Кузьма Черный - На беразе (на белорусском языке)

I яны яшчэ мацней закружылiся i зачмокалi нагамi па мокрай зямлi.

Сонца весела пячэ,

Цераз мост вада цячэ,

стараючыся пападаць у такт нагамi, загукаў Мiколка вясёлую песню. Гурт здаровых галасоў зычна хвацiў далей:

Пад вадою мост дрыжыць,

Па вадзе Мiхал бяжыць!

Старога Амельку раптоўна ахвацiла буйная вясёласць. Ён бачыў, як хлопцы спрытна ўзляталi ўгару, ускiдалi махам галавы з вачэй свае доўгiя валасы i шчабяталi песню. А мокры i жывы вецер весела свiстаў у вушы i вочы.

I ўжо не спрачаючыся, а з ахвотаю, ён дробна затупаў нагамi, махнуў галавою, каб скiнуць з яе шапку, i, стараючыся не адставаць ад хлапцоў, загукаў разам з iмi:

Ой, куды цябе нясе?!

Згiнеш ў рэчцы-паласе.

Разгулялася вада,

Чаго прэ цябе бяда?!

Далей Амелька не знаў слоў песнi i, кружачыся, выкрыкваў толькi адны галосныя зыкi:

- О-а, о-а, о-а-о!

А хлопцы не пакiдалi:

Не загiну я ў вадзе:

На той бок, у слабадзе

Жджэ дзяўчыначка мяне

- Дык цi ж можна згiнуць мне!

- Капут! - крыкнуў адрывiста Мiколка, пускаючы рукi.

Кола раскiдалася, i хлопцы пачалi выцiраць рукавамi пот з зачырванеўшых твараў.

- Ой, замарылi, д'яблы, - сказаў, моцна сапучы, Амелька.

- Давай, дзядзька, яшчэ пагрэемся, - смеючыся, сказаў Мiколка.

- Хай яго агонь спалiць, дайце адсапцiся, - адказаў Амелька i моцна дыхнуў.

- Калi так, дык марш, - сказаў адзiн з хлапцоў, - можа, дзядзька, маеш што дамоў перадаць?

- Я толькi што сам з дому.

- Ну, дык аставайся здароў! - закрычалi хлопцы.

- Пабольш скачы - весялейшы будзеш, - пачуўся яшчэ адзiн голас.

- Не маракуй, што пакруцiлi, - пачуў яшчэ Амелька адзiн голас.

На апошнiя словы ён аглянуўся на хлапцоў i весела, ласкава зарагатаў iм услед:

- А каб вас паляруш, каб вас!

Хлопцы пайшлi к лесу, а Амелька астаўся адзiн на беразе. Ён трохi патупаў на адным месцы, паглядзеў на неба.

Там вецер нагнаў цэлыя шэрагi хмар, збiў iх у адну густую цёмную масу i закрыў ёю светлую лапiну ад сонца. На зямлi зрабiлася цёмна i нудна. Здавалася, што мокрыя лагчынкi кругом на поплаве больш яшчэ сталi выпускаць з сябе густога i белага, як малако, туману.

Пiльна i падрабязкова разгледзеўшы ўсё гэта, Амелька палез у сваю будку i, лежачы там на саломе пад кажухом, да самага паўдня думаў розныя вясёлыя думы.

II

Па паўднi к парому зноў прыйшоў Мiхась.

Амелька сядзеў ужо на зямлi пры раскладзеным вогнiшчы i пёк на ражэнчыку сала.

- Ты чаго? - запытаў ён Мiхася.

- Нiчога, - адказаў Мiхась, - на поле гэтакаю пагодаю не выедзеш, дома работы няма, пайду, думаю, сюды, панюхаю ветру.

- Панюхай, - сказаў, смеючыся, Амелька. Яму было смешна з таго, што сказаў Мiхась.

- Хочаш? - працягнуў ён сыну сала.

- Не, - адказаў той.

Амелька пачаў есцi, а Мiхась, абапёршыся на локаць, расцягнуўся па сухiм месцы каля будкi i, паплёўваючы на зямлю, стаў глядзець некуды паверх вады.

На зямлi зноў рабiлася святлей. Вецер зганяў хмары ў адно месца, на паўночную старану неба; яны, ужо лёгкiя i паслушныя, паднiмалiся высока i быстра плылi, ачышчаючы палiняўшае неба. Туман пачаў знiкаць, i на той бок рэчкi выразней стала вырысоўвацца вёска Хартонаўка. Рака плюхала так, як i раней, але вада ў ёй пачала фарбавацца ў ясныя, блiшчастыя колеры.

Мiхась маўчлiва i быстра падняўся з зямлi, не аглядаючыся вакол, падышоў к вадзе i стаў так, як i раней, глядзець паверх яе.

- Што разглядаеш? - запытаў сына Амелька.

Мiхась маўчаў.

- Аб чым думаеш? - запытаў зноў Амелька, памаўчаўшы.

