Алесь Жук - Зоркі над палігонам

— Ды мне што, з-за таго, што выйшла памылка, нельга адпусціць салдата да хворае маці, ведаючы, што салдат не падвядзе?

— Салдат-то не падвядзе. А ты гэтага салдата падвёў.

— Як гэта я падвёў? — Карповіч не чакаў такога павароту.

— А вось так. Далажылі, што не ты быў у самаволцы, а Прымак. Сержант Прымак па тваёй міласці самавольшчыкам стаў.

Карповіч адчуваў, што не можа зразумець логіку разважанняў начальніка штаба. Была ў іх нейкая свая ісціна, якую Карповіч не мог прыняць да душы.

— Ведаеце што, таварыш капітан? Камандзір, акрамя статуту, павінен яшчэ і ў сумлення свайго пытацца. Ні я, ні Прымак не вінаваты, што Вялічку трэба выслужыцца. Ён на КПП самавольшчыка злавіў! Дзяжурны па часці — і той зразумеў усё правільна.

— Пры чым тут Вялічка? Каб ты зрабіў усё так, як патрэбна рабіць у такіх выпадках, то як бы там Вялічка ні хацеў выслужыцца, не выслужыўся б... Ты мяне так і не разумееш, Карповіч. У войску часам так выходзіць: патрабаваў ты жорстка з чалавека — дабро яму рабіў...

Капітан незадаволена нахмурыўся, засоп у нос.

— Вось так, Карповіч. Не трывае армія непарадку. Ты адзін парушыў статут, а вінаваты аказаліся і мы з камбатам, і камандзір роты, і сам ты, і сержант... Вялічка яшчэ ў гэтую гісторыю ўмяшаўся. Вось так у час вайны з-за памылкі камандзіра і людзі гінулі. I на вучэннях такое здараецца. Трэба зразумець — ёсць свая правата у тым, што даводзіцца выконваць на першы погляд фармальныя загады. Ты толькі частачка ўсяго цэлага, шасцяроначка, на якую спадзяецца вышэйшыкамандзір. Закруцішся па-свойму — і ўся машына пойдзе ўразнос...

— Што ж мне — як Вялічку, з-за літары душу душыць?

— Не душыць, а разумна кіравацца законам. I не ўздумай крыўдзіцца, калі табе нешта не па нораве сказаў камандзір. Самастойнасць — гэта добра. Толькі не трэба яе залішне напаказ выстаўляць.

Карповіч адчуў, што чырванее, як школьнік. Капітан нібы бачыў яго наскрозь.

— Нічога, таварыш лейтэнант, не было б толькі большае бяды. Рыхтуйцеся на зборах сур'ёзна, каб на вучэннях не падвялі нас.

Капітан устаў, казырнуў, падаў на развітанне руку. Старшына чакаў ужо Карповіча ў канцылярыі роты. Ён падбіраў плакаты да начных заняткаў, але Карповіч ведаў, што старшына чакае яго.

— Ну як, таварыш лейтэнант?

— Нармальна. Поўны парадак.

— Першы раз начальства выклікала?

— Першы. А Прымака не чапалі?

— Не. Калі камандзір дазволіў, як з падначаленага пытацца?

— Тады поўны парадак,— знарок бадзёра сказаў Карповіч.

Ён адчуваў, што не мае права ўсё да канца гаварыць старшыну пра сваю нязгоду з камандзірам батальёна, пра тое, што не разумее логіку разважанняў начальніка штаба.

РАЗДЗЕЛ 4

Уздоўж плота, зробленага з жалезабетонных блокаў, у рад стаялі баявыя машыны.

Сонца зайшло, слаба святлелася неба над захадам, а цемра ўпотайкі акружала наваколле. Адзінока глядзелі з неба на зямлю раннія зоркі. Вострыя яловыя Еяршаліны недалёкага лесу быццам патанулі ў чарнаце.

Суха патрэскаваў пад нагамі маёра Бялова быльнёг.

Стаяла высокая цішыня і трывожнае бязлюддзе.

Маёр прайшоў перад афіцэрскім строем. Усе афіцэры, апранутыя ў чорныя танкавыя камбінезоны, з палявымі сумкамі і супроцьгазамі, у танкашлемах, былі падобны адзін да аднаго.

