Тадеуш Ружевич - Ножик профессора

через поля луга и леса
через горы-долины
едет тихо все тише
каменный поезд
встал
над пропастью
если оживят его крики
ненависти
расистов националистов
фундаменталистов
рухнет лавиной
на весь род людской
не на «человечество» —
на человека

po latach siedzimy z Mieczysławem
przy śniadaniu
kończy się wiek XX

kroję chleb na desce
smaruję masłem
jeszcze szczypta soli

„Tadziu, jesz za dużo chleba…”

usmiecham się lubię chleb
„wiesz – odpowiadam —
kromka swieżego chleba
kromka piętka
posmarowana masłem
albo szmalcem ze skwarkami
z odrobiną pieprzu”

Mietek podnosi oczy do nieba

ja gryzę skorkę chleba
wiem! sol jest niezdrowa
i pieczywo jest niezdrowe
(biale pieczywo!)
i cukier! to śmierć…

pamiętasz „cukier krzepi”?!
to chyba bylo Wańkowicza

Wańkowicz… Wańkowicz
byliśmy „mocarstwem”
cukier już nie krzepi …

zjadłbys jajko na miękko?
pyta Mieczysław
jeśli ty zjesz
jajko na sniadanie to podstawa

Mieczysław stoi przy kuchence

Tadziu! kiedy gotuję jajko
nic do mnie nie mów

bo…

no! bo… znów zapomniałem ile
minut już się gotuje

nie masz jakiegoś zegarka zegara
czasomierza przecież wkraczamy
w wiek XXI supermarkety internety
są jakieś klapsydry klepsydry (?)
zawsze to mylę
w nowoczesnych gospodarstwach
domowych
w Niemczech
mają różne maszyny zegary
to wszystko dzwoni daje sygnaly alarmuje!
mają takie zmyślne maszynki
w których gotuje się całe jajko
bez skorupki
w kuchni mikrofalówki a może
krotkofalówki nic się na tym

nie znam będziemy Mieciu jedli
jajka wirtualne bez żółtka
bo żółtko niezdrowe
my już nie ale nasze wnuki

Tadziu! zrozum że gotowanie
jajka wymaga uwagi skupienia
a nawet koncentracji
pewnie będzie na twardo

Niemcy Niemcy oni zmechanizowani
mechaniczne jajko
mechaniczna czy tez metalowa
muzyka to nie dla nas

i со?!

co?
jak to со jak twoje jajko
zaraz zobaczymy
nauczyłem się otwierac jajko
od ciebie
ja łyzeczką skorupkę
ale ty jednym zdecydowanym
ruchem ścinasz nożem
czubek jajka
oczywiście jajka w kieliszku
nie paprzesz łyzeczką paznokciem

jak twoje?

moje dobre
nie za twarde nie za miękkie

a coś ty robił… widziałem że
przebijałeś jajko przed wrzuceniem
do wody
jakimś szpikulcem… igłą?
nie znałem tej metody
do dzisiaj…
no właśnie! moje jest na twardo

chyba używasz za dużo soli

no! wiesz jajko na miękko
bez pieprzu i soli…
są pewne zasady… a со do

czasu gotowania moja ciotka miała
taką miarę jajko przez trzy
zdrowaśki gotuje się na miękko

ale to nie miara dla ateistow

i to mowi ateista?

jaki tam ateista… czyś ty widział
w Polsce prawdziwego ateistę albo nihilistę

byli wolnomyśliciele ateiści
materialiści komuniści aktywiści
marksiści a nawet trockiści

i со?!

ano to! że aż przebierali nogami
żeby dołączyć do pielgrzymki
ludzi kultury i sztuki
z Warszawy do Częstochowy

u nas zawsze tak było
każdy miał swojego Żyda albo księdza
w każdym siedzi ksiądz Robak
Jankiel i Konrad Wallenrod

skąd tu Konrad Wallenrod?

