К Акула - Змагарныя дарогi (на белорусском языке)

- Трэба было самому набраць, - падтрымаў iншы. - Iш ты, якi ласы на чужое знайшоўся!

- Няхай iдзе шукае. Я ня маю.

- Выпiць, значыцца, захацелася. Iдзi ды купi! Во!

- Я яму аддам каньяк? А трасцу ў бок чорту нямытаму!...

Рэакцыя была аднолькавая. Нiхто ня рупiўся выконваць загад немца. Кожны па-свойму камэнтаваў яго, й нiводзiн ня скупiўся на сакавiтыя словы. Капiтана Шнайдара i ўсiх iнструктараў-немцаў хлопцы моцна ня любiлi. Найбольш не падабаўся iм той панскi прускi падыход, зь якiм яны адносiлiся да ўсiх беларусаў, пачынаючы ад афiцэраў, а канчаючы радавымi. Найбольш калола ў сэрца непашанотнае дачыненьне немцаў да беларускiх афiцэраў. Чым больш пачыналi ня любiць немцаў, тым больш прывязвалiся да сваiх i шанавалi iх.

Калi Шнайдар пабачыў, што нiхто й ня думаў выконваць ягонага загаду, дык выслаў у баракi сваiх трох немцаў i пару беларускiх падафiцэраў, каб абшукалi ўсе клункi. Калi немцы старалiся перапароць увесь рэкруцкi багаж, то беларусы быццам iм памагалi, але вось толькi так, нехаця, дзеля людзкога вока. Лiшне й гаварыць, што знайшлi колькi пляшак каньяку, хоць, пэўна-ж, далёка ня ўвесь, вывезены зь Вiльнi, - з той простай прычыны, што шмат яго было па дарозе выпiта, а некаторыя з хлапцоў, хiтрэйшыя, што старалiся гэту небясьпеку прадугледзець, былi пахавалi свой у мясцох, дзе немцам i ня сьнiлася шукаць.

У гэны вечар п'янствавалi немцы аж за поўнач...

IX

Быў вечар. Школа Камандзераў БКА заладавалася iзноў на цягнiк. Адным эшалёнам мелi ехаць i некаторыя палiцаi ды жаўнерскiя сем'i. Цягнiк чакаў на станцыi ў Вiрбалене пару гадзiнаў.

Сымону Спарышу давялося мець цiкавую гутарку з адным палiцаем, нейкiм Красоўскiм. Сустрэў яго, шпацыруючы каля вагону, i той першы пачаў гаворку.

- А вы адкуль? - спытаў Красоўскi зусiм бязь нiякiх уступных слоў.

- Адусюль, з цэлае Беларусi, - адказаў Сымон. Яму i ў галаву ня прыйшло, што гэты шыракаплечы, сярэдняга росту, чарнявы, сыценькi палiцайчык мог цiкавiцца ягоным, Сымонавым, асабiстым паходжаньнем.

- Я пытаюся, адкуль, зь якога гораду гэта ваша палiцыя?

- Мы не палiцыя.

- Як то? Вы-ж носiце палiцэйскае ўбраньне, - насядаў Красоўскi.

- Толькi да часу, бо зялёнага нам яшчэ ня выдалi.

Адно цяпер заўважыў Сымон, што малы палiцай быў добра падпiты. Вiдаць, што практыку меў добрую, бо трымаўся нядрэнна. Да iх далучыўся трэцi. Сымон ведаў яго з выгляду - гэта быў адзiн з менскай школы БКА, але ў той час ня мог прыпомнiць прозьвiшча.

- То хто-ж вы, калi не палiцыя? - прадаўжаў палiцай. - О-о-о-о, - быццам зьдзiвiўся ён, прыглядаючыся да Пагонi на юнаковай шапцы, - i конiка нейкага тут на шапцы бачу...

- Па-першае, гэта ня конiк, а Пагоня. Для нас яна шмат даражэйшая, чымся нейкая нямецкая курыца цi свастыка, - адказаў задзёрыста Сымон. - Па-другое, мы не палiцыя, а Афiцэрская Школа Беларускай Краёвай Абароны зь Менску.

- Афiцэрская школа? - зьдзiвiўся Красоўскi й сплюнуў убок. - Го, го!

Сымон мяркаваў, зь якiх прычын так не падабаўся яму гэты прыпадковы размоўца. Цi гэтаму вiной былi легкадумна-недарэчныя пытаньнi адносна яго й школы, цi хамска-зухаватая пастава палiцая.

- А адкуль-жа вы будзеце? - пачаў Сымон.

- Зь Лiды.

- Вас тут многа такiх?

- А дзе там. Паразьбягалiся хто куды, адны дадому, другiя ў лес, у польскiя легiёны.

- То ў вас там i польскiя легiёны былi?

- Каб ты ведаў. Многа хлапцоў пераходзiла туды з палiцыi.

- Чаму-ж яны пераходзiлi?

