Владимир Орлов - Маналог святога Пётры (на белорусском языке)

Адбаранiлiся на той раз мае землякi. А тым часам ачахла i полымя княскага гневу. Лагадней стаў паглядаць на мяне i айцец Геранiмус, балазе ненавiсны вораг ягоны схiзмат Сымон пад час вылазу ў варожы табар налажыў галавою, i ўзнялася душа стайнiкава прамютка на нябёсы.

О, чаму нiхто не клаў у мае драўляныя вусны Слова! Колькi маглi б яны распавесцi вам, шаноўныя дбайцы аб роднай гiсторыi! Свая адмысловая показка знайшлася б i дзеля кожнага, хто прыходзiць сюды проста падзiвiцца.

Вось гэтым дваiм, што даўно ўжо не слухаюць Алены, а шэпчуць адно аднаму пяшчотныя словы, якiх у сэрцах iхнiх болей, чым у нашай царкве святых, я распавёў бы, як на гарадскiм пляцы палiлi чараўнiцу.

А была яна, скажу вам, шаноўныя, такой самай чараўнiцаю, як я - царом Саламонам. Адзiнае, што было ў дачкi клепнара Лявона з Цiхай вулiцы чароўным, дык гэта яе хараство. Пабачылi б вы Хрысцiнiну паставу - князёўна! А белы, як парцаляна, твар з танюткiмi чорнымi бровамi, а гарэхавыя, жывыя, нiбы мiркiль, вочы, а вейкi, быццам мяккiя крыльцы баечных мятлушак... Кажуць, калi Хрысцiна прыносiла ў бацькаву майстэрню полудзень, малаточкi маладых чаляднiкаў самi сабой выбiвалi ў яе гонар сонечную мелодыю. А калi ў нядзелю яна ў сваiм зялёным фаляндышавым саяне з кшталтам чорнага аксамiту прыходзiла разам са старым Лявонам на iмшу, далiбог, у касцёле ставала святлей, i, палохаючы пацеры, па-над галовамi вернiкаў луналi чароды грахоўных падумак.

Але яна, гэтая красуня з дзвюма цяжкiмi смалянымi косамi, была незачэпаю.

Сам княскi медыкус, бялявы станiсты прыгажунчык, што штудыяваў на ўлохскiх унiверсiтэтах лекарскiя i грахаводныя навукi, той самы медыкус, па якiм сохла безлiч жаночых сэрцаў у замку i месце, гэтым разам толькi аблiзнуўся.

Не ведала, ой не ведала Хрысцiна, што душа ў пана лекара чарнейшая за найчарнейшы атрамант, якiм змацоўваюць дамову з д'яблам. I калi захварэла ўлюбёная князева дачка i не адпрэчылi лiхаманку заморскiя пiгулкi, абвясцiў медыкус, што гэта наслала чары на высакародную кроў Лявонава Хрысцiна...

Толькi для аднаго чалавека на ўсiм белым свеце не была яна незачэпаю, i чалавек гэты стаяў у натоўпе i неўразуменнымi вачыма глядзеў, як чырвоныя языкi, перабягаючы з палена на палена, лiслiва падкрадаюцца да босых Хрысцiнiных ног.

Божа, малiўся я, ты нагадаваў пяццю хлябамi пяць тысяч галодных! Ад твайго слова засохла смакоўнiца. Ад дотыку тваёй рукi ў невiдушчых расплюшчвалiся вочы! Злiтуйся над не вiнаватаю нi ў чым, апрача свае прыгажосцi, дзяўчынаю! Уратуй яе ад ненажэрнага полымя! Ты чуеш, Божа?

А мо ты хочаш узяць яе на неба? Тады пакарай яе катаў, пакарай медыкуса, бо грэх ягоны трыкротна варты смерцi!

Новыя роспачныя малiтвы вырывалiся з маёй душы, але ён не чуў, а мяне ўжо дапiнала гарачае дыханне вогнiшча. I тады я пачаў блюзнерыць i ў думках сваiх даходзiў да грахоў, адпусцiць якiя не можа нават самая дарагая прошча*. Але ён застаўся глухi, i тады я ў адчаi звярнуўся да яго астатнi раз. Божа, папрасiў я, калi ты ёсць, спапялi мяне.

* Iндульгенцыя.

I ён зноў не пачуў.

А дым ужо ахiнуў Хрысцiнiну постаць, i па-над пляцам разлёгся вусцiшны крык звар'яцелага старога Лявона, i ў разнасцежаныя дзверы касцёла згледзеў я, як белыя галубы скiнулi па перку на цёмна-русую голаў чалавека з неўразуменнымi вачыма. I быў гэты чалавек мой бацька Антось...

Ачуўшыся ад прыгадаў, я бачу поруч аточаную дзецьмi настаўнiцу i чую штосьцi пра цёмных продкаў i рэлiгiйную ачмару.

