Василь Быков - Адна ноч (на белорусском языке)

Трэба вылазiць. Здаецца, ён здолеў бы сам як-небудзь выкараскацца адсюль дзiрка ёсць, - што яму цяпер немец! Хай спiць, а прачнецца - хай сам дбае; без яго Валоку спакайней, ды i бяды менш будзе. Толькi... Толькi хто там, наверсе? Стралянiна, здавалася, яшчэ болей пашырылася - чутна стала i ў адным баку, i ў другiм, раз за разам непадалёк гахнулi тры выбухi. Хто гэта? Нашы? А калi немцы? Калi немцы - яму будзе кепска з яго праламанаю галавой, а калi нашы пападзе немцу. Нарвецца на якога аўтаматчыка, не паспее i рук падняць, як той прашые яго чаргой. Хлопцы ёсць бязлiтасныя, у многiх свежыя раны ў сэрцы - усё можа стацца.

Не, прыйдзецца, вiдаць, разам - здаць Фрыца ў палон, i на душы будзе спакайней.

Так разважаючы, Валока сядзеў каля немца i азiраў таго, соннага, без асаблiвай варожасцi да яго i без вялiкай прыязнасцi. Уначы было iнакш - ён бачыў толькi яго асветлены запальнiчкаю, звычайны, як i ва ўсiх, чалавечы твар, - а цяпер перад iм сядзеў немец у прапыленым, з адарваным пагонам мундзiры, у нiзкiх скураных ботах, побач валялася ягоная каска з арлом на баку, не хапала толькi нямецкага аўтамата. Валокаў ППШ ляжаў зводдаль, i баец па салдацкай звычцы пацягнуўся да яго рукой, зачапiў за почапку i павалок да сябе. Магазiн заскрыгаў па жарсцвянаму долу, i немец, раптам абарваўшы мернае роўнае дыханне, прачнуўся.

Спачатку ён таксама, вiдаць, звянтэжыўся, залыпаў вачмi, а затым, пазнаўшы байца усмiхнуўся i трохi здзiўлена азваўся:

- О, Iван, лебенд? Гут, гут.

Заўважыўшы, што Валока прыбраў сабе аўтамат, ён заклапочана варухнуў бровамi. У вачах адбiўся кароценькi неспакой, але ён зараз жа падавiў яго i зноў бадзёра, стараючыся як мага выразна вымаўляць кожнае слова, сказаў:

- Можна iдзi. Туда iдзi. Дзверы туда iх махен...

- Дзверы?

Валока хацеў усмiхнуцца, але ў. галаве ўраз балюча кальнула, i твар яго зморшчыўся ў пакутнай грымасе.

- Болна?

- Ладна, - паморшчыўся баец. - Жывы будзем - не памром.

Ён не хацеў паказваць немцу свае слабасцi - крый Божа, не застагнаць - i, дапамагаючы сабе рукамi, устаў на ногi. У галаве адразу закалола, перад вачмi расплылiся рудыя кругi. Ён асцярожна i з вялiкай натугай выпрастаўся, але не прастагнаў, стрымаўся. Трошкi пастаяўшы так, аслабела ступiў па друзе да дзiркi ў куце. Фрыц хацеў падтрымаць яго, але Валока ўпарта адняў руку.

Кульгаючы, немец падаўся туды таксама, першы далез да дзiркi i зазiрнуў угору; за iм узабраўся на друз i Валока. Яму балюча было закiдваць голаў, i баец не змог паглядзець угору. У той час недзе паблiзу пратрашчала чарга, другая, пачулiся галасы - нехта крыкнуў, пасля там, наверсе, загаварылi не цiха i не гучна, але так, што слоў разабраць было нельга. Валока сцяў скiвiцы; немец, паўразявiўшы рот, з абвостраным неспакоем у шэрых вачах паглядзеў на байца. Яны нiчога не сказалi адзiн аднаму i на нейкi час замерлi пад тою праломiнай. Зноў трывожнае, як подых пагiбелi, пытанне "хто?" секанула па iх свядомасцi.

Але гамонка наверсе спынiлася - можа, людзi адбеглi-ся, а можа, замоўклi, - яшчэ праз хвiлiну аднекуль здалёк данеслiся доўгiя кулямётныя чэргi. Нешта там адбывалася. З пачаткам новага дня ўсчыналiся новыя схваткi, i Валоку ахапiў неспакой.

- Трэба лезцi, туды, наверх, - паказаў ён немцу. Фрыц зразумеў, коратка пацвердзiў:

- Я-я, - i, пакульгваючы, замiтусiўся, шукаючы, што б падкласцi, каб зручней было дабрацца да дзiркi. З некалькiх кавалкаў бетону ён склаў невысокi падмостак, прымерыўся - трохi было нiзка, тады ён скульгiкаў унiз, прынёс каску i паклаў яе наверх. Так можна было ўхапiцца за край праломiны.

