне высвятляць, чаму сябе так паводжу, і тады стане вядома, што ніякі я і не трактарыст». Аднак пранесла: яна хутчэй за ўсё таксама ведала, што сярод дэлегатаў ёсць і людзі выпадковыя, запрошаныя на семінар дзеля галачкі.

Многае з той паездкі забылася. Адно памятаю: як раўнаваў я, калі Валя з кім-небудзь з юнакоў размаўляла, смяялася, а на мяне па сутнасці не звяртала ніякай увагі. Асабліва раскавана яна вяла сябе з Г., які ўзначальваў, здаецца, арганізацыйны аддзел райкама камсамола. Г. здагадваўся, што ў мяне на душы, таму падышоў, супакоіў:

— Даю чэснае слова: у нас з ёю толькі сяброўскія адносіны.

Засталося верыць. Верыць і перажываць. І не толькі на семінары, але і пасля

гэтага. Каб жа прызнацца Валі ў сваіх пачуццяў у мяне і думкі не было. Здавалася, пачуўшы прызнанне, яна проста пасмяецца і раскажа пра гэта ўсім. Яшчэ гэтага мне неставала. Я тады не ведаў таго: што ні робіцца, то робіцца да лепшага. Сам Усявышні, у чым сёння я ніколькі не сумняваюся, рабіў усё для таго, каб у Драгічыне я не застаўся. Каб адпрацаваў два неабходныя гады, а потым.

Каньяк і канцы ў ваду

Мне ж тады, наадварот, хацелася ў Драгічыне застацца. І гэта не гучныя словы. Мой аднакурснік Віктар Захарчук (ён, на жаль, пайшоў ужо у вечнасць), працуючы на Брэсцкім абласным радыё, калі вызвалілася там адна пасада, прапанаваў на яе мяне. Кіраўніцтва ахвотна згадзілася, бо ў перадачах часта гучалі і мае матэрыялы. Трэба была толькі мая згода. Я адмовіўся, хоць у Брэст вельмі хацелася. Аб прычыне адмовы няцяжка здагадацца: у Брэсце не было Валі, а ў Драгічыне Валя была.

Яна мне настолькі падабалася, што я нават думкі не мог дапусціць, каб сустракацца з кім-небудзь з дзяўчат. Нават калі захады рабіліся з іхняга боку. У прыватнасці, на мяне звярнула ўвагу афіцыянтка драгічынскага рэстарана Галя, куды, скажу шчыра, са Славам мы наведваліся часта. Дайшло да таго, што калі ў нас не было грошай (а калі яны ў нас тады былі?) мы пазычалі ў яе пяць рублёў, за якія на той час можна было ў рэстаране не толькі выпіць, а і закусіць, і садзіліся за стол іншай афіцыянткі, бо я не хацеў быць залежным ад той, якой падабаўся.

Неяк Слава кажа:

— Слухай, а чаму б табе з Галяй не схадзіць у кіно?

— Табе хочацца, то і схадзі, — незадаволена адказаў я. — Хочаш, каб пра гэта Валя даведалася?

— Няўжо не заўважаеш, што ты для яе нуль? — маючы на ўвазе Валю, Слава са шкадаваннем паглядзеў на мяне.

— Гэта ўжо не твая справа, — са злосцю адказаў я. — А з Галяй у кіно ніколі не пайду.

— Ды не крыўдуй, у мяне цікавая ідэя з’явілася, — па-змоўніцку падміргнуў мне Слава.

— У цябе нават ідэі бываюць? — падкалоў яго я.

Ніяк не зрэагаваўшы на маю іронію, ён выклаў сваю задумку на адным дыханні:

— Ты ідзеш з Галяй у кіно...

— Я ж сказаў табе, — абарваў я Пратасевіча, — не па-й-ду!

— Даслухай да канца.

Мяне ўзяла цікаўнасць, што ж гэта такое ён прапануе.

— Так і быць, — кажу, — слухаю.

— Ты ідзеш з Галяй у кіно, а яна ў знак удзячнасці частуе нас у рэстаране. Самае галоўнае ў тым, што ты быццам пра гэта нічога не ведаеш.

Пратасевіч разлічваў, што пасля гэтага я адразу згаджуся з прапанаваным ім варыянтам. Аднак памыліўся.

— Не пайду я з ёю ў кіно, — паўтарыў я. — А ў рэстаран і так сходзім.

— У рэстаране без грошай няма чаго рабіць, — Славу цягнула на філасофію. — То, можа, у цябе яны з’явіліся? — недвухсэнсоўна ўсміхнуўся ён і як бы падагульніў свае развагі: — Слухайся мяне і ўсё будзе ў парадку.

— Што яшчэ за «парадак»? — здзекліва запытаўся я.

— Ты спачатку дай згоду, што пойдзеш з ёю ў кіно. А потым нейкае выйсце знойдзем.

Я задумаўся. А і сапраўды, чаму б і не згадзіцца. Колькі можна пазычаць у Галі па пяць рублёў, якія потым усё адно трэба аддаваць. А тут можна выпіць на дурніцу. Але, калі здавацца, маючы на ўвазе наведванне кінатэатра, то з «песняй».

— Так і быць: згодзен, — падвёў вынік сваім развагам я.

— Нарэшце, — з палёгкай уздыхнуў Слава. — Нельга, каб адразу згадзіцца.

— Пачакай радавацца. Згодзен толькі пры ўмове...

— Што за ўмова яшчэ такая? — мой сябра насцярожыўся, чакаючы нейкага падвоху.