Василь Быков - Сьцяна (аповесцi, на белорусском языке)

Не, гул-сьпеў не зьмяняўся, наадварот, з часам рабiўся болей выразны, набыў быццам бы знаёмыя ноты - штось з Моцарта, Бэрлiёза. Неяк яму нават пачуўся вядомы матыў з другой санаты Шапэна. Славянскi кампазытар мiнулага, ён ведаў таго кепска, але чуў калiсь, што i бацька паходзiў з таго далёкага краю. Падобна, тут умяшаўся сакральны фактар - поклiч продкаў цi што. Здаецца, ён нёсься ў зорнай вiхуры менавiта ў той бок, прынамсi - на поўнач.

Ля сузор'я Зьмяi, гэтых выгнутых справа налева пяцi буйных зорак, ён зноў адчуў блiзкую прысутнасьць бацькi, хоць нi воблiку таго, нi гуку нiдзе не заўважаў. Быццам той быў побач i цi то кiраваў ягоным шляхам, цi то сваёй мiстычнай прысутнасьцю суправаджаў яго. I жалобны нутраны матыў стаў болей выразны - ён ужо прывык да яго мэлёдыi i ведаў пэўна, што то - пахавальны марш. Але чаму пахавальны? Запытаць у нябачнай бацькавай прысутнасьцi не было як, ды ён i не наважваўся. Ён паводзiў сябе ў гэтай касьмiчнай безданi дужа ашчадна i стрымана, каб не пашкодзiць чаму, зрабiць што ня так. Ды й бацькава прысутнасьць была далiкатнай i не назаляла. Вiдаць па ўсiм, нябожчык-бацька меў большае дачыненьне да таго, што цяпер зь iм адбывалася. У адрозьненьне ад сына, бацька так i не прызвычаiўся да краiны, дзе пражыў большую частку жыцьця i дзе аддаў Богу душу. Але не аддаў маладосьцi, якая разам з фактам нараджэньня належала iншаму племю, ды й iншай культуры. А тое, мабыць, усё ж штось вызначае, як ён зразумеў, часам насуперак уласнае волi. I абставiнам. Бацька быў не такi, як iншыя ля яго - не такi характар, не такая сутнасьць. Часам яго несумяшчальнасьць з акаляючай рэальнасьцю раздражняла сына, народжанага i выхаванага на новай зямлi, хоць ён i не асуджаў бацьку. Адно доўга ня мог зразумець, таму, мабыць, ягоная сутнасьць i ня надта перадалася сыну. Але зь ягонай сьмерцю... Пасьля сьмерцi бацькi штось незразумелае пачало мацнець у сэрцы сына, i той сьцямiў, што гэта не выпадкам. Найперш ён адчуў нейкiя моманты ўласнай рознасьцi з той зямлёй, дзе нарадзiўся, быццам у яго адкрылася iншая сапраўдная радзiма. Ды ён ведаў пэўна, што iншай радзiмы не было, ён цалкам быў задаволены тою, што меў. Аднак, глядзi ты...

I цяпер гэты зорны палёт!

Мабыць, ён трапiў у самую высь неба, у самы зорны касьмiчны зэнiт. Зоркi абсыпалi яго з усiх бакоў, зьверху i зьнiзу, нясьцерпна ярка зiхацелi перад вачыма, пералiвалiся рознакаляровымi агнямi, некаторыя апынулiся зусiм блiзенька, i хутка iмчалi ля яго, болей насустрач i назад: iншыя паволi адплывалi ў бакi. А то непадалёк падалi зьнiчкi, выпiсваючы касыя срэбныя дугi, ад якiх не заставалася сьледу. На палёце яго да Валапаса з валадарна зiхоткiм Арктурам у сярэдзiне, хаўтурны матыў загучаў выразьней. Мэлёдыя неслася аднекуль з вышэйшых сфэраў i поўнiла зорны абсяг нясьцерпным жалобным смуткам. Ён ужо выразна пачаў адчуваць, што тут нешта адбудзецца, i штораз пiльней узiраўся ўнiз. Унiзе, аднак, скрозь было цёмна, толькi зрэдку штось блiскала - вадзяная паверхня цi, можа, асьветленае навакольле гарадоў-мэгаполiсаў. Адзiночныя i дробныя агнi на такую высь, вядома ж, не пранiкалi. I ён падумаў, што, можа, ён пачаў зьнiжацца, цi мо зорнае неба апусьцiлася на зямлю. Толькi чаму зямля была гэткай сурова маўклiвай? Чаму яна так затаiлася? Бы набракла горам i гневам i чакае чаго? У небе ж не было нi гора, нi гневу. Зрэшты, не было й радасьцi, гэта ён адчуваў пэўна.

