Агата Кристи - Нябожчыкава люстра (на белорусском языке)

- Ён, магчыма, лiчыў, што яго ашукваюць?

Рут пацiснула плячыма.

- Ён нiчога не разумеў у фiнансах.

- Цi магу я задаць вам пытанне, мадэмуазель, - сказаў Пуаро, - трохi дзёрзкае пытанне?

- Вядома, калi вы жадаеце.

- Яно такое: цi шкадуеце вы, што ваш... бацька памёр?

Яна са здзiўленнем паглядзела на яго.

- А як жа, шкадую. Я не ўпадаю ў сентыментальнасць, але мне будзе не хапаць яго... Я любiла Старога. Так мы, Х'юга i я, называлi яго заўсёды. "Стары" - разумееце, нешта некшталт першабытнага антрапоiда-малпы сапраўднага патрыярха радавой справы. Гэтыя словы гучаць як быццам непаважлiва, але за iмi - глыбокая прыхiльнасць. А так ён быў самы безгаловы асёл на свеце!

- Вы мяне зацiкавiлi, мадэмуазель.

- У Старога быў авечы розум! Шкада, што даводзiцца так гаварыць, але гэта праўда. Ён быў няздатны нi да якой разумовай працы. Майце на ўвазе, гэта была яркая асоба. Фантастычна адважная i гэтак далей! Ён мог смела iсцi на полюс альбо бiцца на дуэлях. Я ўпэўнена, ён так выхваляўся таму, што ведаў - у галаве ў яго мала клёку. Кожны мог узяць верх над iм.

Пуаро дастаў лiст з кiшэнi.

- Прачытайце, мадэмуазель.

Яна прачытала лiст i аддала яму назад.

- Дык вось што прывяло вас сюды!

- Цi не наводзiць вас на якую-небудзь думку гэты лiст?

Яна адмоўна пакiвала галавой.

- Не. Гэта, напэўна, чыстая праўда. Любы мог абiраць беднага старога небараку. Джон кажа, апошнi перад iм агент ашукваў Старога направа i налева. Разумееце, ён быў такi велiчны i фанабэрысты, што нiколi не апускаўся да таго, каб заглыбiцца ў дэталi! Ён быў як запрашэнне махлярам.

- Вы, мадэмуазель, ствараеце зусiм iншы вобраз сэра Гервазы, чым той, агульнавядомы.

- О, так - у яго быў даволi добры камуфляж. Ванда, мая мацi, выручала яго, як умела. Ён быў такi шчаслiвы, важна iграючы ролю Ўсявышняга. Вось чаму, часткова, я рада, што ён нежывы. Гэта найлепш для яго.

- Я не зусiм разумею вас, мадэмуазель.

Рут задумлiва сказала:

- Яго хвароба прагрэсiравала. Не сёння-заўтра яго запраторылi б у вар'яцкi дом... Людзi пачалi ўжо гаварыць, так яно было...

- Цi ведалi вы, мадэмуазель, што ён абдумваў завяшчанне, паводле якога вы маглi б атрымаць яго грошы толькi тады, калi б выйшлi замуж за мiстэра Трэнта?

Яна ўскрыкнула:

- Якi абсурд! Усё роўна, я ўпэўнена, суд адхiлiў бы гэта... Я ўпэўнена, нельга дыктаваць людзям, за каго яны павiнны выходзiць замуж.

- Калi ён сапраўды падпiсаў такое завяшчанне, цi згадзiлiся б вы, мадэмуазель, выканаць гэтую ўмову?

Яна ашаломлена глядзела на яго.

- Я... я...

Дзве-тры хвiлiны яна сядзела, нерашучая, пазiраючы на сваю туфлю-лодачку, што звiсала з нагi. Маленькi камячок зямлi ўпаў з абцаса на дыван. Раптам Рут Шэвенi-Гарэ сказала:

- Пачакайце! - Устала i выбегла з пакоя. Вярнулася хутка з капiтанам Лэйкам.

- Гэта павiнна выйсцi наверх, - задыхаўшыся, сказала яна. - Вы таксама можаце ведаць гэта зараз. Джон i я пажанiлiся ў Лондане тры тыднi назад.

10

З iх дваiх капiтан Лэйк выглядаў куды больш збянтэжаным.

- Гэта вялiкi сюрпрыз, мiс Шэвенi-Гарэ... мiс Лэйк, дакладней кажучы, вымавiў маёр Рыдл. - I нiхто не ведаў пра гэты ваш шлюб?

- Не, мы ўсё трымалi ў сакрэце. Джону не вельмi падабалася гэта.

Лэйк сказаў, трохi заiкаючыся:

- Я... я ведаю, гэта даволi пагана так пачынаць жыццё. Я павiнен быў проста пайсцi да сэра Гервазы...

Рут перабiла яго:

- I сказаць яму, што ты хочаш ажанiцца з яго дачкой, i вылецець кулём з пакоя, i ён, напэўна, пакiнуў бы мяне без спадчыны, зрабiў бы пекла ў доме, i мы з табою захаплялiся б, як цудоўна паводзiлi сябе! Павер мне, я прыдумала лепш! Што зроблена - тое зроблена. Усё роўна быў бы скандал, але Стары ўрэшце супакоiўся б.

Лэйк па-ранейшаму выглядаў няшчасным. Пуаро спытаўся:

- Калi вы намервалiся паведамiць навiну сэру Гервазы?

