К Акула - Змагарныя дарогi (на белорусском языке)

- Увага, хлопцы, увага! - падняўшы ўверх паказальны палец правае рукi й зрабiўшы позу, быццам той сьвятар на казаньнi, пачынае ўзьнёслым тонам. - У гэты ўрачысты момант, з ласкi самага добрага й ласкавага "фюрэра", вы маеце магчымасьць прыглядацца харчавому прадукту - гэтак званаму хлебу. Усе помняць, што такое хлеб i як яго есьцi?

З уданым зьдзiўленьнем, цесна абступiўшы харчавога, шасьцёрка маўчыць.

- Дык пытаюся яшчэ раз: цi ўсе ведаюць, што такое хлеб? Цi вы ўжо зусiм адвыклi ад яго й прывыкаць ня хочаце?

Сем пар вачэй упiваюцца ў падсохлую, чарнявую, быццам зямля, крохкую малую буханку хлеба, што ляжыць пасярод коца.

- Хлеб? - пытаецца адзiн з грымасай.

- Хлеб, кажаце? Запраўды ён?

- Гляньце, хлопцы! Далiбог, мусiць, хлеб!

- Ня можа быць!

- Як-жа не! Зiрнi вунь на гэны аб'ект. Да чаго ён падобны?

- Да цэглы.

- Эш, дурань ты. Гэта-ж хлеб!

- I хто-ж дасьць таму веры? Дай лепш панюхаем, цi запраўды ён, i тады будзем ведаць напэўна. - Гэтак сказаўшы, аўтар словаў намагаецца ўзяць баханку.

- Прэч, нячыстыя рукi! - крычыць харчавы i зноў зь вялiкай пашанай кладзе хлеб на месца. - Ёсьць якiя прапановы?

- Засушыць цэлую баханку, надзець на завостраны калочак i трымаць перад вачыма ўсiх ува ўсе часы дня й ночы, каб нiколi не забывалiся, як выглядае хлеб! - прапануе адзiн.

- Эх, братка, i зварыла-ж галава твая! Дык уночы-ж нехта ўкрадзе й зьесьць.

- Як украдзе? Вартавога паставiм!

- Дык вартавы й зьесьць, каб хутчэй варту мог скончыць i йсьцi спаць.

- Разумна гаворыш.

Усе дружна рагочуць.

- Дык ты-ж, харчавы, не марудзь надта. Дзялi ўжо.

- Усе згаджаюцца? - пытае харчавы.

- Дзялi! Дзялi! - крычаць.

- Добра, - кажа харчавы. - Воля народу - воля Бога. Калiсь Хрыстос надзялiў некалькiмi баханкамi колькi тысяч чалавек, а я-ж спадзяюся, што гэтай баханкай нас сямёх задаволю. Цьфу! Цьфу!

Харчавы быццам плюе на далонi й зь вялiкай павагаю закасвае рукавы, а хтосьцi ўжо падсоўвае яму нож. Нагiнаецца над баханкаю хлеба, вокам вымярае таўшчыню кавалкаў i пачынае рэзаць. Усе, нахiлiўшы галовы, уважна сочаць кожны рух нажа.

- Ты-ж глядзi, хаця ня крышы, - перасьцерагае нехта.

- Ня бойся. Нiводная макулiнка не змарнуецца.

Баханка ўжо парэзаная. Раптам рука з нажом павiсае ў паветры над парэзанымi кавалкамi. Харчавы вiнаватым позiркам акiдвае таварышоў.

- Ээээээ! Дык што-ж ты да сямi лiчыць не ўмееш?

- А дзе-ж ты двух падзеў?

- Браточкi, вiнаваты! - апраўдваецца харчавы з пакаяньнем. - I як гэта сталася, што пачынаў дзялiць на сем, а выйшла толькi пяць?

- Ты-ж скажы.

- А мо хто ня хоча хлеба?

- Хто не хоча хлеба? Руку ўверх!

Маўчаньне. Па тварах бегаюць усьмешкi.

- Э, браткi, - цярэбiць заклапочана галаву харчавы, - мусiць, мне давядзецца цяпер паварушыць мазгаўнiцай, як тут зь пяцi сем склеiць.

- Ну, дык хутчэй варушы, ды ўжо-ж надта не марудзь, бо зашмат мы возiмся.

Харчавы доўга мяркуе, нажом значыць палоску на кожным кавалку, пасьля адразае. Стараецца з малых кавалачкаў злажыць вялiкiя. Выходзiць нядрэнна. Амаль усе кавалкi роўныя.

- Ну, як? - пытае, акiдваючы ўсiх пераможным поглядам.

- Удала, удала! - апрабуе адзiн.

- Дзялi ўжо маргарыну! - спанукае iншы. Паўтараецца той самы працэс з маргарынай i мармалядай. Нарэшце ўсё падзелена, й кожны бярэ свой паёк.

