Валянцін Блакіт - Шануй імя сваё

— Што ж, паглядзім...— пасля непрацяглай паўзы няпэўна сказаў Радзевіч. На душы ў яго быў нейкі нядобры асадак. Хацелася верыць, і нешта супраціўлялася, каб паверыць у Сурмілаву шчырасць. Падобна было, што ён разгадаў іх карты. Шчыра кажучы, тут не трэба мець вялікага розуму, каб разгадаць... Але якое прыняць рашэнне? Розыгрыш розыгрышам, а, мусіць, самае разумнае было б, каб на самай справе Сурміла пацёрся ля Кунцэвіча ў намесніках. Такіх самародкаў, як Кунцэвіч, не так многа ўжо і засталося, каб можна было дазволіць імі кідацца. Пашлеш яму талковага спецыяліста — праз дватры гады, глядзіш, гатовы старшыня... Ну, проста кузня старшынскіх кадраў гэтае «Забор’е». А мо ўсё ж рызыкнуць ды прапусціць Сурмілу праз Кунцэвічаву школу? Эх, каб не яго гэтая праклятая дысертацыя! А так ткніся ў вобласць з Кунцэвічавай кандыдатурай — на смех падымуць. Першы Сурміла-старэйшы спадцішка тарараму наробіць: як гэта так — аддаюць перавагу малапісьменнаму практыку! Яны, у абласным упраўленні сельскай гаспадаркі, і без гэтага не прамінуць ніводнай нарады, каб не тыцнуць высокім працэнтам практыкаў. У прынцыпе яно, канечне, і правільна: сёння сельская гаспадарка патрабуе гаспадара-спецыяліста, запеўку ва ўсім павінны рабіць высокакваліфікаваныя спецы. Але спец спецу, практык практыку — розніца. Нельга мераць усіх на адзін капыл, стрыгчы пад адзін грэбень. Нельга-то нельга, але....

А мо рабіць так, як і задумалі? Кунцэвіч усё роўна будзе праваю рукою ў Сурмілы. А Сурміле зрабіць добрую «выцяжку»: слухай і вучыся, ды часцей гладзіць супроць шэрсці, не зважаючы на яго дысертацыю... А мо ўсё ж прыслухацца да Лазовіка і Антоненкі і пакуль што ўстрымацца ад аб’яднання? Вясна наступае на пяты. Прыйдзе восень — там і рашыцца... Але трэба рашаць, з комплексам зацягваць нельга. Тут ёсць над чым падумаць...

Цяпер у Сурмілы не заставалася ні кроплі сумнення, што яму ўчынілі праверку, і наступіла палёгка, потым нахлынула радасць, тайная, помслівая. Ён моўчкі святкаваў сваю перамогу. Аднак усё ж нешта муляла, смылела, перашкаджала адчуваць радасць да канца. I хоць гэта было неразумна, дзёрзка, але ўсё выразней адчуваў, што для поўнага шчасця не хапае толькі аднаго — Радзевіч, а з ім Антоненка, Лазовік павінны не моўчкі, а ўголас прызнаць сваё паражэнне.

— Я не магу супакоіцца, Андрэй Паўлавіч! — пакрыўджаным і адначасова абураным голасам пачаў ён.— Як вы толькі маглі падумаць! Як вы маглі западозрыць, што я... я пазарыўся на Кунцэвічавы грошы?! Як вы маглі паду­маць! — Сурміла не раз крывіў душою перад начальствам, але яшчэ ніколі не быў такім абачлівым, яшчэ ніколі так не баяўся перайграць, апраставалосіцца.

— Ну, ладна, ладна...— прымірэнча сказаў Радзевіч.

Сурміла разумеў, што Радзевіч загаварыў тонам пераможанага, гэтым можна і задаволіцца, аднак нейкая неадольная сіла спакушала дамагацца большага.

— Во і добра, што сам Кунцэвіч будзе распараджацца тымі грашыма,— не мог утрымацца, безразважна палез на ражон ён.— У нас зроблены такі задзел, што праз два-тры кварталы ад даўгоў і следу не застанецца...

— Давай не будзем! — абарваў яго Радзевіч, сярдзіта звёўшы свае калматыя бровы, і гэтая сярдзітая нахмуранасць зноў кальнула балюча: а, мусіць, ён не верыць? Мусіць, усё ж так і не будзе эфектнай апошнян кропкі... I радасць стала блякнуць, спакваля ўсплывала злосць, прыкрая, пякучая, абразлівая: як толькі язык павярнуўся ў Радзевіча прапанаваць, хай сабе для праверкі, але прапанаваць такое?! Хацелася абурыцца, мо нават са злосцю стукнуць кулаком па стале, але абурыцца адкрыта ён не мог...

