Кузьма Черный - Мураваны скляпок (на белорусском языке)

Кузьма Чорны

Мураваны скляпок

Пра Тоню Базылькевiча прывыклi гаварыць, што ён можа варочаць горы. Вядома, гэта было перабольшванне справы. У гэтай мясцовасцi нават i гор нiякiх няма, шмат толькi лесу. Так што горы не горы, а бярвенне Тоня Базылькевiч мог сапраўды добра варочаць. За сваё жыццё ён бярвення папаварочваў i карчоў папакарчаваў. Як задумаў вымураваць сабе скляпок на бульбу, то нешта з год усё каменне на полi збiраў. Нават i вялiкiя камянi, якiя цяжка было i павярнуць, ён браў адзiн. Ён быў цягавiты i працавiты. Калi ехаў, бывала, на начлег з канём, то не садзiўся на каня конна, а запрагаў у драбiны, клаў салому, а наверх плуг цi барану. I пакуль была ноч i конь пасвiўся, ён спаў на возе, а як толькi займацца пачынала на дзень, ён ужо араў. Так што пакуль людзi павыязджаюць, бывала, на поле, Тоня Базылькевiч загон i ўзарэ.

Ён асiрацеў тады, калi яму было дваццаць год. Бацька i мацi памерлi ў адно лета. Тоня астаўся адзiн пасярод гаспадарскай няўладжанасцi: трэба было i скляпок дамураваць, i падвалiны ў хаце змянiць, i хляўчук новы паставiць. I ён яшчэ больш увайшоў у сваю бесперапынную цягавiтасць. Ён не ведаў светлай гадзiны, думаючы толькi пра тое, што, быць не можа, зробiць ён усё, што хоча i што надумаўся зрабiць, стане калi-небудзь i спаць, колькi трэба чалавеку, i на лепшым канi ездзiць.

Аднойчы, працiраючы ад пылу вочы i аблiваючыся потам ад гарачынi, ён вёз дадому каменне. На вулiцы стаяў натоўп.

- Тоня! - гукнулi яму. - У салдаты збiрайся, вайна!

Ён анямеў. Сэрца яго быццам упала на сваё месца з нейкай страшэннай вышынi i зноў паднялося туды ж, каб зноў падаць. Уз'ехаўшы на двор, ён не заўважыў нi ўкопанага ўчора на брамку ў агарод новага шула, нi маладзенькай рабiнкi перад вокнамi. У страшэнным смутку ён перабыў дзень, а назаўтра, яшчэ сцямна, паклiкаў перакупшчыка, прадаў шмат што з гаспадаркi i паехаў за дваццаць вёрст у горад, да доктара, якому некалькi год яшчэ да гэтага вымуроўваў печы ў новым доме. Тоня быў да шмат чаго майстар, а доктар рыхтаваўся да старасцi i выбудаваў сабе ўласны дом.

Доктар пазнаў Тоню, але гэта мала памагло справе: усё адно цана была загароджана здаравенная. Тоня паспрабаваў як умеў далiкатна i лiслiва патаргавацца. Але тут жа ўбачыў, што гэта яму не перакупшчык, i змоўк. Доктар даў яму чагосьцi выпiць i сказаў прыехаць праз дзён пяць, а пакуль што ляжаць у пасцелi.

Тоня Базылькевiч пяць дзён скардзiўся на боль у жываце - i сапраўды яму, небараку, прыйшлося крута. З сям'i яго была толькi сястра, i яна цiхом плакала, шкадуючы брата.

Людзi пайшлi ў салдаты, а Тоня астаўся правiцца. На шосты дзень сястра завезла яго да таго самага доктара i там пакiнула. Доктар паклаў яго ў сваю ўласную бальнiцу i сказаў:

- Можна баранiцца ад салдат вачыма, жыватом, грудзьмi - чым хочаш. Выбiрай, толькi не марудзь, мне часу няма.

Тоня падумаў: зачапi жывот, то працаваць не будзе як. З папсаванымi грудзьмi таксама доўга не пацягнеш. I ён выбраў вочы. Вочы ўдалiся добра, можа, нават больш як трэба. Тоня пачуў ад доктара:

- Цяпер у салдаты не пойдзеш. Бачыш няважна, але, як скончыцца вайна, я табе гэтыя вочы зноў пастаўлю на месца.

Стала i глыбакадумна Тоня Базылькевiч явiўся дадому i зноў узяўся за перарваную няшчасцем работу. Бачыў ён цяпер толькi зблiзку, здалёк усё было як у тумане. З сенечнага парога ён зусiм не бачыў новага слупа, пастаўленага ў агароднай агароджы; да яго трэба было прырабiць брамку. Апанованы страшэнным смуткам, Тоня пайшоў у той бок, дзе стаяў слуп. Свiннi пакорпалi навокал зямлю, першая ад разгароджанага месца града была здрасавана ўшчэнт. Хлеў быў адчынен, i там было пуста - карова пайшла ў перакупшчыцкiя рукi, а грошы за яе ўзяў доктар. Усё, што было набыта такой упартай працай, пайшло марна. Праўда, Тоня Базылькевiч не ў салдатах, не на вайне, але затое - i набытку няма, i вочы не свецяць. Тонеў смутак вырас удвойчы. Ён не мог адразу акiнуць вокам сваёй раптоўнай спустошанасцi i пачаў хадзiць з аднаго кутка сваёй сялiбы ў другi, разглядаючы ўсё хворымi вачыма. Трэба было ўсё пачынаць спачатку - старацца, не спаць, мазалi нацiраць - набываць. I як толькi гэтая думка выяснiла перад iм такi стан рэчаў, зноў устрапянулася i ажыла ранейшая цягавiтасць i працавiтасць. Роўна праз хвiлiну Тоня Базылькевiч бiў з-за вуха абухом па коллi, канчаючы агароджу. У агародзе лапушыўся гарбузеннiк. На градах ляжалi гарбузы i гуркi. I хоць Тоня Базылькевiч ужо не мог са свайго месца разгледзець iх, ён усё ж адчуваў свой агарод: з яго цяклi запахi. Гэта паменшыла яго смутак. Пасля падзьмуў вецер, запахлi з-за гумен каноплi, i Тоня Базылькевiч яшчэ мацней пачаў бiць абухам, поўны ўпартай волi працаваць да сёмага поту.

У гэты момант пачуўся з двара скрыпучы голас:

- Дзяндобры, пане Базылькевiч.

Пане Базылькевiч, забыўшыся на недасканаласць сваiх цяперашнiх вачэй, азiрнуўся i нiкога не ўбачыў. Але з голасу ён пазнаў, што дзесьцi ў глыбiнi двара iдзе да яго мельнiк Сымон Бiрыла. Так i ўяўлялася Тоню, што доўгi i тонкi, як прут, Бiрыла, пачухваючы пальцам шыю, шырока сцiбае нагамi дзесьцi яшчэ каля хатнiх сянец.

- Добра здароўе! - абазваўся Тоня i, каб не трацiць марна часу, зноў падняў угару абух.

- Чаго я да цябе, пане Базылькевiч, прыйшоў, - загаварыў Бiрыла, працягваючы Тоню руку.

- Ну чаго?

- Тут, пане-браце, такая загваздка выходзiць, што цi не ўзяўся б ты мне малатарню паправiць?

Тоня Базылькевiч быў добры майстар на такiя рэчы, i душа яго ў гэты момант устрапянулася: калi ўдзень працаваць дома, на сваёй гаспадарцы, то ўночы пры агнi можна пры Бiрылавай малатарнi. А часамi можна i ўдзень часiну ўварваць. Адмовiцца ж ад такой работы нельга, гэта само шчасце iдзе ў рукi чалавеку, гэта жывы заработак! Работа зробiцца, час пройдзе, а заробленыя грошы ён аберне на заняпалую гаспадарку.

- А многа ў самiх работы каля малатарнi?

- Хадзем паглядзiм.

Пайшлi аглядаць. Выявiлася, што там трэба ўстаўляць усе кулакi, самае кола трэба перасыпаць, шасцярню зрабiць зусiм новую, ды i барабан занадта ўжо нешта гайдаецца ў бакi, калi пхнеш яго рукой, - i яго трэба падмацаваць.

- Тут жа многа работы! - радасна заявiў Тоня Базылькевiч, ужо дыхаючы паветрам вялiкага заработку.

- Ну, што трэба, тое зробiш.

- Гэта ж выходзiць, што, можна сказаць, палавiну малатарнi трэба нанава зрабiць!

- Ну якая там, пане Базылькевiч, палавiна?

I яны пачалi таргавацца. Вытаргоўвалi спачатку па рублю, пасля па паўрубля, пасля спрачалiся хвiлiн пятнаццаць за дзесяць капеек. I от нарэшце старгавалiся. Тоня Базылькевiч пабег дадому канчаць гарадзiць плот.

- Толькi ж, пане Базылькевiч, вы не марудзьце тут мне з малатарняй, самi ведаеце - восень на носе, малацiць трэба будзе.

- Бог дасць, зраблю, - гукнуў у адказ Тоня Базылькевiч.