К Акула - Змагарныя дарогi (на белорусском языке)

- Зараз, обер-лейтанант!

Рэшатаў стаяў i глядзеў у другi бок вулiцы, прыкурваючы цыгарэту. Там ужо iшла першая калёна войска. Яны былi не далей як на сто мэтраў ад канюха й афiцэра.

- Калi ласка, обер-лейтанант, - падаў Сымон каня.

Трымаў верхавога за аброць, аддаўшы камандзеру ў рукi павады. Той усадзiў левую нагу ў стрэмя, схапiўся абедзьвюма рукамi за сядло i, ёмка падпiхнуўшы сябе правай нагой, ужо манiўся закiнуць яе наверх, як раптам усiм цяжарам, разам з сядлом, бразнуўся вобземлю. З калёны, што бачыла ўсю гэту сцэну, загрымеў голасны рогат колькi дзесяткаў чалавек.

Конь, хутчэй адчуўшы, чымся ўбачыўшы, што яздок чамусьцi апынуўся на зямлi, зрабiў колькi крокаў убок заднiмi нагамi й левым вокам накасавурыўся на лейтананта. Рэшатаў маланкаю ўсхапiўся зь зямлi й, як разьюшаны тыгра, кiнуўся да Сымона. Нiколi хлапец не ўяўляў сабе, што ў такога маленькага чалавечка магло быць столькi кiпучай злосьцi. Аж пабляднеў ад страху.

- Ты-ы, сукин сын! Бродяга ты! - Тут маскалёк перасалiў сваю лаянку трохпавярховым маскоўскiм матам, пачынаючы недзе зь Ленiнграду, а канчаючы на Растове. - Я тебе за ето знаешь что сделаю?! Я тебя, гада, в тюрьму, в рабочий лагерь! Вот! Я уж тебя постараюсь, погоди-ка, сукин сын ты!

Юнак дрыжаў ад страху, хоць дзесьцi ў глыбiнi грудзей давiў моцны сьмех. У той момант ня мог ведаць, цi дорага абыдзецца яму гэты жарт. Тым часам Рэшатаў кiнуўся да сядла й знайшоў прычыну ўсяго няшчасьця. Уважна агледзеў раменьчыкi.

- Это когда они порвались? А?

- Учора надвечар, обер-лейтанант.

- А ты почему не зашил?

- Дык калi-ж я? Ноччу меў зашываць?

- А мне что к этому? Разве ты не знаешь своего дела? Погоди-ка, я тебя научу, сукин сын ты! Лавинский, где дружиновый Барлай?

Канюх Лавiнскi, з паходжаньня ўкраiнец, што даглядаў каня капiтана Вiньнiцкага, замiтусiўся:

- Зараз знайду, обер-лейтанант!

Пабег i за пару хвiлiн прывёў дружыновага Барлая.

- Этого негодяя, - тросься злосны Рэшатаў, паказваючы пальцам на беларуса, - посадить на пять суток в сарай на воду и хлеб и поставить караульного. Там я еще придумаю, что с ним сделать. Утром и вечером только выпускать, чтоб лошадей досмотрел, а так держать под караулом в сарае. Понял?

- Так есть, господин обер-лейтенант.

Барлай пазiраў на разьюшанага афiцэра, на ляжачае на зямлi сядло й пабляднелага, перапалоханага Сымона, стараючыся, мабыць, адгадаць, што сталася.

- А ты, Лавинский, сейчас же пришить ремни! - загадаў Рэшатаў украiнцу. Имеешь пять минут время.

- То як цэ за пяць мiнут? - пачаў той.

- Ты еще здесь? - кiнуўся да яго маскалёк. - Ступай же немедленно.

Лавiнскi падняў сядло, узяў каня й пайшоў на панадворак.

- Забирай этого негодяя! - крыкнуў афiцэр Барлаю.

- Пайшлi, - кiўнуў галавой дружыновы. Гэткiм чынам канюх Спарыш апынуўся ў пустым, высланым чыстай саломай баўэрскiм хлеўчуку. Знадворку да дзьвярэй загадалi гаспадару зрабiць прабой i прынесьцi замок. Паставiлi са стрэльбаю вартавога. Быў гэта незнаёмы Сымону хлапец з трэцяга зьвяза. Вязень не надта наракаў на свой новы быт.

- Эт, чорт з табой, - бурчэў ён, - хоць крыху адпачну. Надта-ж дакучаў голад. Прыносiлi толькi адну лусту, значыцца, паўпайка, чорнага хлеба на дзень i паўгаршка чыстай вады.

Але Рэшатаў ня выканаў пагрозы. Пратрымаў хлапца пад замком i вартаю адно дзьве пары. Параўнальна лёгка абышоўся Сымону той жарт над обер-лейтанантам. Адно яшчэ больш дакучлiвым, прычэплiвым i нязносным стаўся ад той пары малы маскалёк.

VIII

У канцы верасьня й першай палове кастрычнiка ў ваколiцы Вагезаў праводзiлiся тактычныя баявыя заняткi пры ўдзеле цэлай дывiзii. Вiдаць было, што час вышкаленьня канчаецца. Па адзьдзелах кружылi розныя плёткi аб хуткiм фронце. Адна з такiх плёткаў, прыкладам, гаварыла, што хутка "трыццатка" мае паехаць у Чэхаславаччыну цi навет i ў Югаславiю.

