Владимир Орлов - Рэквiем для бензапiлы (на белорусском языке)

Дошкi, хоць i былi досыць шырокiя i тоўстыя, прыкметна прагiналiся. Над якой-небудзь ручаiнай я прайшоў бы па iх з завязанымi вачыма, аднак тут, далёка ўнiзе, дыхаючы холадам, плыла цёмная восеньская Дзвiна, i мая разагрэтая дамешкам цыганскае крывi фантазiя ўмомант намалявала вiры i бохаты з аброслымi ракавiнкамi тапельцамi. Насельнiкаў дзвiнскiх глыбiняў змянiў вобраз канатаходца з раскiнутымi над безданню рукамi. Якраз так, расставiўшы рукi, i рушыў наперад Юрка. Небяспека хавалася яшчэ i ў тым, што дошкi мелi розную таўшчыню i пружынiлi пад нагамi не аднолькава. Я заплюшчыўся i ўбачыў, як Юрка разам з дошкамi ляцiць долу. Мiльганулася думка, што, калi пашанцуе, гэта не смяротна: узiмку, праламаўшы парапет, з моста сарваўся самазвал, але лёд вытрымаў i для кiроўцы ўсё абышлося зрушэннем мазгоў; выпiсаўшыся з бальнiцы, ён напiўся, як рамiзнiк, i буянiў на вулiцы, а мiлiцыянтам крычаў, што ён - савецкi касманаўт, а касманаўтаў не забiраюць.

Калi праз iмгненне я адкрыў вочы, Юрка стаяў на тым баку прадоння. Мяне цягнула апусцiцца на чатыры кропкi i перапаўзцi гэтыя метры на карачках. Няхай у далонi i ў каленi ўвап'ецца тысяча стрэмак - выцягваць iх у параўнаннi з гэтай хвiлiнаю будзе суцэльнаю слодыччу.

Мост падаў у паветраную яму, а мае вантробы iмклiва падымалiся да горла. Тым часам Юрка выняў з кiшэнi ключ, павярнуўся да мяне спiнай i цiхамiрна ўзяўся штосьцi драпаць. Нейкая вiхура сарвала мяне з месца i перанесла да Юркi. Азiрнуўшыся, я згледзеў, што дошкi раз'ехалiся, i цяпер адтуль да нас перабраўся б хiба што кот.

На цёплай шурпатай паверхнi быка Весялоў надрапаў сваё iмя. Я таксама выцягнуў ключ, i побач з "Юрам" з'явiлася: "Вова". Юрка падумаў i дабавiў дату нашага падарожжа.

Вы памыляецеся, калi лiчыце, што пасля выпрабавання смеласцi мы зрабiлiся сябрамi. Спатрэбiлiся восеньскiя, а ўпрыдачу i зiмовыя вакацыi, каб Юрка зноў загаварыў са мной, папрасiўшы дазволу глядзець у нас хакейны чэмпiянат свету.

Тагачасныя заўзятары памятаюць, што "золата" тады дзялiлi памiж сабою вылучна каманды Савецкага Саюза i Чэхаславакii. Мы "хварэлi" так зацята, што ад навагоднiх святаў нарыхтоўвалi ляскоткi i сустракалi кожную закiнутую "нашымi" шайбу дзiкiм крыкам i выбухамi. Праўда, у той час, калi Юрка Весялоў уладкаваўся поруч са мной насупроць чорна-белага "Нёмана", ляскоткi мы ўжо перараслi. Пачыналiся сямiдзесятыя, i гульнi "нашых" з "чэхамi" набылi палiтычны падтэкст. Мiнецца шмат гадоў, i на Старамескiм пляцы ў Празе знаёмы чэх распавядзе, што ў iх гэта называлася: яны нас танкамi, а мы iх - клюшкамi.

Я пакрывiў бы душой, сцвярджаючы, быццам меў тады нейкае асабiстае стаўленне да савецкiх танкаў каля Карлавага моста. Здаровага скепсiсу, што паспеў пусцiць парасткi ў маёй душы, пакуль хапала адно на тое, каб тушыць экран, калi з'яўлялася застаўка тэленавiнаў. Бацька круцiў ручкi нашай дабiтай радыёлы "Беларусь" амаль штовечар, я ж настройваў прыймач на "варожыя галасы" адно дзеля суботнiх музычных праграмаў.

