ИсмаIал Акаев - Маршо йа Iожалла. Нохчийн Республика Ичкерин истори. I-ра том

Переводчик Янина Дикаева

Переводчик ИсмаIал Акаев

Редактор ИсмаIал Акаев

Иллюстратор Изнаур Акаев

Фотограф Элеонора Бенедетти

© Бенедетти Франческо, 2022

© ИсмаIал Акаев, 2022

© Янина Дикаева, перевод, 2022

© ИсмаIал Акаев, перевод, 2022

© Элеонора Бенедетти, фотографии, 2022

ISBN 978-5-0056-7234-6 (т. 1)

ISBN 978-5-0056-7235-3

Создано в интеллектуальной издательской системе Ridero

Нохчийн Республика Ичкерин истори

I ТОМ

Революцера Нохчийн Хьалхарчу тIаме кхаччалц

1991—1994

Библиографи а, кхин болу хаамаш а бовза аьтто бу www.ichkeria.netсайта тIехь

ЗIе: libertaomortechri@gmail.com

Нохчийн Республика Ичкерин историх лаьцна книга йазйан сан ойла кхоллайелира 2018-чу шеран бIаьста. ХIетахь цу гIуллакхо йерриге а ойла дIалаьцна хилла волу со кхийтира жимачу къоман историн и мехала агIо ма-йарра теллина ца хиларах.

Шеко йоцуш Нохчийчоьнах лаьцна книгаш шортта йолуш йу. Уьш итальянски маттахь а каро аьтто бу. Цу книгашкахь дуьйцу тероризм кхоллайаларах а, гуманитарни бохамех а, тIеман тактикех а лаьцна. Амма суна хаьа лууш дерг дара Нохчийн Республикин пачхьалкхаллин бух муха хилла. Цуьнан хьаьрмахь маьрша пачхьалкха кхуллуш иза Россех къастийначу социальни-политически цхьаьна а процессан бина нийса исторически таллам ца карийра суна.

Уггаре а чIогIа суна хаьа лууш дерг дара Нохчийчоьнан пачхьалкхаллин дIахIоттаман хийцамех а, цу хийцамашкахь дакъа лаьцначарех а. Амма хIете а билгалдаккха деза, и чулацам болу литература ингалс а, оьрсийн а меттанашкахь йолуш йу, цунах новкъарло йоцуш шуьйра пайда эца йиш йу интернет-майданашкахь. Цундела суна лиира и берриге а гIирс цхьаьна исторически говзарехь гулба а, оцу кепара къизачу шина тIаме йирзинчу нохчийн революцица доьзна хIинца а къастонза долчу хаттаршна жоьпаш дала а.

Цу тIехь беттанашца къа хьоьгуш со кхийтира хIинцалц цхьаммо а хIара болх болийна хIунда ца хилла. Массо а кехаташ оьрсийн маттахь хиларал совнаха, дукхох дерш шина тIамехь хIаллак а хилла, ткъа цхьадерш Россин къайлахь архивашкахь дIалачкъийна. Билгалдаккха деза, Советан Iедал дIахIуттучу муьрехь – ткъе уьттолгIачу а, шовзткъалгIачу а шерашкахь Советан Iедала инзаре дукха нохчийн Iилманчаш, Iеламнах махкаха баьхнера. Уьш Сибрехан набахтешкара кхин йуха ца бирзина, ткъа халкълахь уггаре а чIогIа лоруш хиллачарна Соьлжа-ГIалахь таIзарш дина, церан декъий Соьлжа хи йистера хьайрахь охьуш хилла. Цхьа берш-м цу къизачу хьайранан бага дийна боллушшехь а кхочуш хилла…

Ша нохчийн лаьтта дуьххьара ког баьккхинчу дийнахь дуьйна Россис шен ницкъ мел кхочург дина нохчийн къоман истори хIаллакйан.

Iилманчашкахь дукха хьолахь публицистически гIирс бу, ткъа иза леррина талла безаш бу.

Цундела хIара болх беш со тIеIоттавелла уггаре а йоккха хало йоьзна йара сайна карийна хаамаш талларца, уьш ширачу историца бустарца. И бахьана долуш, ас www.ichkeria.netсайт кхоьллира. Цу сайта тIехь со дукха хьолахь къасто а, талла а гIерта хIинца а жоьпаш каронза долу хаттарш.

