К Акула - Змагарныя дарогi (на белорусском языке)

Эх, як соладка быць начальнiкам! Сьцервiн ужо як асмакаваўся тым "карытам", дык дзе-ж там яго адгонiш. Усе добрыя пасады цi службовыя месцы ён заўсёды называў "карытамi". Дарма што для ўспакаеньня палякаў i задаваленьня прыёмных на працу ў лясьнiцтва нормаў трэба было з праваслаўнага на каталiка перахрысьцiцца, дарма што даводзiлася цi раз польскiм вялiкiм i малым начальнiкам рукi лiзаць, дарма што i ў "двойку" (польскую разьведку-дэфэнзыву) даводзiлася часамi тое-сёе даносiць - Сьцервiн-жа трымаўся пры "карыце" й меў усе намеры. ўтрымацца далей.

Куды горш было, калi прыйшлi бальшавiкi й давялося ў зусiм iншы раён змывацца, дакуманты падрабляць. Але й тут нос Сьцервiна не падвёў. Зрабi ты каму паслугу, зробяць i табе. Сьцервiн заўсёды трымаўся гэтай аксiёмы й шчэ нiколi не расчараваўся ў сваiх разьлiках-камбiнацыях. Iншая справа, што трэба было ведаць, каму ласкi рабiць i хто табе мог тым самым адудзячыць. Гэтак i пры бальшавiцкай акупацыi ўдалося там падмазаць, там падкупiць, а цi ў адным месцы дык i проста звычайна папрасiць, i ўсё-ж, урэшце, удалося цёпленькае местачка пры гарадзкiм гандлёвым прадпрыемстве знайсьцi. Ня тое каб ён быў гандляром. О, не! Але ўсё-ж, як кажуць, дзе п'юць, там i льюць. Цi-ж чалавек ня мог скарыстаць хоць з маленькага карытца? Няўжо-ж меў каля крамаў, як iншыя, у чэргах гадзiнамi й днямi тырчаць? Трэба-ж было й есьцi, й апранацца. Дык i шмат зручней было пры гарадзкой бальшавiцкай гандлёвай фiрме працаваць. Там, як ужо прынялося, усё было "па блату". Ты некаму, дык i нехта табе. Так яно й вялося зьверху аж у самы нiз. Праўда, трэба было мець зыркiя вочы й надта-ж чульлiвыя вушы, каб дзе не правалiцца. Але-ж вочы й вушы ў Сьцервiна былi ледзь не падвойныя, калi гаварыць пра практыку, набiтую руку. Дык i йшло ўсё гладзенька, як па маселцу...

Ажно тут новая перамена - немцы. Зноў спатрэбiлiся ўсе iнтэлектуальна-вынаходнiцкiя здольнасьцi. Ды тут i не так проста. Вайна-ж трывала. Хто ведае, хто там каго зможа, пераможа, чым тое ўсё кончыцца. Чакаць мо на цiшэйшае даўжэй давядзецца, й неяк не хацелася ўсяго на адну карту стаўляць... А як-жа тут без "карыта"? Нейкi час давялося сядзець, як той мышы пад мятлой, прыглядацца, сачыць, што iншыя робяць, варажыць. Бачыў, як усялякая гарадзкая басота, польская ў найбольшай меры, у палiцыю кiнулася. Сачыў, як нажывалася. Дык што-ж там i варажыць доўга. Трэба-ж наважыцца, каб запозна ня было. Любiў-жа ўладу. А хто-ж вайной мог мець уладу, калi ня той, што зброю трымаў? Дый ня там - на фронце, але тут - ззаду, дзе было крышку выгадней, зацiшней, большыя, так сказаць, вiдокi на нажыву.

Доўга не надумваўся. Пакаштаваў-жа вунь некалi ваеншчыны яшчэ пад польскай акупацыяй. Можа-б, тут так i знайсьцi тое "карыта"... Iншыя там беларускiм патрыятызмам, нацыяналiзмам загарэлiся, у адмiнiстрацыю, школьнiцтва кiнулiся. Гэта ўсё не для Сьцервiна было. Якое-ж там "карыта"?

Ясна, цяпер пастараўся ўсюды самым чыстым i адданым беларусам фiгураваць. Трэба-ж было лезьцi. Дык i ўлез на кароткатэрмiновыя афiцэрскiя курсы й нядрэнна скончыў. А пасьля ўжо й да "карыта" блiжэй.

Эх, i "карыта"-ж было гэта! Не абы якое! Тут ужо трэба было неяк зь нямецкiмi ўладамi, пераважна з жандармэрыяй камбiнаваць. Дык i што-ж там такога... Цi-ж першы раз даводзiлася даносiць на тых, што на дарозе стаялi, у ласку ўбiвацца, падкуплiваць? Як на тое шчасьце, надта-ж разумны чалавек быў камандантам нямецкай палiцыi. Добра разумеў такiх людзей, як Сьцервiн. Што было да гэтага лейтананта, што пры iм пацярпела пад мянушкаю камунiстаў колькi нявiнных беларускiх патрыётаў, што разбагацеў немец - усё бачыў. Здабыўшы месца каманданта гарадзкой раённай палiцыi, пачаў жыраваць i сам Сьцервiн. Тут жа й яўрэяў можна было выкарыстоўваць i над сялянамi ўволю пазьдзекавацца, асаблiва-ж дзе ў акцыю супраць бальшавiцкай партызанкi паехаўшы. I пiць-жа было, хоць ты, казаў той, залiся. Не шкадаваў Сьцервiн анi сабе, анi тым, што памагалi яму да ўлады далезьцi. Пажыў, казаў той, па-людзку.

Калi-б было ў Сьцервiна нейкае сумленьне, можа, варта было-б пачаць гаварыць аб iм. Адылi гэта быў бы пусты гук.

III

Калi мы кагадзе заўважылi, што Сьцервiн быў фарсiсты, франтаваты, дык мусiм дадаць, што ў яго абедзьве якасьцi гэтыя вязалася вузка й цесна з заўсёдным паляваньнем на прыгожы род. Цi аднае-ж дзяўчыны ласкаў удалося пакаштаваць Сьцервiну на працягу свайго бурненькага жыцьця! Хто-ж iх i пералiчыць. Ды мо ня зусiм i ласкамi яны часамi былi. Бывала, што й змушаць прыходзiлася, асаблiва-ж калi ўлада была ягоная. Бывалi дзяўчаты, аб якiх Сьцервiн i забыўся - пералётны момант прыемнасьцi, дый толькi. Бывалi й жанчыны. Усё тое зацерлася, от так выкарысталася ды i ў нябыт адыйшло. Адно сваёй сяброўкi школьнай, у якую калiсьцi, як казалi, утрэскаўся па вушы, нiяк забыцца ня мог. Ня хiнулася да яго дзяўчына, дый годзе. Колькi-ж быў налазiўся, нацягаўся за ёю, грошы страцiў, намаганьняў рабiў. Рыба нiяк не клявала.

Можа-б, што было, каб паабяцаў жанiмства. Але ня меў-жа такiх шляхотных намераў. Заўсёды трымаўся тае аксiёмы, хто ведае калi й кiм яму ў вушы ўложанае: "Усiх дзевак не здабудзеш, але старацца трэба". Дык i стараўся. Ды нiчога-ж ня выходзiла. I Сьцервiн быў злы. Як-жа, яго, такога прыгожага (а гэткiм заўсёды сябе лiчыў), i проста так, як нейкую кузурку, пад нагу, цi як тую анучу - набок? Гэтага-ж ён не даруе. Эх, не даруе! Ня будзе-ж ён называцца Сьцервiным, калi тое вось так люзам пусьцiць.

Доўга чакаў. Ня было магчымасьцяў, дый абставiны ня тыя. Бывалi моманты, што й ня верыў, што некалi наагул давядзецца свой намер ужыцьцёвiць. Ажно як камандантам палiцыi стаўся, iдэя ў галаве нарадзiлася. Праўда, жанчына тая даўно замужам была, хлопчыка чатырохгадовага мела. Як-жа тут? Ды шчэ й муж на адказным становiшчы ў адмiнiстрацыi служыць. Яно-ж сабе хоць i ў беларускай, хоць i не на такой ужо высокай пасадзе, але-ж чалавек быў iншымi шанаваны, давер меў, ведамы беларускi патрыёт.

Самае горшае, што жанчына як наўмысьля ўвесь час пад носам была, Сьцервiна дражнiла. Дый яшчэ больш расьцьвiла, папрыгажэла. На яго-ж цяпер i зусiм ужо ўвагi нiякай не зьвяртала, хоць i цi не найбольшым начальнiкам у гарадку быў. Эх, як-жа тут дараваць. Гнаiлася старая рана, й сьвярбелi рукi, што трымалi стырно лякальнае ўлады. Часьцей i часьцей усё мяркаваў Сьцервiн, як, калi й якiм чынам...

Хто ведае, што магло-б яшчэ быць, калi-б не камандант нямецкае жандармэрыi. Той дык як зь неба быў пасланы. Можа-б, ён i ня прыдаўся так для собскiх мэтаў Сьцервiна, калi-б ня факт, што немец быў бязьдзетны й што ягоная жывоцiстая немка няздольная была малых у сямейку прыводзiць. Муж быў вельмi тым незадаволены, але й ня было рады.

Адно пасьля таго, калi нямецкi камандант раз на вулiцы ўбачыў прыгожага сiнявокага сьветлавалосага сынка той жанчыны, на якую ад маладосьцi вастрыў зубы Сьцервiн, калi спытаўся, чый гэта быў хлопчык, адно тады прыйшла ў галаву лейтананта сьветлая думка.