Фольклор - Бурятские народные сказки. Бытовые

— Хаан хүбүүтэеэ, самгатаяа зугадаха гэжэ байна.

25*

Зв7

Зм.1.т" й баатар тургэн гэгшээр морёороо1 туйлгэжэ хаанай харуул бутл еохёод, хаантанине хулеэд асарба. Улад зон сулөө

абасанаа мэдэжэ, хаантан тээшэ нёлбоно, хараал шэрээл тЩ бина. Хун бухэнэйнь аха дуу энэ хаанай барлаг боложо, удэ-рэй удэргЭ сохюулжа арвй амиды ябйсан байсаа.

Уладууд Зээдлэй бухые тэдэнэй хаан болгожо, а рад-зон и не сайнаар хутэлбэрилжэ ябахыень гуйба. Т^гНгэжэ(;Зээдлэй бухэ залуу насандаа хаанай пуури эзэлээ юм гэлсэдэг: $; Худал юм гу, али унэн юм гу? Туухэ ха юм даа.

84. ПЕТР ПЕЭРВЭ ЗАЯАГАЙ ХУБУУН ХОЁР

Заяагай ганса хубуун арбаад наһатайдаа сухын эрьедэ хубсаһаа тайлажа хаяад, һураггуйгөөр угэй болошоһон юм ха, тиихэдэнь турэлхидынь — эжы аба хоёрынь хүбүүн уһанда орожо ухэшэбэ гэжэ багсаа-ьан байгаа. Энэ ушар хадаа бурхан шажангай буряад орондо дэлгэрээдуй байхада болоһон гэлсэдэг.

заяагайхи һураггүй зузаан уйдхар гашу уда л да дайрагдаба, һара жэлнүүдэй унгэрхэ бури гашуудалынь нимгэр нимгэрһээр хүбүунэйнгээ тухай мартаһан шэнги болобо. аба эжы хоёрынь хубууиэйнгээ сасуутаннне харахадаа адлншархан "хөөрхэймнай мэндэ ябаа haa, иимэ томо хубуун ябаха юм пэн ха юм даа" гэжэ шаналан панадаг байгаа.

заяагай ганса хубуун уһандашье орожо ухээгуй, харин эрдэм иомдо пурахам гэжэ баруун жуу гарашаһан юм гэлсэдэг. тэндэ хорин найматай болотороо ном узээд, нюгагаа бусажа ерэлэн гэхэ.

гэнтэ гэртээ орожо болохогуй, эжы абамни хүгшэрөө, гэнтэ баярлаад, досоогоо буруутажа болохо, аргааханаар мэдуулхэ ёһотойб гэжэ бодоод, ондоо тээһээ ябаһан лама болоод гэртээ оробо. ороходоншье эжы абань танихаар бэшэ, ондоонууд, хүгшэнүүд болошоод байба. аяар хорёод шахуу жэл уягэрое ха юм.

олон һанаа бу һанаг гэжэ заяагай хүбүүн уһаяда орожо үхэһэн хун болоод, хубсаһаа хаяад, ондоо хубсапа үмдөөд ябашаһан байгаа. тиигээгүй һаань, заяатан ганса хүбүүгээ тяимэ холо орондо яашье табихагүй байгаа. хүбүүмнай амиды юм гэжэ тэдэ хоёр хүгшэд хороншье һанаагүйл.

холоһоо ерэһэн лама болоод, хонуулхын зубшөөл абаба. нэгэ хоноо, хоёр хоноо, гурба хоноо… һуулдэяь заяатаниие хашараабз, "яагааш хашартай лама гээшэб даа, даар дарнн

ж

болоод лэ, шалын заха эээлээд лэ хэбтэхэ, хунэй ябаха гара-

хынш аргагуй", — гэжэ заяагай хүгшэн хараал шэрээл табидаг болобо. дүрбэдэхи хоногтоо самсаа тайлажа нюсэгэлээд, нюр гаараа гал тээшэ хараад унташаба. үглөөгүүр эртэ заяагай хүгшэн галаа түлеэд, унтажа байпан ламын нюрганда томохон мэнгэ харажархиба.

— үбгэн, энэ ламынгаа нюргандахи мэнгэ харалши даа, яагаа манай хүбүунэйхи шэнги адли юм, — гэжэ хугшэни заяадаа һайрхаба.

заяашье бодоод, хүгшзнтэйгөө ламын нюргандахи мэнгые хаража һонирхон байтарань ламань һэрншэбэ.

— хөөрхы, манай хүбүүмнай нюргандаа ннмэ мэнгэтэй юм һэн даа, — гэжэ заяа үбгэн ламадаа хэлэбэ.

— үгы, битнай танай хүбүүн гээшэ аабзаб, танннагүй гээшэ гүт? — гэжэ ламань дуугарба.

тиихэлээрэнь эхэ эсэгэ хоёрынь "баярлаһан хирээ бархир-ба" гэһэндэл, уйлалдаһаар хүбүүндээ аһалдашабад.

ябаһан тухайдаа эхэ эсэгэ хоёртоо бултыень хөөрэжэ үгэбэ.

заяа, заяа, заяатай даа, заяагай хүбүүн ерээ даа! — гэжэ

тойроод байһан айлнуудаараа морёороо гүйлгэжэ ябаад хашхарба. оройдоошье хэрэггүй аад лэ, хүхиһэндөө ойн заха хү-рэтэр гүйлгэжэ ошоод ерэпэн'юм ха.

