Зоя Падліпская - Маналог у паўстагоддзя...

Вечная памяць ахвярам і вечная слава героям Беслана!

Цяпер 2014-ы. І тыя першакласнікі, якім пашчасціла выжыць, сёлета закончылі школу. Жыццё працягваецца. Ды боль мінулай трагедыі не адпускае. У горадзе ўсталяваны помнік загінулым у тыя трагічныя вераснёўскія дні — «Дрэва смутку»: чатыры матулі, узяўшыся за рукі, узнялі іх увысь, а над імі, як птушкі, ляцяць у неба душы страчаных дзяцей. І ў кожнага з іх за спінаю крылы, нібы ў анёлаў.

Прайшло дзесяць гадоў, а мая душа не пакідае балець. І за гэтых ні ў чым не вінаватых асецінцаў, і за простых чачэнцаў, якім даўно хочацца міру і спакою. Я ведаю гэта. Я была там.

Так, мама, 6 верасня 2004 года, калі яшчэ не былі пахаваныя ўсе загінулыя, воляю лёсу я апынулася паблізу Беслана, у невялікім чачэнскім пасёлку, а праз дзень — у Ханкале. Мне давялося бачыць слёзы на вачах у суровых камандзіраў і дзікі, нечалавечы боль на тварах родзічаў пацярпелых у той бесланскай трагедыі. І слухаць расказы афіцэраў, якія толькі што вярнуліся з Беслана, як амаль па кожнай вуліцы плывуць пад крыкі і галашэнне труны.

Тут, у Ханкале, дзе чатыры гады таму была адкрыта база расійскіх войскаў, жывуць сваім асаблівым жыццём аэрадром, шпіталь і першая праваслаўная на тэрыторыі базы капліца. Тут яшчэ не забыліся пра верасень 2001-га і збіты над Ханкалой верталёт Мі-8 з камісіяй Генштаба, калі загінулі два генералы і восем палкоўнікаў. Яшчэ свежыя, балючыя ўспаміны двухгадовай даўніны, калі ў жніўні 2002-га пры пасадцы ракетай з ПЗРК «Ігла» быў збіты ваенна-транспартны верталёт Мі-26, які ляцеў з Маздока. 124 чалавекі са 154-х загінулі.

Тут не забыліся і пра многае іншае, што было ўчора, пазаўчора ці год таму. Тут развітваюцца за руку, калі па службе трэба ад’ехаць на паўгадзіны, і зноў за руку вітаюцца па вяртанні. Тут ніколі не прамаўляюць слова «апошні». Тут трэцяя чарка выпіваецца не за каханне, як там, на радзіме, а за тых, каго ўжо няма сярод іх, за загінулых сяброў. Тут не хаваюцца за чужыя спіны, а закрываюць сабой. Тут ведаюць, што такое кодэкс афіцэрскага гонару. Тут. Тут я стала іншай і ўжо ніколі не буду ранейшай.

Рубежнае, Наурская, Надцерачная, Мінеральны, Калінаўская, Чарвлёная, Знаменскае, Талстой-Юрт, Гудэрмес, Аргун, Ханкала, Грозны, Урус-Мартан, Шалі — гэтыя назвы чачэнскіх мясцін, дзе давялося быць і адкуль пашчасціла вярнуцца, і сёння жывуць зарубкай на сэрцы.

Ідуць гады. І яшчэ больш прыходзіць усведамленне ўсяго перажытага. Да гэтага часу ўважліва сачу за падзеямі там, дзе засталіся мае сябры, з асцярожнасцю ступаю на траву і берагу як свяшчэнную памяць атрыманую з рук генерала дарагую для мяне ўзнагароду — знак «За службу на Каўказе».

Ты вернешся!

Наш тэлефон маўчыць

каторы дзень.

Усім багам малюся

ў спадзяванні,

Што ворага жахлівы

чорны цень

Адступіцца, адыдзе і —

растане.

Ты вернешся.

Ты выжывеш.

Не зломяць баевікі

твой афіцэрскі дух.

А горы смерць-неспадзяванку

тояць.

А горы — сыплюць кулямі

наўкруг!..

І вобраз Яраслаўны праз

гады

Мне стаў такі да болю

зразумелы.

О, адгукніся, любы,

дарагі!

Я ўжо ад невядомасці

нямею.

О неба, сведка войнаў,

перамог,

Твой Млечны Шлях, я ведаю, —

ад Бога.

Вярні! З усіх крывавых

пройдзеных дарог

Вярні майго... Вярні яго...

Жывога.

Дзень Перамогі

Да 65-годдзя Вялікай Перамогі мне ўдалося пагаварыць з бацькам і нават запісаць яго ўспаміны. Інтэрв’ю з ветэранам Вялікай Айчыннай і ветэранам педагагічнай працы Іванам Паўлавічам Янучком убачыла свет у навуковым і метадычным часопісе «Роднае слова», які наш бацька, настаўнік роднай мовы і літаратуры, выпісваў з першага нумара.