— Паўтараю яшчэ раз: калі хто саб'ецца з маршруту — выходзьце на сувязь са мною. Стральбу ў нас прымае падпалкоўнік Серада. Памятайце, што і гэты невялікі маршрут — праверка таго, як вы можаце кіраваць машынамі. А стральба сёння — ваш экзамен на тое, як вы валодаеце зброяй. Праз некалькі дзён вы разыдзецеся ў падраздзяленні, і кожны з вас будзе вучыць салдат. Навучыць можа той, хто ўмее сам.

Карповіч, як заўсёды, стаяў у страі самы апошні. Яму здавалася, што маёр ходзіць павольней, чым звычайна, бо і ён стаміўся за апошні тыдзень напружаных палявых заняткаў. Стрэльбы ўдзень і ўночы на стрэльбішчах, трэніровачныя выхады па трывозе, начныя заняткі па арыентацыі і ўменні хадзіць уночы па маршруце з компасам.

А можа, ён не спяшаўся перад самым адказным выпрабаваннем сваіх выхаванцаў? Карповічу нават здалося, што маёру проста шкада было выпраўляць іх у гэтую халодную восеньскую ноч...

— Да машын! На месцы! — гучна, як і заўсёды, скамандаваў маёр.

У цішыні моцна загрукалі па брані боты, металічна запстрыкалі стопары люкаў, слаба засвяціліся ў машынах лямпачкі падсветкі на прыборных шчытках.

У навушніках было чуваць, як маёр са свайго камандзірскага бронетранспарцёра правярае сувязь з машынамі.

Калі дайшла чарга да яго, Карповіч коратка адказаў:

— Я— дзевяноста тры. Прыём.

Першая машына, пасля таго як была дадзена каманда заводзіць матор, расшкуматала цішыню, напоўніла гулам усё наваколле, белым святлом успыхнула фара.

Ад гулу матораў быццам спалохаліся і схаваліся зоркі.

Цяпер не было часу глядзець на іх.

Першая машына кранулася з месца, і было відаць, як яна імкліва пагойдвалася на выбоінах. Лёгка і радасна гуў матор. Пасля ўдалечыні відаць была толькі маленькая светлая кропка — святло фары — якая набліжалася да лесу. I тады другая машына рванулася ўслед за першаю — і так адна за адною, напаўняючы ноч трывожным і магутным ровам, адыходзілі машыны.

Карповіч адкінуўся да спінкі сядзення і прыслухоўваўся да гэтае суровае музыкі, якая плыла над стомленаю зямлёю, над вёскамі. I калі чулі людзі гэты гул, то не маглі здагадацца, адкуль ён. Людзям трэба было адпачываць.

Карповіч адказаў на выклік маёра, завёў матор — болей нічога ўжо не чуў, акрамя моцнага спакойнага рову матора, нічога болей не бачыў, акрамя парэзанае гусеніцамі танкавае дарогі. Кідаў толькі позірк на карту, на лічыльнік кіламетражу, запамінаў кожнае перакрыжаванне, каб не збіцца з маршруту.

Ён не надта баяўся заблудзіцца. Усё ж географ, якому давялося пахадзіць па маршрутах. Менавіта таму і паставіў яго маёр апошнім, замыкаючым калону. Праўда, недзе на другой дарозе, больш прыдатнай бронетранспарцёру, чым гэтая танкавая, ехаў і сам маёр — нячутны і нябачны, гатовы ў любую хвіліну прыйсці на дапамогу.

Пакуль што глуха шумела ў навушніках, ніводная радыёстанцыя на машынах не працавала на перадачу. Значыць, ніхто не заблудзіўся.

Па цёмным лесе, па розных дарогах ішлі машыны да аднаго месца. Карповіч адчуваў задавальненне ад таго, што ўначы ён гаспадар гэтае баявое машыны. паслухмянай яму і цёплай, быццам жывая істота.

Праехаўшы палавіну дарогі, Карповіч пачаў пазнаваць мясцовасць і ўжо мог ехаць без карты, калі прамінуў чыгуначны пераезд.

У гэты час далёкі, але знаёмы голас Федзі Рыбачонка пачуўся ў навушніках:

— Першы, я восемдзесят чатыры. Маршрут закончыў. Прыём.

— Восемдзесят чацвёрты, я першы. Зразумеў. Прыём,— быццам зусім побач адказаў маёр Бялоў.