- Ну, вось, браткi, - зноў гаворыць харчавы, - цяпер застаецца вам толькi вырашыць пытаньне, цi гэты так званы хлеб кожны з вас мае праглынуць за адзiн раз, цi захаваць кавалачак на памятку. Але гэта ўжо справа кожнага з вас паасобку.

IV

У аўторак 12 верасьня на новым месцы пастою адбылася зборка цэлага батальёну, да якога належала шостая (раней дванаццатая) рота. Толькi цяпер, ужо пасьля пераходу людзей да макiсаў i пасьля нямецкiх рэпрэсiяў, можна было заўважыць, як пахуднеў батальён.

Найбольш беднай выявiлася шостая рота, хаця й iншыя паменшалi. Тэмаю зборкi была адозва камандзера дывiзii Зiглiнга да жаўнераў. У ёй гаварылася, што ўцёклыя ў Францыi жаўнеры былi загiтаваныя й перацягнутыя на другi бок францускiмi тэрарыстамi дзеля зьнiшчэньня, што неразумным i неабдуманым крокам самi трапiлi ў варожую пастку, бо пападуць у рукi Сталiна, а там ужо ведама, што iх чакае.

Адозву чытаў той самы перакладчык, зь якiм нам давялося пазнаёмiцца раней. У прыгожа афарбаваных словах Зiглiнг выясьняў, што Нямеччына ня толькi не прайграе вайны, а што цяпер, як нiколi раней, стаiць яна на парозе канчальнай перамогi над усiмi ворагамi гэтак званай новай Эўропы й нацыянал-сацыялiстычнага ладу. Нямецкiя вучоныя працуюць над новай зброяй, якая будзе такая рэвалюцыйная й зьнiшчальная, што адразу забясьпечыць Гiтлеру перамогу. А пасьля гэткай перамогi i ўсе тыя, што верна служылi й памагалi "вялiкай Нямеччыне" ў самы цяжкi й выпрабавальны час, атрымаюць узнагароды паводле заслугаў.

Канец адозвы ў вельмi нясьцiплых выразах дакляраваў усiм розныя ўзнагароды, й выглядала, што iхныя велiчынi ўзалежнiвалiся ад ахвярнасьцi й вытрываласьцi, якую жаўнеры цяпер маюць выказаць.

Ясна было, што Зiглiнг стараўся падняць мараль ненадзейных i прыпадковых хаўрусьнiкаў Нямеччыны. Прыпадковых таму, бо вялiзарная бальшыня гэтых апранутых у нямецкiя мундзiры чужынцаў апынулася ў iх толькi дзякуючы свайму бязвыхаднаму становiшчу, а часта й капрызнай памылцы лёсу. Аднак, як прыкладам, былыя чырвонаармейцы пайшлi сюды, каб у нямецкiх лагерах ваеннапалонных не памерцi з голаду й холаду, жаўнеры БКА выбралi чужыну, каб не застацца пад бальшавiцкiм прыгонам. Школа Камандзераў БКА апынулася тут таму, бо пасьля эвакуацыi зь Менску была надзея прадаўжэньня шкаленьня i ў Гораднi, а пасьля ўжо ня было iншага выйсьця.

Была гэта, ясна, зусiм iншая група. Да яе трэба аднесьцi iшмат каго з былых палiцаяў. Сярод iх было багата добрасумленных людзей, пераважна беларусаў, якiя нiколi нiкому не зрабiлi крыўды, выконваючы службовыя абавязкi на Бацькаўшчыне. Але ў групе гэтай была маса й такiх, што апынулiся ў палiцыi дзеля нажывы й рабунку. Былi гэта пераважна палякi, якiя пасьля назвалiся беларусамi, або рознае масьцi рэнэгаты. Шмат яны зрабiлi людзям крыўды й многа вынiшчылi нявiннага беларускага народу. Людзi гэтыя, калi-б асталiся дома, сустрэлi-б заслужаную кару ад самога народу, якi нядаўна так безаглядна вынiшчалi дзеля собскай нажывы цi ў iнтарэсах варожых для беларусаў сiл.

Адозва Зiглiнга не магла дасягнуць свае мэты. Усе ўжо перасталi верыць словам немцаў. Вечны голад, нястача курыва, цёплае вопраткi - гэта рабiла самы большы ўплыў на людзей.

Трынаццаць чалавек з шостай роты было адвезена ў штаб батальёну, што знаходзiўся на другiм баку каналу. Украiнскi капiтан у прысутнасьцi двух немцаў выбраў з групы найбольш выглядных хлопцаў - дзесяцёх з трынаццацi, у тым лiку нашых двух герояў: Вiктара Караткевiча й Сымона Спарыша. Былi павыбiраныя людзi i з iншых групаў-агулам 169 чалавек. Украiнец патлумачыў, што ўсе выбраныя пойдуць на ўтварэньне аднаго баёвага батальёна. Якi гэта меў быць батальён i чым меў розьнiцца ад iншых адзiнак дывiзii, капiтан ня выясьнiў.