Алесь Марціновіч - Былое, але не думы

Я стаяў у калідоры, паблізу ад увахода ў будынак, і як дзверы адчыніліся, у іх паказаўся Васіль Андрэевіч. Ён чамусьці ішоў вельмі асцярожна, не вымаючы правую руку з кішэні, а ягоны твар свяціўся ўсмешкай. Убачыўшы мяне, Л. узрадаваўся:

— А ты мне, Сашка, якраз і патрэбен, — твар яго стаў яшчэ больш радасным. — Падаруначак табе падрыхтаваў.

— Што яшчэ за падаруначак? — заінтрыгаваўся я.

— Пайшлі да мяне, пабачыш, — з гэтымі словамі Л. па-ранейшаму асця­рожна, быццам у кішэні было тое, што ён баяўся разбіць, накіраваўся ў свой кабінет.

Мне нічога не заставалася, як паслухацца яго.

— А цяпер, Сашка, глядзі, — Васіль Андрэевіч, калі я зачыніў за сабой дзверы, пачаў вымаць правую руку з кішэні свайго паліто. — Хоць бы не разліць, — ён не гаварыў, а шаптаў: — Хоць бы не разліць.

Толькі цяпер я заўважыў, што Л. крыху выпіўшы. Але пра сваю здагадку яму нічога не сказаў, бо было не да гэтага. Як зачараваны, я назіраў за ягонымі дзеяннямі. Тым часам растапыраныя пальцы правай рукі Л., павольна вылазячы з кішэні паліто, штосьці трымалі. Яшчэ імгненне — і я ўбачыў паўнюткую, да самых краёў шклянку, напоўненую, як адчуў па паху, гарэлкай. То была шклянка, якую яшчэ і сёння сёй-тое называе малянкоўскай, бо выпускаць іх пачалі пры Старшыні Савета Міністраў СССР Г. Малянкове — умяшчальная, у якую ўваходзіла 250 грам вадкасці.

Баючыся, каб Васіль Андрэевіч хоць бы не разліў гарэлку, я нават сцішыў дыханне, быццам ад яго Л. мог парушыць раўнавагу. А Васіль Андрэевіч, нібыта той маг, нічога не заўважаючы вакол сябе, але адначасова будучы ўпэўненым у тым, якое вялікае ўражанне робіць сваім дзеяннем, працягваў асця­рожна даставаць шклянку з кішэні паліто. Нарэшце выяцгнуў яе цалкам, пры гэтым, на маё здзіўленне, не праліў ні кроплі, і гэтаксама асцярожна паставіў яе на стол. Пасля гэтага, аддыхаўшыся, звярнуўся да мяне:

— Табе, Сашка.

Я працягваў пазіраць на яго, не ў стане прамовіць хоць бы слова. Л. быццам паралізаваў мяне. Толькі што ўбачанае так уразіла, што не ведаў, як і рэагаваць на гэта. Нарэшце знайшоўся:

— А вы?

— Паўтараю: табе гэта, — Васіль Андрэевіч чамусьці неяк загадкава ўсміхнуўся. Мне нават падалося, што ён хоча разыграць мяне.

— Вада? — насцярожана запытаўся я, хоць ўнутрана і разумеў, што такое пытанне недарэчнае, бо навошта дзеля розыгрышу, рабіць такі «трук». Куды прасцей непрыкметна за сталом падмяніць чарку гарэлкі шклянкай з якім-небудзь іншым напоем.

— Сашка, — Васіль Андрэевіч зрабіў выгляд, што пакрыўдзіўся. — Як ты мог такое падумаць? Ды я для цябе... Пі, кажу, а пасля ўсё раскажу.

Пасля гэтага я аднеквацца не стаў. Паверыў свайму старэйшаму таварышу. Дый што мне, маладому, камсамольцу, няхай і не прыгажуну, нейкія дзвесце з нечым грамаў? Не адрываючыся ад шклянкі, уліў у сябе гарэлку і зрабіў доўгі выдых. Па ўсіх тэхналагічных правілах ужывання таго, што, урачы кажуць, надта ж шкоднае для арганізма, а жартаўнікі прытрымліваюцца іншай думкі: калі б гарэлка была такая шкодная, то не пілася б гэтак лёгка. Толькі не падумайце, што я агітую за спажыванне гэтай вадкасці. Па-першае, рэклама сёння — справа платная, то чаго гэта я раптам на нейкі гарэлачны завод про­ста за так буду працаваць. А па-другое, нікому зла не жадаю. Хоць, прабачце, лепей самі разбірайцеся, бо калі так гавару, то антыалкаголнай прапагандай займаюся, а розныя грамадскія абавязкі не для мяне.