- Усяк бывала. Кожны йшоў, куды яму было выгадней. Некаторыя йшлi проста таму, што iм падабалiся ў польскiх легiёнаў мундзiры.

- Бач ты! Вось дык гэта ўжо й людзi!

- А што-ж у тым благога?

- А вам падабалiся мундзiры? Вы бачылi iх калi? - распытваў юнак.

- Бачыў не раз. Я й сам думаў пайсьцi, але неяк усё адкладаў, а цяпер гэта так раптоўна...

- Дык вось, значыцца, якiя былi ў вас людзi! - дзiваваўся кадэт. Пераходзiлi да палякаў за мундзiры.

Сымон усё думаў, як ацанiць палiцая: цi гэта быў дробненькi дурань, у якога зьлятала шмат цiкавага з п'янага языка, цi той, што мо пайшоў у палiцыю з нажывы, зладзейства, рабаваньня беларускiх сялян, цi што iншае. Яго найхутчэй можна было аднесьцi да дробных, але надта назойлiвых рабаўнiкоў i шкоднiкаў. З гэтакага матэрыялу выводзiлiся сэксоты, чужыя агенты, правакатары.

- I разумна рабiлi, што да палякаў iшлi. А што вы там нейкую Беларусь выдумалi... - плёў далей Красоўскi. - Калi яна была, тая Беларусь? Га?

- Як гэта вы гаворыце, выдумалi? - узлаваўся Сымон. - А хто вы, ня беларус?

- Я нiколi хамам ня быў, - адрэзаў той.

- Ах ты, сссукiн сын! - гукнуў Сымон i ледзь ня кiнуўся на палiцая.

- Чакай, братка, ня кiдайся! - хапiў юнака за руку Курэц (так звалi трэцяга прысутнага), што да гэтага часу прыслухоўваўся моўчкi.

- Вось ты гадзiна, псiна панская! Каб цябе гром спалiў! - закончыў Сымон i адышоў ад гэтых двух. Яшчэ азiрнуўся й бачыў, як Курэц гаварыў з Красоўскiм. Здалося, што тыя двое былi знаёмымi. Сымон расказаў Вiктару пра сваю прыгоду. Той сядзеў у адчыненых дзьвярох таварнага вагону й гойдаў даўгiмi нагамi, стараючыся дастаць мыскамi да жвiру, панасыпанага кучкамi каля шпалаў.

- Што-ж, пойдзеш бiцца зь iм? - адказаў Вiктар. - Яшчэ ўся вайна перад намi. Хопiць боек, ня бойся.

Позным вечарам цягнiк рушыў у заходнiм кiрунку. На працягу наступных дзён ён затрымаўся ў Кэнiгсбэргу, пасьля завярнуў на паўдзённы ўсход i, даехаўшы да Лiк (Элк) на поўнач ад Граева, зноў крута павярнуў на захад на Аленштайн (Ольштын), а адтуль у Польшчу. Была-ж карацейшая дарога з Кэнiгсбэргу на поўдзень. Але, мусiць, недзе была зьмена загадаў.

"КEIN RUSSLAND"

I

Калi-б вы хацелi ў колькi словах схарактарызаваць найбольш трапна тое, што адбывалася ўлетку 1944 году на Мазуршчыне i ва Ўсходняй Прусii, то можна было-б за прыклад даць наступны анэкдот.

Адзiн жаўнер пытае другога:

- Куды ты едзеш?

- Слухай, сябра, - адказвае яму другi, - калi ў цябе нiхто ня пытае, куды ты едзеш, дык i ты ня пытайся. Вязуць, дык i едзь. Якая розьнiца - куды?

Але цi-ж гэта анэкдот? Цэлыя масы ехалi, а яшчэ больш iшло. А куды? Хто-ж мог адказаць на гэтае пытаньне. Усе ведалi, адкуль - абы ўцячы, абы далей ад гэнай "нячыстай сiлы". Калi-б вам давялося тады сядзець дзе пры дарозе й прыглядацда гэнаму мору людзей, пабачылi-б вы ня толькi розныя вайсковыя й палiцыйныя адзьдзелы з цэлай Беларусi, пачынаючы ад Бранску й Смаленску, але пачулi-б усе дыялекты нашай Бацькаўшчыны, ды, апрача таго, украiнскую i расейскую мовы. Пабачылi-б старых i малых абаiх родаў, босых i абарваных, галодных i сытых, хворых i здаровых. Убачылi-б вы палешука, што на возе побач з рознымi клункамi вёз сьвiнку, а ззаду за возам валок прывязаную кароўку, i спачувалi-б зморанаму пешаходу, што, разуўшыся, мачыў ногi ў прыдарожнай каўдобiне. Калi гэныя бясконцыя табуны ўцекачоў былi да нечага падобныя, дык хiба да цыганскiх вабозаў. Усё рухалася на захад, а там-сям пакуль што й таўклося на месцы.