Ён i сапраўды ўхапiўся i нават, прыўзняўшыся на руках, выглянуў, але ў нерашучасцi апусцiўся зноў. Зноў на iмгненне сустрэлiся iх вельмi сур'ёзныя позiркi, але нiводзiн нiчога не сказаў другому - абодва толькi слухалi, як прастор наверсе калацiлi стрэлы, i старалiся як-небудзь угадаць, хто там. Толькi ўгадаць не было як.

Тады немец нахмурыўся, рашуча напяўся, скочыў, высiлiўшыся на руках, упёрся здаровым каленам у край i апынуўся наверсе.

Некалькi секунд ён стаяў там, азiраючыся, а знiзу на яго напружана глядзеў Валока. Баец з натугай трымаўся на нагах, у вачах хiсталася наваколле, але цяпер - адчуваў ён - рашалася найбольшае, i ён з першай жа секунды не хацеў прапусцiць яго. У Валокавай душы раптам узнялося нешта крыўдлiва-пакутнае, нейкае адчуванне сваей аслабеласцi, падумалася нават, - немец падасца адсюль, i ён застанецца адзiн у гэтай яме. Валока адчуваў у сабе ўжо выразны зачатак прыхiльнасцi да гэтага незвычайнага ворага - цяпер ён быў яму гэтак патрэбны, як бывае патрэбны ў бядзе таварыш.

Толькi немец нiкуды не бег. Ён пераступiў ботамi ля самае дзiркi, агледзеўся, з-пад абцасаў шархотка пасыпаўся ў склеп пясок, i затым з дзiркi ледзь не па локаць высунулася яго рука.

- Iван, шнэль! Быстра!..

Валока ўзлез на падмостак, падняў насустрач руку, але немец незадаволена пераступiў, махнуў кiсцю - спярша ён збiраўся пераняць аўтамат. Баец зняў ППШ з пляча, бяздумна сунуў яму i раптам спалохаўся. Аутамат апынуўся ў немца, i Валоку - кароценька, на iмгненне - здалося: абхiтрыў! Аднак немец не збiраўся ў яго страляць, а з салдацкай беражлiвасцю да зброi паклаў ППШ на дол i працягнуў у дзiрку абедзве рукi.

Напяўшыся, Валока даў свае, немец моцна ашчаперыў iх, пацягнуў, баец упёрся ботам у сцяну, да болю сцяў скiвiцы, каб не застагнаць, i бокам перавалiўся цераз край праломiны.

Так абодва яны апынулiся наверсе ў руiнах вялiзнага дома, канец якога, задраўшы ў неба ўцалелую тарцовую сцяну, стаяў, нiбы агромнiсты помнiк разбурэнням вайны. На сцяне другога цi трэцяга паверха коса вiсела карцiна ў пазалочанай раме, неяк трымаўся яшчэ пасечаны асколкамi габеленчык з ласямi; зачапiўшыся за нешта, тырчаў дагары нагамi ложак з металiчнаю сеткай. У выбiтым, недарэчным цяпер на выгляд, акне варушылася на ветры фiранка. Ад вулiцы гэтае месца адгароджвала другая сцяна, якая рухнула ўнутр дома i вялiзнаю плахай касабочылася ўгору з-пад самых iх ног. Там, недзе за вулiцай, у праяснелым ужо ранiшнiм небе цiха краталiся верхавiны лiп, у скверы ля якога ўчора хаваўся ад бомбаў Валока.

Яны трошкi аддыхалiся, услухалiся: зноў стала выразна чуваць, як блiзка на вулiцы, страляючы, беглi людзi. Данеслiся i крыкi, толькi Валока не разабраў слоў, а немец, раптам устрапянуўшыся i размахваючы рукамi, кiнуўся па друзе ўгору. Аднак бегчы ў ламаччы было не дужа зручна, ды ён яшчэ i кульгаў, але ўсё ж далёка адарваўся ад байца, якi, ледзьве перастаўляючы ногi ў грудах цэглы, брыў следам. Фрыц першы дабраўся да таго месца, адкуль можна было саскочыць на вулiцу, выпрастаўся ўсёй сваёю паджарай постаццю на фоне нябеснае яснасцi, i тады Валока вельмi выразна i непапраўна, як смерць, пачуў узрадаваныя галасы ворагаў:

- Хагеман! Хагеман! Ком! Ком! Хагеман!

Валока чакаў iх, увесь ранак быў гатовы на горшае, i ўсё ж у гэтую хвiлiну яны абрынулiся на байца неспадзявана. Ён асеў у дол, а Фрыц, крутнуўшыся да яго на цагляным абрыве, з радасцю на раптоўна ажыўленым твары крыкнуў: