Алесь Адамович - ...Имя сей звезде Чернобыль

— Яго трэба было зрабіць ужо даўно. Думаю, дарэчы, што рашэнне пракуратуры было прынята не ў апошнюю чаргу пад націскам нашай камісіі. А вось наколькі далёка зойдзе ў сваіх высновах следства… Баюся, што ў выніку, як не раз было, да адказнасці прыцягнуць «стрэлачнікаў». Вы паглядзіце: тыя, хто бессаромна выдаваў дэзінфармацыю на самым высокім афіцыйным узроўні,— такія, як Ільін, Кандрусёў [119] Кандрусёў А.І. — намеснік міністра аховы здароўя СССР, галоўны санітарны ўрач СССР. , Ізраэль — засталіся пры сваіх пасадах. Упэўнены, што яны і ім падобныя дзеячы будуць трымацца адзін за аднаго, абараняць свае карпаратыўныя інтарэсы да апошняга. Сценка пабудава наймагутная. Ці ўдасца яе прабіць — цяжка сказаць. Многае залежыць ад рэакцыі грамадскасці.

Заўважу, што камісія Вярхоўнага Савета ставіць сёння пытанне аб адказнасці не толькі тых, хто хаваў інфармацьпо, але перш за ўсё, — сапраўдных віноўнікаў катастрофы. Трэба дакапацца да першапрычын. Дырэкцыя, тэхперсанал ЧАЭС, цяпер стала ясна, сумленна выконвалі ўсе інструкцыі. I — панеслі пакаранне. Адказнасць павінны несці і тыя, кто складаў гэтыя інструкцыі, хто праектаваў атамныя станцыі ў Саюзе, а самае галоўнае — аўтары самой канцэпцыі АЭС тыпу Чарнобыльскай. Маю на ўвазе акадэміка Аляксандрава, які дагэтуль нават не ні пакаяўся за зробленае.

Мабыць, не ўсе ведаюць пра камітэт «Чарнобыль — дапамога», старшынём якогавы вы з’яўляецеся. Калі ласка, колькі слоўпра гэту арганізацыю,

Наш камітэт створаны пры Акадэміі навук СССР. Мы трымаем пастаянную сувязь з беларускімі навукоўцамі, якія займаюцца праблемамі радыяцыі, у прыватнасці — з членам-карэспандэнтам АН БССР В. Несцярэнкам, дырэктарам навукова-тэхнічнага цэнтра «Радыеметр». Гэты цэнтр зараз спрабуе наладзіць шырокую сетку кантролю за радыяцыяй у рэспубліцы з дапамогай удасканаленай апаратуры. Камітэт выдзеліў дзеля гэтьгх мэт мільён рублёў, купляем у Аўстрыі спецыялізаваны камп’ютэр, з дапамогай якога можна стварыць высокадакладную карту радыяцыйнага забруджання.

— Апошнім часам узнікаюць усё новыя неўрадавыя арганізацыі, якія спрабуюць дапамагаць ахвярам Чарнобыля. Нядаўна, скажам, з’явілася яшчэ адна — «Зьніч». Ёсць, напрыклад, дзве арганізацыі з аднолькавай назвай «Дзеці Чарнобыля», кожная — са сваім рахункам. Ці на карысць гэта справа?

— З камітэтам «Дзеці Чарнобыля», які ўзначальвае Г. Грушавы, у нас усталяваліся добрыя дзелавыя кантакты. Гэта надзейная арганізацыя, якая карыстаецца высокім аўтарытэтам за мяжой. Іх банкаўскі рахунак зафіксаваны ў Берліне. Я не хачу нічога кепскага сказаць пра астатнія дабрачынныя арганізацыі. Памойму. ю чым больш іх будзе, тым лепш. Але я не магу зразумець, калі члены адной арганізацыі пачынаюць абвінавачываць усіх «сапернікаў», прэтэндуючы на нейкую выключную сваю ролю. Гэта бнтэжыць і тых людзей за мяжой, якія хочуць нам дапамагаць. Яны пытаюцца: ну што вы за народ такі? Няўжо нават у час агульнай бяды вы не можаце дамовіцца між сабой?

