Валерий Казаков - «Чорны кот»

“Абсалютная бязглуздзіца, - дзівіўся навуковец, - якія тут могуць быць гарызонты?” Ён падняўся з каленяў, падышоў да стала, прыкінуў вышыню скляпення. Атрымалася, што да падлогі памяшкання з каланадай амаль дваццаць восем, а то і трыццаць метраў! Каму гэта трэба было капаць так глыбока? На аркушы са зрэзам быў яшчэ і план усіх трох узроўняў. Трэці і другі былі пазначаныя толькі адзінкавымі памяшканнямі, а на першым -пункцірам нанесеныя нейкія казематы з пераходамі. Пункцірныя лініі маглі абазначаць мяркуемыя, але не даследаваныя збудаванні, ці, можа, накрэсленыя з нечых слоў.

“Цікава, што гэта за надпіс?” - Міхаіл дастаў з кніжнай шафы свой стары слоўнік, набыты яшчэ ў неспакойныя гады студэнцкай маладосці на адным з Кракаўскіх кніжных развалаў і выдадзены Львоўскім калегіумам езуітаў у 1703 годзе. Павядзьмарыўшы над фразай, выпісваючы ў слупок словы і насупраць іх пераклады, ён свіснуў, склаўшы прыблізную фразу, і апусціўся на крэсла. Пераклад надпісу абвяшчаў: “Кожны хрысціянін, заклінаю цябе імем Бога нашага Ісуса Хрыста, не адкрывай дзверы гэтыя і не ўваходзь у пакоі святла Зараніцы”.

“Кожную хвілю не лягчэй! - талерантны да ўсіх рэлігій і забабонаў Міхаіл перахрысціўся. - Мне толькі Адрынутага Анёла пад замкам не хапае! Дзе гэты чортаў... - спатыкнуўшыся на гэтым важкім слове, ён забабонна сплюнуў. - Дайшоў, дайшоў, Равіч! Дзе гэты Скарга? Абяцаў вярнуцца хутка. Яго цяпер ад гэтай Стэфкі і трактарам не адцягнеш. Можа, і мне пад бок Сівілы нырнуць ці Раісе патэлефанаваць? Трэба ж стрэс зняць”.

Марудна згарнуў аркушы, перакладаючы іх папяроснай паперай, сочачы, каб яны, не дай Бог, не скамячыліся. Рулон абгарнуў мяккай фланелевай анучай, паклаў яго на стол, падняў тубу, на ўсялякі выпадак перавярнуў, нібы туды магла запаўзці мыш, і моцна страсянуў. Якое было яго здзіўленне, калі на дыван спланіраваў невялікі кавалак старадаўняй паперы. Гэта, хутчэй за ўсё, была частка чарцяжа ці дадатак да аднаго са згорнутых ім лістоў. Больш уважліва разгледзець выпадковую знаходку Міхаілу не даў настойлівы стук у дзверы яго прыёмнай. Няспешна схаваўшы паперы ў тубу, замкнуў іх у сейфе. Раздражнёна адчыніў дзверы ў прыёмную, а затым і ў калідор. З паўзмроку на яго ва ўпор глядзеў кароткі раструб аўтаматнага ствала. Ён інстынктыўна падаўся назад у памяшканне, а з паўзмроку, следам за ім, рушыла габарытная фігура ў міліцэйскай форме.

- Грамадзянін, што вы робіце на ахоўным аб’екце і якім чынам на яго трапілі?

“Дэбілаў мне толькі сёння не хапала!” - падумаў Міхаіл.

- Я дырэктар Нясвіжскага запаведніка, - сказаў ён услых, - а вы хто?

- Гэта я хто? Конь у драпавым паліто! Я цэлы маёр міліцыі, ці вы, таварыш, не бачыце? Дырэктар ён запаведніка! Ну і якія такія звяры ў вашым запаведніку водзяцца? А я яшчэ раз задаю вам пытанне на пакуль зразумелай мове: што вы робіце ў гэтым музеі?

- Я што раблю? - перапытаў Міхаіл. - Я, кажу, дырэктар гэтага музея...

- Стаяць, грамадзянін, - маёр пагрозліва павёў ствалом аўтамата. - Вы вызначцеся, грамадзянін, вы дырэктар запаведніка ці дырэктар музея, а можа, ты элементарны злодзей? Вы давайце вызначайцеся, а я пакуль трывожную групу выклічу.

- “Цэнтральны”, я “Бабёр-2”... Несанкцыянаванае пранікненне на ахоўны аб’ект. Прашу падмогі, грамадзянін не падпарадкоўваецца асобе пры выкананні... - рацыя заверашчала, зашыпела і выдала ледзь разборлівае: - “Едзем”.