- Не ведаю i сам. Нечага хочацца.

- Чаго?

- Кажу, што не ведаю.

Мiхась пакiнуў глядзець цераз рэчку i падышоў к бацьку.

- Вось так, - загаварыў ён, - часам паглядзiш на ваду, на хмары, паходзiш па полi на ветры, i захочацца нечага. Каб той, здаецца, аэраплан, дык узняўся б на доўгi час i лятаў бы, каб вецер свiстаў у вочы i вушы. Эх, няма лодкi, паплыў бы процi вады.

- Ага, узяло, - у сваю чаргу загаварыў Амелька, - i са мною гэта часта бывае. Узяў бы тады, здаецца, у кузнi молат i лупiў бы з усiх сiл па кавадле. Эх, сколькi сiлы ў нашага брата!

Амелька набраў поўныя грудзi паветра i дыхнуў.

- Вось жывём, - загаварыў ён далей, увесь ахоплены наплывам нейкiх новых думак, - зямля вялiкая, колькi на ёй усяго ёсць, а мы, апрача свае вёскi ды гэтага лесу, нiчога больш не бачым. Жывём неяк, як той поп кажа, па-божаму, на адным месцы, хоць сiлы ў нас многа.

- Знаеш, - сказаў Мiхась, - пайду я ў флот, зраблюся матросам. Запiшуся ў камсамол i пайду. Нашто, каб сiла прападала дарэмна; буду тут марнаваць сябе адно.

- Як хочаш. Не малы ўжо, - сказаў Амелька.

Амелька быў увесь, таксама як i Мiхась, ахоплен нейкаю вольнаю сiлай на зямлi было так шумна i весела.

- Пайду, - сказаў Мiхась i неяк задумёна прыбавiў: - Весела iсцi лесам. Дома там нейкi сход будзе вечарам, трэба быць.

Ён зняў з галавы шапку, паправiў валасы i пайшоў паволi, углядаючыся ў зямлю i як бы што думаючы. Шырокi i кароткi, без каўняра, кажушок на iм развяваўся на ветры.

Амельку абхапiлi думы.

"Вось астаўся адзiн на пустым беразе, - кружылася ў яго галаве, астаўся адзiн, i нiхто не бачыць i не ведае, дзе я i што раблю. Колькi людзей на свеце, i ўсякi па сабе. Схованы адзiн ад другога па вёсках, лясах. Не можа чалавек бачыць таго, што робiцца нават за дзесяць вёрст, не то што каб угледзеў ён усю зямлю сваю. Не бачыць ён яе, бачыць усяго маленькi кусочак пад нагамi сваiмi".

"Не бачыць, а знае яе, - выплыла другая думка, - ведае, дзе што на ёй. Без абмылкi патрапiць, куды хоча. А можа калi-небудзь выдумае што-небудзь такое, на чым паднiмецца так, што ўбачыць усю зямлю, як бачыць сонца. Пэўна, што некалi, можа нават скора, будзе гэта.

Хай iдзе Мiхась, куды хоча, - думаў ён далей. - Нiколi не трэба станавiцца чалавеку на дарозе, калi ён чаго шукае. Шукаючы i хочучы, усё знойдзеш. Хто шукае разумнага - таму памажы.

Але цi разумнага шукае Мiхась?

Загаварылi многiя цяпер па-новаму. Многа iх з'явiлася i зусiм новых. Павярнулi ўсё жыццё, пакiнулi багатую спадчыну мiнулага".

I тут у Амелькi блiснула новая думка-пытанне:

"Чаго гэтыя, новыя людзi заўсёды так радасны, такiя вясёлыя?!

Значыць, у жыццi яны бачаць нейкую радасць, нейкае няшчасце. Знаюць яны кожны крок свайго жыцця...

Iдзi, Мiхась", - думаў далей Амелька.

За Дунаем стаiць хатачка-а-а...

перарваў яго думкi высокi чысты голас. Спяваў чалавек, паволi пад'язджаючы к парому.

Не кажучы нi слова, Амелька ўзяў каня за обраць, узвёў на паром, якi i пагнаў прывычнаю рукою к другому берагу.

Там, узяўшы грошы за перавоз i даўшы чалавеку квiтанцыю, паволi паплыў назад.

Чалавек не сказаў нiводнага слова, а толькi, ад'язджаючы, кiўнуў галавою i з нейкаю задуменнасцю ў голасе зноў заспяваў.

"Вось праехаў чалавек, - думаў Амелька, - невядома, адкуль i хто i пра што ён думае. Колькi ў гэты момант думак на зямлi?! I ўсякая думка аб тым, каб як найлепей зрабiць дзела гэтага моманту. I аднак, нягледзячы на гэта, чалавек увесь час мучыцца на зямлi. А гэтыя, новыя камунiсты, суседнiя мае хлапцы-камсамольцы, заўсёды вясёлыя, знайшлi, мусiць, дарогу к гэтай радасцi..."