nie chcę Cię straszyc ale przesoliles…

wiesz są luki w pamięci wiem
słuchaj zebyś mi głowę uciął
to nie mogę sobie przypomnieć
со było z tym jajkiem Kolumba
Kolumb postawił jajko? jak to było
że postawił jajko na stole na „czubku”
chyba trzeba zajrzeć do Kopalińskiego

ty masz swoją metodę a ja swoją

jajecznica z kiełbasą albo boczkiem
nie wchodzi już w grę

przypomniałem sobie со Norwid powiedział
na wystawie Matejki w Paryżu
w roku 1876 (bodaj) wiesz siedzę od
dwóch lat w Norwidzie chcę napisać książeczkę
lekcję о Norwidzie albo lekcje u Norwida
Norwid о obrazie Matejki powiedział
– to mi umknęło choć wiem
о Matejce prawie wszystko —
Norwid powiedział „jajecznica narodowa”
chodziło о „dzwon Zygmuntowski”
nie wiem gdzie teraz jest ten obraz

w Palais de l’Industrie (w roku 1873)
Jajecznica narodowa! mówiąc między
nami ani Europa ani Ameryka nie wiedzą
со to jest prawdziwa jajecznica
no właśnie… ale jak ci idzie z Norwidem
nie idzie… a właściwie idzie jak z kamienia
Sztuka jest jak chorągiew na prac ludzkich wieży
on jest niesamowity…

спустя годы сидим с Мечиславом [3] Мечислав Порембский (1921–2012) – польский критик, теоретик и историк искусства, однокашник и друг Тадеуша Ружевича. В 1944 году был арестован фашистами за конспиративную деятельность и помещен в концентрационный лагерь Гросс-Розен и Заксенхузен. После войны преподавал в Академии художеств в Варшаве, был профессором Ягеллонского университета и куратором Национального Музея в Кракове.
за завтраком
XX век подходит к концу

я режу хлеб на доске
мажу его маслом
еще щепотка соли

«Тадик, ты слишком много ешь хлеба…»

я улыбаюсь хлеб моя слабость
«знаешь – я отвечаю —
ломтик свежего хлеба
а лучше горбушка
смазанная маслом
или смальцем со шкварками
и чуток перца…»

Метек возносит очи к небу

я вгрызаюсь в корочку хлеба
знаю соль это вредно
тесто приносит вред здоровью
(белое тесто!)
а сахар! тот вовсе смерть

помнишь «сахар даст силу»?!
кажется у Ваньковича [4] Мельхиор Ванькович (1892–1974) – польский писатель, журналист, репортер и публицист.

Ванькович, Ванькович…
мы тогда были «державой»
сахар уже сил не даст…

хочешь яичко в смятку?
слышу зов Мечислава
надо поесть
яйцо на завтрак это основа

Мечислав стоит у плиты

Тадик! Когда я варю яйца
не отвлекай меня разговором

а то…

Вот! снова забыл
сколько варить осталось

нет ли каких-нибудь часиков или часов
чтобы время мерить мы ведь вступаем
в XXI век супермаркеты интернеты
какие-то кляпсидры или клепсидры (?)
вечно их путаю
в современных домашних
хозяйствах
в Германии
есть разные машины с часами
они звонят, подают сигнал, мол готово!
есть такие хитрые машинки
в которых можно сварить яичко
вовсе без скорлупы
на кухне микроволновки а может
коротковолновки я ведь в этом

не смыслю Метек будем с тобою
есть виртуальные яйца без желтка
потому что желток это вредно
не мы так хоть наши внуки

Тадик! пойми что варка яиц
требует полного внимания
и даже концентрации
а то получится вкрутую

Немцы ах немцы они любят механизмы
механическое яйцо
механическая или металлическая
музыка это не для нас

и что?!

что?
да ничего а как там твое яичко
сейчас поглядим
я научился чистить яйцо
у тебя
счищаю ложечкой скорлупу
а ты одним решительным
движением ножа срезаешь
вершину яйца
разумеется яйца в рюмках
чистишь ногтем не пачкая ложку

а как твое?

мое в порядке
не слишком твердое и не всмятку

а как ты это сделал? я видел
что ты проколол яичко
перед тем как опустить его в воду
чем-то острым… иголкой?
этого метода я не знал
до сих пор…
вот видишь! У меня получилось вкрутую

пожалуй ты кладешь слишком много соли

ну знаешь ли! яйцо всмятку
без перца и соли…
есть ведь правила… а что касается
времени варки то моя тетка
говорила так: трижды прочти молитву
святой Марии и получится всмятку