Маёр Мураўёў на зборцы свайго адзьдзелу акрамя колькiх шаблонных перасьцярогаў i iншых слоў для падтрыманьня маралi, паведамiў, што генэрал Уласаў вёў перамовы з камандаваньнем Вэрмахту й з самым правадыром Райху, каб з усiх усходнiх фармацыяў стварыць адну вялiкую армiю пад ягонай-жа камандаю й выслаць на Ўсходнi фронт.

Тым часам становiшча з харчаваньнем было няцiкавае.

У вёсцы Iльгойзэрн i ў суседнiм Гэмары жаўнеры панадзiлiся былi наведваць мясцовыя пякарнi. Спачатку некаторым собiла дастаць адну цi другую баханку чорнага хлеба. Адылi, калi вестка аб такой магчымасьцi абляцела пададзьдзелы, калi пры пякарнях пачалi расьцi зялёныя натоўпы, немкi, робячы вялiкiя вочы, казалi:

- Ohnе Каrtе gibts nicht.*

* Толькi па картках (ням.)

Тады некаторыя з найсьмялейшых кiнулiся зусiм на яўнае нахальства. Валачылiся па хатах i, як кажуць, проста з моста прасiлi:

- Ваuer, bitte Вrot.* - Нехта з тых-жа баўэраў хутка парупiўся данесьцi цывiльным уладам. Выйшла забарона прадаваць войску хлеб у пякарнях i ў хатах.

* Гаспадар, калi ласка, хлеба (ням.)

Давялося налягаць на садавiну й бульбу, якiя лягчэй было дастаць. Асаблiва цярпелi садовыя дрэвы й вiнаграднiкi пад час вялiкiх тактычных заняткаў. Часта бывала, што адзiн цi другi жаўнер, перабягаючы пад час заняткаў з месца на месца, заляжа пад кустом вiнаграду або на бягу пачне калацiць яблыню цi грушу. Пакуль скончацца заняткi, то аж пуп трашчыць, а ў роце аскому нагонiць.

Аднойчы на полi канюх Сымон натрапiў на цэлую кучу параськiданых i раздуваных ветрам дробных ангельскiх лятучак. Былi пiсаныя ў ангельскай i нямецкай мовах. Схаваў юнак пару штук у кiшэню й вечарам, ужо вярнуўшыся на базу, уважна прачытаў нямецкi зьмест.

Камандзер амэрыканскае армii заклiкаў нямецкiх жаўнераў здавацца ў палон. Лятучка гаварыла, што становiшча Трэцяга Райху ўжо зусiм безнадзейнае. Немцы былi бiтыя на ўсiх франтах, хаўрусьнiцкiя армii наблiжалiся хуткiм тэмпам да Рэйну, нямецкiя месты ляжалi ў руiнах. Амэрыканец раiў немцам ратаваць сваё жыцьцё, ня слухаць вар'ята фюрэра й пераходзiць у палон. Давалiся iнструкцыi, як гэта рабiць. Трэба было, увайшоўшы ў кантакт з войскам хаўрусьнiкаў, абавязкова найперш падняць уверх рукi, махаючы такой адной лятучкай, каб пераможцы ведалi, што ты не прыйшоў да iх у госьцi, ды выясьнiць, што здаешся ў палон ангельскiмi словамi: I surrender*. А там ужо будзе ўсё добра. Цябе не пакрыўдзяць i, пэўна-ж, не заб'юць.

* Здаюся (англ.)

"Маем, значыцца, й запрошаньне, - падумаў Сымон i схаваў тую лятучку ў самую найдалейшую нiжнюю кiшэню свае вопраткi. - А хто ведае? Мо й давядзецца скарыстаць з запрошаньня хутчэй, чым спадзяемся". Аб тым, што яму, канюху Сымону, давядзецца гасьцiць у амэрыканцаў цi там у каго iншага на другiм баку, хлапец ня меў сумлеваў. Толькi-ж, вядома, мо яшчэ прыйдзецца перад тым пастраляць крыху, вось хаця-б сабе ўверх, абы дзеля вачэй людзкiх...

НАБЛIЖЭНЬНЕ

I

Мапны пакой бункеру галоўнакамандуючага нямецкiмi збройнымi сiламi ярка асьветлены. Пакуль што ў iм толькi адзiн прысутны - малодшы штабовы афiцэр. Усе сьцены пакоя абвешаны мапамi. Пасярод стаiць доўгi стол, таксама засланы мапамi. Больш у пакоi няма нiякай мэблi. Афiцэр стаiць на зэдлiку каля сьцяны, у левай руцэ трымае сьпiсаны машынкаю лiст паперы i, часта на яго пазiраючы, правай рукою бярэ сьцяжкi, паўтыканыя ў розных месцах мапы, ды перасоўвае на iншыя месцы. Чырвоныя сьцяжкi са свастыкай пасярод. Яны вызначаюць крывулi тэўтонска-фашыстоўскага дыназаўра, што раптоўна ў апошнiя часы пачаў худнець i звужацца. Там, дзе стаялi сьцяжкi, гарэла зямля, людзi, жыцьцё - там быў фронт. Але цi толькi там?