5

Лазовік вяртаўся з райкома партыі а чацвёртай гадзіне дня і думаў: а ці дачакаўся яго Кунцэвіч? Хацелася, каб не дачакаўся. Звесткі, якія ён нёс, не маглі парадаваць старога. Усё, што адбылося ў Радзевічавым кабінеце, збіла з тропу, паралізавала былую рашучасць, нарадзіла ў душы нейкую глухую разгубленасць. Хоць мо не ўсё яшчэ так безнадзейна... Нягледзячы на ўсё, што адбылося ў Радзевіча, здаецца, давер да Сурмілы пахіснуўся... Але ж Радзевіч не стаў збіраць бюро, каб перарашыць! Значыць, адмяняць рашэнне не збіраецца. Праўда, абяцаў падумаць... Але, па ўсім відно, гэта толькі для прыліку...

Кунцэвіч сядзеў у прыёмнай і не ведаў, як бавіць час. То хадзіў, злуючы і крэкчучы, то зноў сядаў, то з’яўлялася рашэнне плюнуць на ўсё і ехаць дамоў, то гэтае рашэнне знікала.

— Скора прыйдзе, не хвалюйцеся,— супакойвала са­кратарка, зусім яшчэ дзеўчанё — пэўна, не паступіла ў інстытут і цяпер выседжвае ў прыёмнай да наступнага набору: на стале стос падручнікаў за восьмы — дзесяты класы.

Ад нечага рабіць падышоў да акна, абыякава паглядзеў на вуліцу. Ярка, зусім па-вясноваму свяціла сонца, нават праз шыбы пахла вясной. Позірк затрымаўся на вераб’ях, што, радасна шчабечучы, купаліся ў талай вадзе: скок-скок, распусціць крылцы, паплюхаецца хвілінку — і выскоквае на сухое, пачынае вычышчаць дзюбкай свае пярэстыя пёрцы. Во чысцюлі! Аднекуль раптам наляцела з тузін адкормленых шызых галубоў і, звысоку паглядваючы на шэрую драбязу, важна захадзілі па двары, выглядаючы, чым пажывіцца. «Гараджане»! У вёсцы яны чамусьці не водзяцца. У вёсцы ўсё куры падбяруць, нічога не пакінуць гэтым дармаедам...

Заняты сваім назіраннем, ён і не заўважыў, як прыйшоў Лазовік — дзверы ў прыёмную былі адчынены насцеж. Лазовік сцішана паглядзеў на яго збоку — і зашчымела-зашчымела сэрца. Ці то ад таго, што нічым не можа парадаваць гэтага блізкага чалавека, ці то ад таго, што толькі цяпер кінулася ў вочы, як здаў за апошнія гады стары — ссутуліўся, нездарова размажнеў, на галаве засталіся толькі рэдзенькія белыя валаскі — яшчэ не лысіна, але ўжо і не чупрына. Яму можна даць не пяцьдзесят восем, а ўсе шэсцьдзесят пяць — семдзесят гадоў. Знешне ён, увогуле, менш за ўсё падобны на старшыню калгаса, хутчэй — на брыгадзіра-практыка ці проста вясковага жыхара, якога прывяла ў раённую ўстанову нейкая свая важная сялянская патрэба. Шмат такіх дзядоў вычэквае сваю чаргу ў прыёмнай райсабеса, загсе, раённай бальніцы.

— Ну, во, нарэшце! — абрадаваўся Кунцэвіч, і адра­зу ж яго вочы засвяціліся нецярплівай насцярогаю: ну, што там?

У Лазовіка сціснулася сэрца.

— Хадзем у кабінет...

Лазовік не пайшоў за свой рабочы стол, а сеў насупраць Кунцэвіча за прыстаўны столік. Выгляд у яго быў заклапочаны, паніклы.

— Не трэба, Іван...— зразумеў усё Кунцэвіч.— Ды кінь ты! Мо гэта і лепей, што так сталася...

Лазовік разумеў, што стары кідае яму выратавальны круг, падказвае выйсце, аднак было сорамна прымаць гэты круг.

— Лепей, кажаце?! — Ускочыў з месца і таропка захадзіў па кабінеце.— Не-е-е, у тым-то і справа, што не лепей!

— Ну, чаго ты, браце мой, забедаваў? — стаў супакоиваць яго Кунцэвіч.— Знайшоў чаго бедаваць! Калі хочаш ведаць, то мне гэтае старшынства астачарцела.— Правёу далонню па горле.— Во як! Патрэбна мне яно, як леташні снег... Пастарэў, браце мой, сам чую, як пастарэў... Пацягнуў лямку — і досыць. Хай цяперака хто маладзейшы бярэцца...