заяагай хүбүүн баруун жууда эрдэм номдо һураад ерэхэ-дээ, буряад орондоо бурхан шажаниие баталуулан дэлгэрүүлхэ хүсэлэнтэй ерэһэн байгаа.

тиимэ хүсэл бодолоо бэелүүлхын түлөө хаантай уулзахаар петроград хүрэтэр ута замда мордохоор түхеэрбэ. мүноө байгаа шэтын областиин петровск заводто тэрэ сагтаа хадаа ехэ. һайн түмэршэ дархан бии юм гэжэ суурхаһан юм хаш. тэрээндэ тэргэеэ заһуулха гэжэ петровск заводтохи нэгэ кузница да заяагай хүбүүн оробо. тэндэнь хаанай тамгатай алтан кольцо-той ундэр сагаан ород дархан байба. "энэ миин хүн бэшэ" гэжэ бодоод, заяагай хүбүүн зориһон зоригоо тобшоор хэлэжэ үгэбэ. тэрэ ород дарханиинь нэгэдэхи петр пеэрвэ байһан юм ха.

петр хадаа заяагай хүбүүниие гэртээ урижа абаашаад, ехэ бэшэг бэшээд:

— хаанай ордондо орохонь мүнөө сагта ехэ хэсүү болоо юм, түбһэн хуниие оруулхагүй байха, хэрбэеэ шамайе оруу-лаагүй һаань, ямар нэгэн аргаар хатанда оруулдаг эдеэн соонь кольцо хэндэщье харуулангуй хэжэрхёорой, — гээд петр хур-ганһаа алтан кольцогоо һугаджа угэбэ…г(. т*'

. — тэрэнэй һуүлдэ шамайе дуудуулхадань энэ бэшэгымнн хатандам харуулаарай.

тэрэ carja петроград хурэхэнь тон хэсүү байгаа. түмэр хар-

гышье угы. Заяагай хүбүуи "эрэ- хун эориһондсю" гэжэ хэдэхэй сага* үягэрһэн хойно Петроград хурэжэ ерэбэ.

УиМЭэрээшье хаанай ордондо яагаадшье орожо шадабагуй. Хэдэн хоног ордоной газ а ахи харшан соо- хулеэбэ. Нэгэ ураг* шатай саг дайрзлдажа, хатанда оруулха эдеэн соон алтан коль-иогоо хаяжархиба. Хатан эДеэлхэдээ эдеэн соөһоо" нүхэрэйн-гО§ алтан кольио оло. холоороо гайхахын ехээр га их аба.

Арад зон доо, бурхан шажандаа урбаба гэжэ нэгэдэхи Пет-рые худалаар хардаад, орден шадарайнь yjfafa хэядэшье- мэ-дуулэнгуп Хилый Сибирь хударсүлэжэрхиһэн байгаа юм ха. Хётанннень мэхэлхэ гэжэ Летртэ аб адляар шабараар хуниие хээд. "нухэршни наһа барашаба" тээд, хүдөөлжэрхиһэн гэнэ. < Үхэһэн нухэрэйнгөө кольцо олоходоо хатаишье мүшхөөд; мүрдөед хаяһан хуниие олоодхибо. гущ

Заяагай хубууниие орДондо хатан дуудуулба. Ороод Петров үгэһэн бэшэгынь хатан дань барюулба-. Хатан бэшэгыень ун-шаад, ордон шадарайигаа буруу һаналтаниие ха алта да хаагаад, нэгэдэхи Петрые холын Сибирьһээ асаруулхаар уладаа эльгээбэ.

Хатаншье арсалтагүйгөөр буддын шажангые буряад уладай дунда тараажа боломоор гэжэ баталһан юм ха. Тэрэ саглаа хойшо эгээ туруушын шажан дэлгэОжэ, Заяа хамба гэжэ хүн буряад зоной элидэ гараһан юм ха.

85. ХОЁР ТЭЭШЭЭ ТАРХИТАИ ГЕРБ

Урда сагта энэ манай орондо хаан гэжэ өгы байгаа. Хуу баяд ноёд, ламанар

дээдэ захатай, тэдээндэ хун зон мэдэлтэй байгаа. Ог изгуурай баян хөн ноён болдог байгаа. Тэрэ сагта ондоо гүрэнүүдтэ хаан гэжэ байдаг байгаа.

Урда ороной нэгэ гурэнэй хаан ондоо гүрэнүүдээр ябадал-тай байһан байгаа ха. Тыгээд манай энээгээр нюусаар нэгэ нүхэргүй эхэнэрэйдө хөрдэг, амардаг байгаа. Тыгээд тэрэ хаан наһатай болжо гу, али ондоо ушараар ту — ябахаяа болиһоор они холо болоо. Тыхэ уедэ тэрэ һамган хөбүүтэй болоо. Хөбүү-ниинь өдөр бери мантагар боложо, ехэ өөдэргэн һонорхон ухаа-тай, һайхан өхибүүн боложо эхилээ. Гурба-дүрбэ хүрөөд байхадаа, эхэһээ асуудаг байгаа:

— Би хэнэй хөбүүн гээшэбиб? Эсэгэм хэн юум бэ? Хэн гэжэ нэрэтэй юм? — гэжэ мүтөөр намайе өхибүүд эсэгэ өгыш, өншөн хун гээшэш гэлсэнэл, гасаална, наадална, намда ехэ муу байн. Би өөрөө һанахадаа эсэгэгүй хөн гэжэ юу байха юм гэжэ һанадаг байнам. Тыгээд эсэгынгээ ямарыншье мэдэ-нэгуйб даа, эсэгын тухай юушье мэдэнэгуйб.