— Нюхні, — Л. хуценька паспяшаўся мне на выручку, выцягваючы з другой кішэні свайго паліто кавалак хлеба, і, не паспеў я выдыхнуць з сябе паветра, як хлеб аказаўся ў мяне ў руцэ.

Я паспяшаўся падзякаваць Васілю Андрэевічу:

— У вас абслугоўванне лепшае, чым у рэстаране. Г алоўнае, што з дастаўкай на дом.

— Што дзякаваць, — адказаў Л. — Сябры ж мы, Сашка. Сёння я цябе выручу, заўтра — ты мяне, — і запытаўся: — Цябе, нябось, цікавіць, дзе гэта я гарэліцу ўзяў?

— І як данеслі яе, таксама, — адказаў я, не хаваючы свайго захаплення дзеяннямі Васіля Андрэевіча: — Каб былі маладзейшыя, то і ў цырк мож­на ісці.

— Навошта мне той цырк? — не зразумеў Л.

— Ды вы б маглі жанглёрам быць, — патлумачыў я. — Па тонкім дроце, падвешаным пад купалам, прайшлі б так упэўнена, як і па зямлі.

Пахвальба Л. спадабалася. Ягоны твар расплыўся ў шырокай усмешцы:

— Эх, Сашка, мне б твае гады, — летуценна прамовіў ён і сам жа сябе як бы асадзіў: — Ды што пра гэта гаварыць? Цябе ж цікавіць, адкуль у мяне гэтая шклянка з гарэлкай узялася.

— Цікавіць, — пацвердзіў я.

— То слухай, — пачаў Васіль Андрэевіч, — пайшоў я гэта ў рэстаран, каб крыху падлячыцца... Учора ж пад вечар мы удвух з Зушчыкам узялі, — ён назваў фотакарэспандэнта і адразу паспяшаўся апраўдацца: — І цябе з Росцікам маглі б запрасіць, ды вы пасля работы адразу зніклі. Сёння ж я ўвогуле пайшоў адзін. Нікога не клікаў, бо, ты сам ведаеш, мая магла заўважыць. І так косіцца пасля ўчарашняга.

Ягоная жонка працавала ў нашай рэдакцыі бухгалтарам і была нашмат маладзейшая за яго. Цікавала, як толькі магла. Ды хіба за кожным крокам усочыш...

Л., тым часам працягваў:

— Толькі сабраўся заказаць у буфеце сто грам, як хтосьці пацягнуў мяне за руку. Азірнуўся, а гэта адзін мой знаёмы старшыня, — Л. назваў калгас, у якім той працаваў. — Андрэевіч, кажа ён, што мелачыцца. І да буфетчыцы: «Калі ласка, бутэльку». Выпілі, потым яшчэ адзін знаёмы падышоў. «Усё, хлопцы, — кажу ім, — з мяне хопіць. Калі не шкадуеце, то дайце сябру свайму занясу». «Бутэльку?» — пытаюцца. «Навошта бутэлька, — адказваю. — Хопіць і шклянкі». — «І як ты яе панясеш?» — здзівіліся яны. «А без праблем, — адказваю. — Налівайце да краёў». — «Да краёў? — вылупілі тыя вочы. — Расплешчаш жа па дарозе». — «Эх вы, — адказваю, — нічога не ведаеце, кніг не чытаеце. Чым паўнейшы посуд, тым лепш вадкасць у ім трымаецца. Галоўнае несці асцярожна». З гэтымі словамі я ўзяў паўнюткую шклянку і асцярожна апусціў сабе ў правую кішэню. Паліто ж я не здымаў. І бачыш — данёс.

— З вамі не прападзеш, — задаволены пачастункам, прамовіў я.

Пахвальба Л. спадабалася.

— Мы павінны, Сашка, адзін аднаго падтрымліваць.

І, вядома, падтрымлівалі. Як адна сям’я жылі. Калектыў невялікі, усе навідавоку. Адзін ад аднаго асаблівых сакрэтаў не мелі. А што часам жартавалі, найперш самі з сябе, дык таксама апраўдана. Тым больш, што рабілі гэта нязлосна.

Да свята — скібка з маслам

А гэта адбылося тады, калі я, служачы ў арміі, завітаў у горад сваёй журналісцкай маладосці. Здаецца, якраз напярэдадні 100-годдзя з дня нараджэння Леніна. Ва ўсякім разе перад нейкай важнай падзеяй, бо рэдакцыя тэрмінова рыхтавала нумар, у які было запланавана некалькі выступленняў перадавікоў аб дасягненнях за гады савецкай улады. Адзін матэрыял мусіў напісаць і Пратасевіч. У адрозненне ад мяне ён гэта рабіў больш марудна, а ў мяне ж іншыя планы — так і хочацца прагуляцца. То Слава і прапанаваў: