С Юстапчик - Каханы горад (на белорусском языке)

I Юрка ўзяўся чысьцiць сваю зброю, якая мелася сяньня выканаць ня зусiм прыемную ўсё-ж рэч, але бяз гэтага ня выйдзе нiчога... Не, ужо каго-каго, а Гадэнкi не шкадаваць... Ня йдзе вось - хай адгуляе сваё апошняе на гэтым сьвеце, i - марш...

Няўзнак, сам сабою накруцiўся той матыў, якi нядаўна гундосiў iм Жарабцоў. Добрая мэлёдыя, хоць ужо й цяпер для Юркi яна павiнна быць "iхнаю", але ўсёдна - добрая. Упраўляючыся з рэвальвэрам, Юрка сьцiху насьпёўваў сам сабе тое:

Каханы горад сябру усьмiхнецца,

Знаёмы дом, зялёны сад i той пагляд...

Апошняя думка спынiла яго яшчэ на мамэнт: хiба гэта ён - адзiны з трох найразумнейшы, што ягоную галаву наведала раптам такая генiяльная iдэя? Што, калi й з гэных двух каторы падобна разважыў i - наважыў? Вiктар - дык напэўна не: ён нiзашта ня кiне свае, так блiзскучае, кар'еры тут, ардэноў, якiя ўжо перад iм маячаць... Быў-жа ўжо апынiўся на тым баку, i зь Вераю бачыўся навет - назад усё-ж прыгнала. Але - Валiк? Бедны Валiк, якую "сьвiньню" падлажыў яму сяньня гэты сьмярдзюх. Аднак, бадай, мае рацыю: Верын дом сяньня будзе ў поўнай бясьпецы, гэтага "Сьнягурачка" дапiлнуе, як свайго вока. А дадумацца да такой iдэi, як у Юркi, ды адважыцца пагатоў - цi-ж стане на гэта "авечкi"?

I зноў, супакойваючы й абнадзейваючы, выплыла слаўная, задушэўная мэлёдыя на тых самых словах:

Знаёмы дом, зялёны сад

I той пагляд...

V

Валiк ляжаў нярухома на сваiм паходным ложку, уталопiўшыся ў вадзiн пункт перад сабою распаленымi вачыма. Гэтым пунктам выпадкам сталася маленькая, акуратненькая кругленькая дзiрачка ў палатне палаткi, прабiтая куляю. Празь яе вiдаць было чыстае, ужо цёмна-сiняе неба. Дзiрачку нядаўна зрабiў Юрка, як быў у Валiка ў палатцы i, п'яному, заманулася яму застрэлiць iз рэвальвэра муху, што сядзела была на тым месцы. "Куля прабiла маленькае вакенца ў неба", падумалася, прыгадаўшы гэта, Валiку. Але гэтая думка ня спынiла на сабе тымчасам ягонае ўвагi, склiзгануўшы й зьнiкшы, як i ўсе iншыя, ды варочаючы ўсё назад да таго аднаго - што за подласьць зрабiў яму Вiктар, i што наагул будзе сяньня, за гадзiну-другую, зараз во... Гэта мучыла й пякло, i кавалачак неба ня мог анi супакоiць, анi ўцiхамiрыць сваёй чыстаю сiняй. Можа замалы быў ён на гэта. I Валiк, хоць увесь час глядзеў на яго, не заўсёды й бачыў, апанаваны цяпер сваёй нявымоўнай пакутаю.

...А гэтая скацiна, Жарабцоў, iржэ й лезе з агiдным сваiм лапаньнем. Можа й праўда, такому - i на свой родны горад, як любяць яны казаць - "напляваць", i ўсёроўна, што "напляваць" - сыпаць у яго бомбы, сеючы пажары, руiны, сьмерць. Можа ў iх ува ўсiх i праўда няма Бацькаўшчыны, цi бо ёсьць, але толькi "сацыялiстычная", i зьнiкае тады, як воляю лёсу стаецца "абшарамi", хоць i "часова", але "акупаванымi ворагам". Ды што там - пэўна-ж, на Валiкавай Бацькаўшчыне ўсiм iм няма бацькаўшчыны, ня можа быць дый быць не павiнна.

А Вiктар, Юрка? Вiктар - зусiм такi, як усе яны, мо яшчэ й больш, а ў подласьцi - дык пэўна. Юрка-ж iз школы знаны сваёй "нязвычайнай лёгкасьцяй у думках". Будзе сабе бястурботна раськiдваць направа й налева, абы куды, Галушка - галушкi... Не, ня сьмешна. Яму, Валiку, аднаму балiць гэта i за сябе, i за iх, i за...

...А песьня гэная - якi зьдзек, хоць-бы сабе й не Жарабцоў сьпяваў. Што за чортава, пякельная гiронiя:

Каханы горад можа спаць спакойна

I роiць сны, i зелянець сярод вясны...

Хай-жа паспрабуе заснуць спакойна сяньня, хай паспрабуе сьнiць i зелянець, калi прылятуць адудзячыцца яму за ўсё родныя сыны, гадунцы, пястуны...

Каханы горад сябру усьмiхнецца...

Усьмiхнецца - вышчарбамi руiнаў, дымам пажараў...

Знаёмы дом, зялёны сад i той пагляд...

А тады-ж, як праводзiлi iх у школу, у Веры, сьпявалi ўсе гэта за патэфонам, i не спасьцерагалася гэнага нiчога, i так хораша, слаўна ўсё было тады...

I навошта, навошта было ляцець у гэтае "лятунства"? Нiколi-ж, нiколi не ляжала да яго душа, нi да вайны... Нат малым ня любiў гуляць "у вайну", "у салдаты"...

Перш думаў - для яе, Веры. А тады, на праводзiнах, як апынiлiся нек зь ёй удваiх у садку ("зялёны сад"...), - сказала яму як-бы з дакорам: "А ты, Валiк, ты-ж чаго? Ты-ж мастак, i гэта-ж - не для цябе зусiм"... I насьмелiўся (пэўна, пачырванеў, ды цёмна было, ня вiдаць), i пачаў: "А ты-ж сама казала калiсь"... - "Бедненькi, дурненькi! I ты таксама ўзяў за праўду?" I палажыла яму руку на плячо. - "Ды дармо цяпер, запозна... Iдзi, Валiк... Трэба быць i такiм, трэба будзе й такiх"... I раптам - пацалавала моцна-моцна ў вусны... Аж цяпер, як успомнiць, узгараецца ўсё ад таго адзiнага, першага й апошняга - але, хiба й апошняга - пацалунку. А тады - ачмурэў зусiм, i як да прытомнасьцi зноў дайшоў - яна ўжо зьнiкла... Так праводзiла яго. Толькi яго аднаго, цi й тых таксама, кажнага мо паасобку? Загадка, заўсёды была й засталася загадкай яна, гэтая Вера...

Валiк устаў з ложка, адамкнуў свой куфэрак i дастаў, руплiва загорнуты ў тонкую паперу, аркушок, выдзерты калiсь iз "сшытка на маляваньне", на якiм яна. Сам маляваў алоўкам на лекцыях, i выйшла - як улiтая ўся, нездарма-ж быў Валiк - першы ў клясе мастак, i мастаком лятуцеў стацца, пакуль тыя словы... Руплiва, рыска па рысцы, наносiў на паперу тады, хаваючыся ад iншых - i ад настаўнiкаў, i ад сяброў. А яна спасьцерагла нешта й прыслала пiсульку: "Я-ж можа не абраз, што ўсё так узiраешся ў мяне"... Бо й праўда - глядзеў, ўсё глядзеў... Папрасiў прабачэньня, падзiцячаму дакляраваў, што "болей ня будзе"... Дый усё, бадай што, было ўжо гатова, i цяпер - глядзiць на яго жывая!..

...I той пагляд...

Пагляд шэрых вачэй, пiльны, пранiклы, i разам iз тым - жывы, зь iскрачкамi, агенчыкамi дзесь у глыбi. I пагляд - загадка... Пасярод галавы прадзел, ад яго iмкнуцца цёмна-русыя валасы ў дзьве даўгiя касы за плячыма. I вусны - тыя вусны... Раз - толькi раз - апалiлi яго, i тое - мо сьнiлася хiба... А як усьмiхнецца - агенчыкi ў вачох выб'юцца, выкрасяцца наўзьверх, i за вуснамi - буйныя, белыя зубы-пэрлы, i на шчоках - дзьве ямiнкi, тут... "I той пагляд", i той пагляд... Хай-бы сказаў цяпер, наўчыў, што рабiць, што рабiць? Не, маўчыць i пагляд, i пагляд - усё тая-ж загадка, той-жа сфiнкс, "Джыякондава загадка"...

Валiк схаваў партрэт свайго рысунку за ўлоньне - мусiць быць сягоньня зь iм - кiнуўся нiцма на ложак, на яго... Што рабiць, што рабiць? Хацелася плакаць, наўзрыг, заходзiцца ад плачу... Ды сьлёзаў ня было, хоць, здаецца, так нядаўна яшчэ плакаў употай ад iншых... А цяпер - ужо сталасьць, i сьлёзаў няма, i далёка маленства адзадзя... А й сталасьцi тэй - таксама няма, каб стала разважыць, няма, як i дзiцячых сьлёзаў... Няма, нiчога няма, i ўсё, што будзе - адно нiчога...

Ён перакiнуўся зноў наўзнак, i зноў трапiў зрок на кавалачак тае нябёснае сiнi - "вакенца ў неба".

Сiнь сьцямнела яшчэ, i цёмна рабiлася ўжо навакол, а яшчэ цямней - у душы, у думках...

Толькi адзiн Вiктар рыхтаваўся да "апэрацыi" стала, сыстэматычна й мэтадычна, як прапiсана ўсiмi статутамi й "слаўнымi" традыцыямi. Ён "глынуў" незамала й незашмат, у меру, не п'янюга-ж якi. Ён пачуваў усё нутраное здавальненьне ад таго, як "удружыў" Валiку... "Валiку прывiтаньне", - сказала яна, як бачылiся апошнi раз, на тым баку. Пэўна-ж, ён не перадаў i дасюль, бо так даткнула балюча... Але-ж, будзеш мець цяпер ад яго прывiтаньне... Ды не, не дапусьцiцца Валiк, каб як хоць блiзка што ўпала - Вiктар сказаў гэтак Юрку, i цяпер зусiм пэўны ў гэтым. I наагул, можа "здрэйфiць", баючыся, каб Веры не закрануць, можа падсадзiць сябе сам, а цяпер-жа - вайна, раз-два - i "выбыў iз строю"... Застанецца адзiн Юрка, а той - ужо пэўна, не цяпер, дык у чацьвер, за нешта ды зачэпiцца. Вось i сяньня з гэтай хустачкай каля яго - камiсар-жа бачыў, пры выпадку не забудзецца прыплюсаваць да iншых штукаў. Тады - тады некалi будзе перамога, i ён - Вiктар - што значыць: "пераможац"...