Доўгімі зімовымі вечарамі, калі клопатаў па гаспадарцы было няшмат, бацька напісаў для нас, яго дзяцей ад першага шлюбу, некалькі сшыткаў успамінаў, якія сёння проста бясцэнныя.

...Нарадзіўся наш бацька ў 1923 г. у вёсцы Сярагі Слуцкага раёна Мінскай вобласці. Хата была старэнькая, таму бацькі купілі ў суседняй вёсцы зруб, перавезлі яго і заснавалі хутар паміж вёскамі Сярагі і Падліпцы. Недалёка, каля лесу, знаходзіўся пасёлак Манькова, у якім налічвалася дзевяць гаспадарак.

Так сталася, што нашага бацьку Івана і яго малодшага брата Пятра матуля Арына Адамаўна выхоўвала адна. Старэйшы сын Іван імкнуўся да ведаў, марыў стаць настаўнікам. Маці аддавала апошняе, каб вывучыць сына.

Вясной 1939 г. Іван закончыў 7 класаў Сяражскай няпоўнай сярэдняй школы, а восенню паспяхова здаў уступныя экзамены і паступіў у Слуцкае педвучылішча. Да Вялікай Айчыннай вайны паспеў закончыць толькі два курсы. Як успамінае бацька, вучоба давалася лёгка, хоць студэнты жылі бедна, галаднавата. Грошай не хапала на самае неабходнае. Стыпендыю атрымлівалі толькі выдатнікі, а іх налічвалася ў групе 2-3 чалавекі.

Слуцкая электрастанцыя працавала тады на торфе, таму нярэдка здараліся перабоі са святлом. Часта вечарамі ў інтэрнаце яго проста не было, а таму навучэнцы адчувалі цяжкасці ў падрыхтоўцы дамашніх заданняў. А вучыцца вельмі хацелася. І моладзь старалася, аднак планы перакрэсліла вялікае гора, што абрынулася на людзей.

...Вайна пачалася амаль у бацькаў дзень нараджэння. 21 чэрвеня 1941 г. яму споўнілася 18 гадоў. Хлопцаў 1923 года нараджэння на пачатку вайны не мабілізоўвалі ў рады Чырвонай Арміі. Усе тры гады акупацыі Івану давялося жыць і працаваць у пасёлку Манькова на сельскай гаспадарцы, трымаючы сувязь з партызанамі. І праз дзясяткі гадоў бацьку было страшна пра гэта ўспамінаць. Ён часта здзіўляўся, як застаўся, ацалеў іх маленькі лясны пасёлак Манькова. Ён мог бы стаць другой Хатынню.

Бацька часта ўспамінаў той дзень, калі 30 чэрвеня 1944 г. Чырвоная Армія вызваліла Слуцк. З вялікай радасцю, хваляваннем і слязьмі на вачах сустракалі жыхары Случчыны нашых байцоў і камандзіраў, абдымалі і цалавалі сваіх вызваліцеляў.

Стаяла гарачая летняя спёка. Ваенныя падраздзяленні ўсімі дарогамі рухаліся па слуцкай зямлі на Захад. Байцы Чырвонай Арміі, стомленыя, запыленыя, з перасохлымі вуснамі, стараліся хутчэй дапасці да калодзежа, каб напіцца халоднай вады. У кожнага на грудзях зіхацелі баявыя ўрадавыя ўзнагароды.

Бацька прыгадваў, як аднойчы надвячоркам, калі ўжо прыйшлі каровы з пашы, з’явіліся вызваліцелі ў Манькове. Яны рухаліся прасёлачнай дарогай з Сяраг на Падліпцы. Многа салдат ішло пешшу, некаторыя ехалі на грузавіках. Спявалі ваенныя песні, смяяліся.

Бабуля Арына толькі што падаіла карову, увайшла ў хату, каб працадзіць малако. Раптам у хату заскочыла трое радавых. Бабуля прапанавала ім выпіць па кубачку сырадою. Двое салдат напіліся, а трэці не паспеў: трэба было тэрмінова рухацца наперад па ўказаным маршруце.

Малады лейтэнант заўважыў у бабуліным двары авечак (іх было чатыры). Ён папрасіў у бацькі дазволу ўзяць адну з іх на вячэру салдатам. Той прапанаваў любую з чатырох. Салдаты ж пакінулі ў двары маладую, вельмі змучаную паходам кабылу. Бацькаў брат Пятрок даглядаў яе, вадзіў на пашу, і праз некаторы час кабыла пайшла на папраўку. Пазней яе здалі ў калгас, яшчэ да бацькавага вяртання з фронту.