- Я рыхтавала глебу, - адказала Рут. - Ён даволi падазрона прыглядваўся да нас з Джонам, i я прыкiнулася, што пераключыла сваю ўвагу на Годфры. Натуральна ён раззлаваўся. Я прыйшла да высновы, што навiна пра мой шлюб з Джонам была б палёгкай!

- Цi ведаў наогул хто-небудзь пра гэты шлюб?

- Урэшце я прызналася Вандзе. Я хацела перацягнуць яе на мой бок.

- I вы мелi поспех?

- Угу. Разумееце, яна не надта захаплялася iдэяй майго шлюбу з Х'юга - я думаю, таму, што ён мой кузен. Яна, мабыць, прыкiдвала: раз у сям'i ўсе не ў сваiм розуме, то ў нас, пэўна, нарадзiлiся б зусiм дурныя дзецi. Гэта, вiдавочна, досыць абсурдна, бо я толькi прыёмная дачка, як вы ведаеце. Упэўнена, я дзiця нейкага зусiм далёкага сваяка.

- Вы перакананы, што сэр Гервазы анi не здагадваўся аб праўдзе?

- О, не, не здагадваўся.

Пуаро спытаўся:

- Цi так гэта, капiтан Лэйк? Вы цвёрда ўпэўнены, што ў вашай размове з сэрам Гервазы сёння пасля поўдня не ўпамiналася гэтая справа?

- Не, сэр, не ўпамiналася.

- Бо, разумееце, капiтан Лэйк, ёсць пэўныя сведчаннi, якiя паказваюць, што сэр Гервазы быў вельмi ўзбуджаны пасля сустрэчы з вамi i што ён гаварыў раз цi два пра сямейную ганьбу.

- Нiчога не ўпамiналася, - паўтарыў Лэйк. Яго твар увесь збялеў.

- Вы бачылi тады сэра Гервазы апошнi раз?

- Угу, я ўжо гаварыў вам.

- Дзе вы былi ў восем хвiлiн дзевятай сёння ўвечары?

- Дзе я быў? У сваiм доме. У канцы вёскi, можа, з паўмiлi адсюль.

- Вы не былi паблiзу Гэмбара Клоўз у гэты час?

- Не.

Пуаро павярнуўся да дзяўчыны.

- Дзе вы былi, мадэмуазель, калi ваш бацька застрэлiўся?

- У садзе.

- У садзе? Вы чулi стрэл?

- О, так. Але я асаблiва не задумалася, палiчыла - нехта страляе трусоў. А зараз успамiнаю, што тады падумала, як блiзка гэта гучыць.

- Якой дарогай вы вярнулiся ў дом?

- Я ўвайшла праз гэтае акно.

Рут паказала паваротам галавы на французскае акно за ёю.

- Хто-небудзь быў тут?

- Не. Але Х'юга, Сьюзен i мiс Лiнгард увайшлi ў залу амаль адразу. Яны гаварылi пра стрэл, пра забойства i гэтак далей.

- Разумею, - сказаў Пуаро. - Так, здаецца, зараз я разумею...

Маёр Рыдл з сумненнем сказаў:

- Добра, э-э, дзякую. Думаю, пакуль усё.

Рут з мужам павярнулiся i выйшлi з пакоя.

- Лiха яго ведае... - пачаў маёр Рыдл i скончыў даволi безнадзейна: - Усё цяжэй i цяжэй не збiцца са следу.

Пуаро кiўнуў. Ён падняў той маленькi камячок зямлi, што ўпаў з абцаса туфлi Рут, i задумлiва трымаў яго ў руцэ.

- Гэта падобна на тое разбiтае люстра, - вымавiў ён. - Нябожчыкава люстра. Кожны новы факт, на якi мы натыкаемся, паказвае нам нейкi iншы бок нябожчыка. Ён адлюстроўваецца з усiх магчымых пунктаў гледжання. Неўзабаве ў нас будзе поўны малюнак...

Ён устаў i паклаў маленькi камячок зямлi ў кошык для непатрэбнай паперы.

- Я скажу вам адно, дружа мой. Ключ да ўсёй таямнiцы - люстра. Зайдзiце ў кабiнет i паглядзiце самi, калi вы не верыце мне.

Маёр Рыдл рашуча сказаў:

- Калi тут забойства, дык ваш абавязак даказаць гэта. А як вы спытаецеся ў мяне, я скажу: гэта, несумненна, самагубства. Памятаеце, што дзяўчына сказала пра агента, якi быў раней, - ашукваў старога Гервазы? Я ўпэўнены, Лэйк расказаў гэтую казку для сваёй карысцi. Ён, напэўна, трохi падкормлiваўся за кошт гаспадара; сэр Гервазы гэта падазраваў i паслаў па вас, бо ён ведаў, як далёка зайшло ў Лэйка з Рут. Потым, учора папаўднi, Лэйк паведамiў яму, што яны пажанiлiся. Гэта разгневала Гервазы. Было "занадта позна", каб што-небудзь зрабiць. Ён вырашыў пазбыцца ўсяго гэтага. Сапраўды, яго розум, якi нiколi не вызначаўся цвярозасцю i ў лепшыя часы, памутнеўся. Вось што, на маю думку, адбылося. Што вы можаце сказаць на гэта?