ХIара книга хьалхара том йу кхи дIа маьрша Нохчийчоьнан исторех лаьцна хин йолчу книгаш йукъара. 2020-чу шеран чилланан баттахь зорба тоьхначу книгин нийса кеп йу хIара, амма хIара йешархочунна атта хир йолчу агIор зорбане йаьккхина йу, цул совнаха сайта тIехь болчу хаамех пайда а оьцуш, кху книгана кхачо йийр йу цхьацца чулацаме хаамашца а, хиламашца а.

Бенедетти Франческо

Кху книга йукъахь Нохчийн Республика Ичкерих лаьцна журналистийн а, историкийн а тидам тIебоьрзур болу шортта хаамаш бу. Кху белхан коьрта Iалашо йу исторически бакъдерг лардеш, политически озабезам боцуш хилларг йукъараллина довзийтар. Кху книгас ца довзуьйту билггал цхьаьна вовшахкхетарийн хьашташ, йа конституцин а, террористически вовшахкхетаршна а пропаганда а ца йо. ХIара книга йазъйеш сан Iалашо ца хилла нийсонца ца догIуш дерг йа, муьлхха а пачхьалкхан законаш дохош дерг хестор а, айдар а.

Ас йемал до муьлхха а дов йа къаьмнашна йукъара дар-дацар тIамца, ницкъаца, герзаца къасторан. Ас йемал до политически а, а динан а, иштта экстремизман муьлхха а кепан.

Акаев ИсмаIал

Тешо йолуш ала мегар ду тIаьхьарчу ткъе итта шарна йукъара хиламаша даг тIехь чов ца йеш ца витина цхьа а нохчо. 1944-чу шарахь махках дахаран лазам хIинца а кийрахь Iийжачу къомана рогIера къиза киртиг тIеIоттайелира.

ТкъолгIачу бIешарехь инзаре чолхе хиламаша дуьзна дара нохчийн къоман дахар. Церан ирча лар схьайогIура 17—19 бIешерашкара дуьйна. Иза ларамза а дац, Росси пачхьалкхица уьйр мел лаьтта. ТIаьхьарчу ткъе итта шарех дерг аьлча, къаьсттина Нохчийчоьхь хиллачу шина тIамах дерг, и хилам башха тергал ца бира йа Россин пачхьалкхахь а, йа дерриге а дуьненахь а.

Дуьненахь уггаре а ницкъ болчу Россин эскарна дуьхьал тийссадала ша диссира нохчийн жима къам. Нохчийчохь цIий Iанар бахьана долуш, хIаллак хилира бIе эзарнаш маьрша адамаш, ткъа дийна биссинарш пана махкашкахь дIасабаьржира.

Дукха хан йоцуш, интернет сурсаташкахь со ларамза тIеIоттавелира Бенедетти Франческос йеллачу интервьюна. Журналистаца дечу къамелехь цо дуьйцура нохчийн къоман историх лаьцна ша йазйиначу книгах лаьцна. Цуьнан къамелан кIоргIечу чулацама, нохчийн къоман баланех лаьцна цуьнан дог дуьзна болчу лазамо со а, сан кхетам а бакъ долуш Iадийнера. Мацах шираллехь йухаметтахIотторан муьрехь Европана культуран серло гайтиначу генарчу Италин Флоренци гIалахь веха жима стаг дуьненан бIаьргаш делла гIертара, жимачу къомо лайначу балина, цуьнан тидам тIеберзош. Цуьнан къамелах бIаьрг буьзначу сан ойла кхоллайеллира цо бина болх кIоргера талла. Итальянски мотт сайна ца хуушшехь, сан аьтто белира и книга йеша а, цул совнаха оьрсийн матте гочйан а, хIинцалц нохчийн баланашна къора а, бIаьрзе а хилла юкъаралла, интеллигенци, журналисташ, историкаш самабаха Iалашонца. Айса тIелаьцнарг хала а, атта кхочуш а дина ас, цул совнаха авторан пурбанца цхьацца хийцамаш а бина. Со тешна ву, йешархочунна атта а, кхетар а волчу а, маттахь йазйина хIара книга историкашна хилла ца Iаш, муьлха а стагана пайдехь хир йу аьлла. ХIара хьалхара гIулч бен йац нохчийн тIамах лаьцна Бенедетти Франческос йухьаралаьцначу некъан. Со тешна а ву кху книгас эзарнаш йешархойн кхетамехь боккха а, чулацаме а некъ беш, дуьненна бицбелла нохчийн балане церан болу хьежамаш хуьйцуш, кху заманан литературни а, исторически а майданехь йоккха меттиг дIалоцур хиларах.