- Маёр, ты што - здурнеў? Якое не падпарадкоўваецца?! Я што - вам грошы плачу за тое, каб вы з мяне здзекваліся? Прэч з майго кабінета!

- Вы, гэта, спакойна, і голас на мяне не падымайце. Вось зараз даставім у аддзяленне, там і разбярэмся, што ў вас за запаведнік і каго вы там разводзіце. Вы, гэта, смірна стойце, нібыта бацька вас у кут паставіў. Бо я, паколькі пры выкананні... Вось і падмога падаспела! У нас, як бачыце, не забалуеш. Давайце, бярыце яго і ў машыну, - скамандаваў маёр зады- ханым сяржантам.

- Маёр, ты ку-ку? - пакруціў ля скроні адзін з іх. - Гэта ж дырэктар музея Равіч Міхал Сяргеевіч. І што вы, таварыш маёр, у памяшканні робіце? Мы ж вам казалі: нашая справа - перыметр, а ўнутр без прадстаўнікоў адміністрацыі ахове ўваходзіць нельга. Вы ўвайшлі, сігналізацыя спрацавала, вось мы прыбеглі, недалёка былі. А праз пару хвілінаў яшчэ хлопцы з райаддзела пад’едуць.

- Ты, гэта, давай не тут, - расхваляваўся маёр. - Гэты грамадзянін не можа вызначыцца, дзе ён працуе: у запаведніку ці ў музеі. Так што бяром яго - і да высвятлення...

- Міхаіл Сяргеевіч, вы зайдзіце да сябе ў кабінет, мы тут начальству растлумачым розніцу паміж пазаведамаснай аховай і ДАІ, адкуль, дарэчы, і перавялі да нас таварыша маёра.

- Так, перавялі, для ўмацавання, між іншым...

- Не ўжо, я дадому пайду, а вы тут разбірайцеся. Дурдом нейкі, гэтага я так не пакіну, - выпхнуўшы няпрошаных гасцей у калідор, абураўся Равіч, замыкаючы дзверы. Для выхаду з дырэктарскага кабінета быў прыстасаваны старадаўні калідор, які меў асобныя дзверы і свой чып сігналізацыі.

Ступіўшы на няроўную брукаванку замкавага двара, Міхаіл адчуў нейкае ўнутранае трапятанне: “Сапраўды, многія веды нараджаюць многія смуткі! Вось жыву я чацвёрты дзясятак, чатыры гады ўжо гэтую брукаванку тапчу - і ніякіх душэўных усхліпаў не адчуваў. А тут раптам раскрылася бездань

- і пад табой, аказваецца, схаваная нейкая страшная таямніца! Галівуд дый толькі! Галівуд Галівудам, а з усім гэтым трэба нешта рабіць. Вось дык нарваўся ты, браце, на праблему. І самому не з’есці, і з іншымі не падзяліцца. Дзе гэты бравы лейтэнант падзеўся, іціць яго маць?! Упэўнены, ён адразу з рыдлёўкай туды ламанецца. Хаця чаго ты, Міхась, запанікаваў? Хіба ты адзін? Уся хутарская група з табой, ды і яшчэ з паўдзясятка талковых хлопцаў набярэцца. Галоўнае - сесці і ўсё распланаваць. Нашыя пошукі пачаць пад выглядам рэстаўрацыйных работ ці задумаць прафілактычны рамонт таго ж калодзежа, а ўжо ў часе работ і пачнуцца нейкія неспадзяваныя адкрыцці. Гэта, мабыць, лепшы сцэнар. Другім складнікам плана павінна стаць прапрацоўка гісторыі гэтых чарцяжоў. Як яны з’явіліся ў акаўцаў, дзе да гэтага маглі захоўвацца, як яны на схоў змаглі выйсці, хто падказаў? Словам, суцэльныя пытанні? Але гэта хаця б у агульных рысах трэба выявіць, каб пазбегнуць нечаканасцяў у будучым”.

Міхаіл, задумаўшыся, незаўважна для сябе хуткім крокам дайшоў да свайго дома. У рэальнасць з заблытанага лабірынта таямніцаў падземных хадоў і містычных паданняў яго вярнуў гучны брэх Рады, каўказскай аў- чаркі, якая, не зважаючы на прыроджаную злосць, любіла свайго гаспадара і невядома як здолела падлізацца да Сівілы.

Вокны дома свяціліся цёплым святлом, што абяцала вячэру і ўтульны ложак.

Равіч, паляпаў сабаку па карку і, ці то з радасцю, ці то з жалем уздыхнуў. Невядомыя шляхі адзіноты, якую кожны з нас носіць, нібы нажытыя за доўгія гады мазалі.