Як вы мяркуеце, шаноўныя, цi ўратавала б мяне гэтая кабета ў той даўнi ўжо дзень, калi на цвiнтары загарэлася вогнiшча з абразоў i старадрукаў нашае друкарнi, i на самым яго версе, быццам ерэтыкi, ляжалi мы з Паўлам i братамi Янам, Мацвеем, Маркам i Лукашом? У перадсмяротнай тузе я глядзеў, як полымя паспешлiва гартае кнiгi, ператвараючы словы ў тло, а калi агонь падышоў усутыч, я стаў развiтвацца з сiнiм, нiбы бацькавы вочы, небам, i апошняе, што ўбачыў, перш чым нiзрынуцца ў нябыт, была кнiга, якую святы Паўла трымаў ва ўзнятай над полымем руцэ.

Мяне выцягнуў з агню стары настаўнiк, i па тым часе, шаноўныя, гэта быў не абы-якi ўчынак. А ў дрывотнi я пачуваўся, далiбог, лепей, чым прарок Iёна ў чэраве ў левiяфана. Праўда, вылячэнню чыхаўкi новы прытулак не спрыяў, ды затое майму ратаўнiку ўдалося пераканаць усiх, што яму проста трэ было сухое дрэва на распалку ў печы.

Вы не ўяўляеце, як прыемна адчуваць, што вунь той модны танклявы юнак з рудымi вусамi зрабiў бы на месцы настаўнiка тое самае. Ён яшчэ не наблiзiўся, адно глянуў здаля, а маё драўлянае сэрца ўжо страпянулася, кранутае чыстым i цёплым струмком яго думак. А думкi ягоныя пра майго бацьку, пра безыменных мастакоў, што малявалi гэтыя дзiвосныя абразы, пра зямлю, якая iх нарадзiла. (Ты манiў у сваiм пасланнi, мой аднайменнiк святы Пётра, калi пiсаў, што ўсякая плоць, як трава, i ўсякая слава чалавечая, як квет на траве; засохла трава, i квет яе апаў. Ты манiў.)

О не, шаноўныя, я не абмовiўся, што ведаю, аб чым думае гэты юнак.

За столькi гадоў кожны на маiм месцы навучыўся б чуць думкi людзей не горш за iхнiя словы. А цi трэба здзiўляцца таму, што я магу зазiрнуць у кнiгу чалавечага лёсу? Бачу ў ёй, што хлопец гэты - мастак i свечка яго душы будзе гарэць моцна i роўна i не пагасне, пакуль ён не збярэцца ў сваю астатнюю дарогу.

Чаму пячатка маўчання ляжыць на маiх вуснах?! Я распавёў бы яму пра мастакоў, што размалёўвалi мой старадаўнi прыстанак фрэскамi.

Iх было двох - бацька i сын, i яны гаварылi мiж сабою той моваю, што i Антось.

Цяпер на месцы фрэсак белая неруш тынку - сам пан Бог не здолеў бы дапамагчы рэстаўратарам пасля таго, як на фрэскi гадамi любавалiся вецер i дажджы. А тады...

Гэтыя двое, што пачыналi свой дзень з пацераў святому Лукашу*, былi праўдзiвыя цудатворцы. Здавалася, iхнiм пэндзлям аддалi барвы самыя зыркiя i зiхатлiвыя з вясёлак, што ад стварэння свету запальвала над гэтай зямлёю сонца. Здавалася, з вуснаў намаляваных iмi сiвабародых прарокаў вось-вось зляцiць вешчае слова, а кветка ў руках у царыцы Саўскай была гэткай жывою, што на яе аднойчы ўсцешана апусцiлася заляцелая ў храм пчала-медавiца...

* У сярэднявеччы апостал Лука лiчыўся апекуном мастакоў.

Князь па-каралеўску адарыў мастакоў золатам з бяздонных сваiх скарбнiц ды, мала гэтага, абвясцiў наваколлю, што дае ў гонар слынных майстроў баль. Кажуць, болей чым сотню суседзяў i васалаў сабрала ў замку тая бяседа, i на пачэсным месцы сядзелi мастакi ў дараваных князем адамашкавых, з залатым тканнём каптанах, i слугаваў iм на знак асаблiвае мiласцi адмысловы стольчы накладаў на ўзорыстыя срэбныя споды дзiчыну, падлiваў у звонкiя венецыянскiя келiхi французскае вiно. А ў глухiм замкавым сутарэннi, куды знадворку не даляцiць нават гарматнага стрэлу, ужо чакаў кат з гострым, бы асiнае джала, кордам.

Ноч навылёт вiрыла застолiца, а на свiтаннi, у няпэўным святле аплытых свечак трохi цверазейшыя з бяседнiкаў змецiлi, як бацька i сын заснулi ў высокiх, аздобленых разьбою крэслах, звесiўшы русявыя галовы на грудзi, i княскiя людзi асцярожлiва паднялi крэслы i панеслi некуды па заблытаных пераходах.