— Цяпер, у сувязі з падзеямі ў Прыбалтыцы, з абвастрэннем усёй унутрыпалітычнай сітуацыі, ці не знікла ў замежных краінах жаданне дапамагаць нам?

— Не, тыя ж японцы, скажам, не збіраюцца адмаўляцца ад дапамогі Беларусі лекамі і сродкамі. На жаль, мы часта не гатовыя прымаць шчодрыя дары, праяўляем незвычайную абыякавасць. Нядаўна мяне адшукаў у Маскве прафесар з Таронта Чарлз Роўд.

У яго нарадзілася ідэя ставарыць сваеасаблівы «канвеер здароўя»: у Канадзе маглі б пастаянна лячыцца 15 дзяцей, пацярпеўшых ад Чарнобыля (на месцы тых, хто выпісаўся, прыяджалі б новыя). Са сваёй прапановай ён звяртаўся ў Камітэт аховы міру, іншыя афщыйныя арганізацыі, але яму нават не адказалі. Думаю, нам удасца ўсё ж рэалізаваць гэтую ідэю…

Гутарыў Віталь Тарас.

1991 г.

Система воспринимает любую национальную трагедию только лишь как ущерб своей стабильности. Один пример. Я разговаривал с академиком Легасовым незадолго до его смерти. После аварии он каждый вечер звонил и лично докладывал обстановку кому-нибудь из членов Политбюро. Его поразила их реакция. Те, с кем он разговаривал, похоже, меньше всего беспокоились, что происходит с людьми на станции, какова опасность повторного взрыва. Установки с их стороны были такие: «Кончайте там быстрее со своей аварией возиться, у нас тут Запад шумит».

Высшие сановники и не хотели знать правду. Когда в июне 1986 года я собирался ехать к Горбачеву с письмом о том, что в Белоруссии дело плохо, меня вызвал к себе Слюньков, тогда первый секретарь ЦК КПБ, и, дабы повлиять на мое решение, рассказал, как Рыжков принимал руководство Белоруссии и Украины. От республик приехали первые секретари ЦК и премьеры: соответственно Слюньков и Ковалев, Щербицкий и Ляшко. Докладывали по Чернобылю. Ляшко полтора часа рассказывал, какая у них на Украине беда после аварии, как им трудно, как им нужна помощь. Затем Ковалев за десять минут отчитался: в Белоруссии всё хорошо, помощи от центра не надо, сами справимся. После чего довольный Рыжков похлопал по плечу белорусского премьера и сказал украинцам: вот как надо вести себя, учитесь!..

Младший начальник радовал старшего, высший поощрял низшего. Вот их страсти, вот их содержание жизни.

1991 г.

…Пишу эти строки, а за спиной у меня висит на стене карта Белоруссии, на юге и на востоке два большущих пятна: одно смыкается с такими же пятнами на землях Украины, второе — с русской Брянщиной, Орловщиной, Тульщиной… Но это далеко не все тяжело пораженные радионуклидами территории: карта из тех времен, когда только-только стала спадать пелена секретности с постигшей нас беды. Если брать мою Белоруссию, то зловещие клещи обнаруженной и ползущей радиации уже захватывают и западные, а также значительные центральные земли, столица республики Минск зажата ими с двух сторон. А Киев так прямо наколот на вытянувшуюся к нему зловещую стрелу. (Столица Украины ближе к месту аварии, хотя ветер в основном дул, нес смертельное облако на север, на Белоруссию).

Как минимум пять миллионов людей (среди них не меньше двух миллионов — это дети), все живут на этих территориях, как на заминированном поле. Никто не знает, под кем взорвется, кого первого настигнет беда, болезнь, горе. Живут даже на пятнах (сотни тысяч и среди них тысячи и тысячи детей), окрашенных в тревожные красные и бордовые цвета, где уровень зараженности от 40 до 140 и выше кюри на километр.

Чтобы всех их обеспечить чистыми продуктами, а из самых опасных мест и переселить, нужны огромнейшие средства, которых нет, не только у суверенных республик, но и у страны в целом.