Як на зорным краявiдзе заблiшчэў коўш Вялiкай Мядзьведзiцы, сумны харал загучэў на ўсю моц, толькi ён усё ня мог сьцямiць, адкуль? Зьверху, з навакольля, цi ўсё ж са змрочнай зямлi? Або можа, зь ягонай душы? Ён падумаў, што, можа, менавiта з душы, што ён яго нес з сабой. Але адкуль у душы было загучаць незнаёмай мэлёдыi? Звычайна гучала шмат iншых, ды ўсё ж знаёмых, хоць бы аднойчы iм чутых. Гэтага ж (ён мог сказаць з пэўнасьцю), ён нiколi ня чуў. Значыць, тады не з душы. Зь неба цi, можа, зь зямлi...

Што зь зямлi - то было болей пэўна.

Гэтае адкрыцьцё змусiла яго пiльней узiрацца ўнiз, у зямное цемрыва; зоркi перасталi цiкавiць яго - яго болей зацiкавiла зямля. Усё ж нешта трэба было згледзець на ёй - там была разгадка ягонай незвычайнай загадкi. Толькi дзе? Але вось палёт ягоны запаволiўся, ён лунаў ужо не сярод зораў, а пад iмi, значыць, пачалося зьнiжэньне. Здаецца, зьнiжэньне па сьпiралi цi што? Музыка гучала аж да нясьцерпнасьцi ўрачыста i кранальна. Так, там яўна штось здарылася, падобна - некага хавалi. Але каго? Так урачыста хаваць можна хiба што самога Бога. Але няўжо тут жыў Бог? Усё ж месца Бога вышэй, над усiмi i ўсiм, створаным iм. Над зямлёй, плянэтамi, зоркамi i космасам. Так, прынамсi, лiчыў ён змалку, так было засьведчана ў сьвятым пiсаньнi.

Ён ужо не апускаўся нават па сьпiралi, ён кружыў над адным, бадай, месцам - чорным хаўтурным месцам у паўночным паўшар'i неба. Рэквiем то гучаў выразна, то зацiхаў трохi, i тады ён разумеў, што аддаляецца ад нейкай мясьцiны - цi не ад крынiцы музыкi? Нейкi час у ягоным становiшчы нiчога не мянялася - ягоныя кругi паўтаралiся адзiн за адным, i ён падумаў, што ад яго штось вымагалася. Зрабiць цi хоць бы спытаць? Толькi ў каго? Нiкога нiдзе не было паблiзу, нават i бацькаў прывiд тут ужо зьнiк канчаткова. Ён быў адзiн - у суцэльнай цемрадзi, пад зорным купалам, над цёмнай зямлёй, адкуль iмкнула ўвысь i ўшыркi загадкавая музыка. I тады ён наважыўся.

- Каго хаваеце? - хрыплавата крыкнуў у цемру i аж не пазнаў свайго голасу, - гэтак жахлiва гучна прагучэў ён у касьмiчнай прасторы. Толькi рэзананснае рэха голасу сьцiхла ўгары, як зноў жа з тае прасторы пачулася:

- Народ хаваем...

"Якi народ? Чаму народ?" - заварочалiся ў ягонай сьвядомасьцi недаўменныя думкi-пытаньнi. Але вымавiць iх ён не наважыўся: мабыць, тое было ўжо занадта. Усё ўслухоўваючыся, ён стараўся зразумець нешта i, здаецца, пачаў разумець. Канечне, не дарма тут бацька. Але пры чым тут ён, бацькаў сын? Навошта яго прынесла сюды нейкая добрая цi злая воля?

А калi боская воля? I прынесла яго сюды праз космас, цераз акiян не дарма, бо было ў тым нейкае наканаваньне. Мо нават выбар, думаў ён, па-ранейшаму кружляючы i кружляючы ў недаўменьнi над змрочнай зямной прасторай. Выпiсваў у разрэджаным паветры кола за колам, а рэквiем чуў то выразна i гучна, то цiшэй, то аддалена. I раптам ён з жахам падумаў: што будзе, калi сьцiхне музыка? Куды яму? Як яму? Вярнуцца назад ён ня ведаў як, а ўпасьцi на гэтую змрочную хаўтурную зямлю было б жахлiва. Падняцца ў космас? Але як? Тое ўжо ад яго не залежала, ён ведаў. Адчуваньне катастрофы ахапiла яго i ад яго iшло, нiбы трансьлявалася ў наасфэры. Можа толькi ў тым i быў нейкi сэнс ягонага тут зьяўленьня.

I ён круцiўся, лунаў угары, пад зорнаю высяй, усё ня мог даўмецца, што трэба зрабiць, i навошта ён тут? Дзеля чаго? Ратаваць цi ратавацца самому? Але як ён мог нешта зрабiць, калi быў падначалены чужой волi, пазбаўлены ўласнага Я. Праўда, ён адчуваў, што так доўга цягнуцца ня можа, хаўтуры ўсё ж скончацца, колькi б нi цягнулiся. Цалкам магчыма, што зь iмi скончыцца i ён.