Такiм чынам мы - я, Юрка i бацька - глядзелi гульню з чэхамi: пляскалi, хапалiся за галовы, ускоквалi i нервова расхаджвалi па пакоi. Калi не лiчыць ляскотак, усё iшло як звычайна, як летась i пазалетась, але трэцiм вокам я заўважыў штосьцi не тое. Бацька пляскаў неяк неўпапад, а перахапiўшы мой пагляд, хутка адвёў вочы. Напрыканцы першага перыяду я пераканаўся: бацька хварэе за чэхаў. Мала таго, на ягоным баку, паводле некаторых прыкметаў, быў i Юрка. Але i гэта было не ўсё: я разгублена адчуў, што якiсьцi спрытны антыпатрыятычны мiкроб збунтаваў i маю душу. Я таксама быў далучаны да змовы. Гульню мы дагледзелi ў наструненым маўчаннi, не iмкнучыся абменьвацца нават позiркамi. Выдатна памятаю, што, нягледзячы на нашую здраду, "нашы" выйгралi. Мы пацiснулi адзiн аднаму рукi i па-мужчынску стрымана павiншавалiся з перамогай.

Хакей зрабiў тое, што аказалася не пад сiлу мосту цераз Дзвiну: увесну мы з Юркам напраўду пасябравалi.

Гэтая падзея мела шмат наступстваў.

Па-першае, я атрымаў доступ да Юркавай бiблiятэкi, дзе накiнуўся на васьмiтамовiк Конан Дойла, а потым узяўся за зялёныя фалiянты "Сусветнай гiсторыi".

Па-другое, я даведаўся, што Юрка марыць стаць журналiстам-мiжнароднiкам i падарожнiчаць па розных краiнах. (Падзялiўшыся таямнiцаю, ён узяў з мяне пiсьмовую прысягу маўчаць.)

Па-трэцяе, дзякуючы Юрку, я ўпершыню выпiў вiна. Мой дэбют адбыўся ў дзень заканчэння дзевятага класа. Мы сядзелi з Юркам у ягоным пакоi з кнiгамi, i ён без усякай прадмовы вывудзiў з-за таўшчэзных тамоў "Сусветнай гiсторыi" даўгую пляшку венгерскага рыслiнгу.

Мы пiлi кiслявы рыслiнг з каньячных кiлiшкаў i закусвалi свежым батонам з разынкамi. Пляшка не паспела апусцець, а я без прывычкi ўжо бачыў Юрку нiбыта праз тоўстае шкло акварыума. Юрка заявiў, што ён цвярозы, як вось гэтыя кнiгi, бо кожнае лета ездзiць да сваякоў у Закарпацце, а там пачынаюць пiць вiно з дзiцячых садкоў. У мяне крэўных у Закарпаццi не было, а таму пасля пары новых кiлiшкаў з кнiжнае шафы мне выразна падмiргнуў барадаты фотапартрэт Хемiнгуэя. Спалохаўшыся, я прапанаваў прагуляцца. Юрка глыбакадумна адказаў, што ў такi дзень яму хочацца паглядзець на раку, i мы пайшлi на Верхнi замак.

Там, над Дзвiной, якая памятала пра нашую адвагу, я загаварыў пра лёхi, што ў сярэднявеччы стваралi пад Полацкам падземны горад-лабiрынт, а Юрка ўрачыста паабяцаў, зрабiўшыся журналiстам, прывезцi сюды мiжнародную археалагiчную экспедыцыю. Я ўжо здагадваўся, што такое мужчынскае сяброўства: гэта калi можна выпiць вiна i адкрыць сябру любую таямнiцу.

На Верхнiм замку я пачуў, што Юрку падабаецца наша новая вучанiца Ларыса Жылкiна, а на падвесным мосце над Палатой язык у яго конча развязаўся i мне быў давераны працяг тайнiцы: яна, Ларыса, таксама не абыякавая да Юркi. На лета яны абое з'язджаюць, каб у разлуцы выпрабаваць пачуццi, а ўвосень Юрка павiнен, як ён выказаўся, да канца быць мужчынам, бо, апрача ўсяго iншага, гэта надзвычай важна для будучага журналiста. Прызнаюся, што Юркаў намер выклiкаў у маёй душы паблажлiвае пачуццё перавагi, таму што я, хоць i не каштаваў вiна, смак iншых забароненых пладоў ужо ведаў.

Ларыса была, як я кажу цяпер, зусiм не маiм кубкам кавы, ды гэтая тонкая, але без нiводнага вугалка цi вострае костачкi, уся зграбная i гнуткая, як ласка, дзяўчынка з кароткай каштанаваю грыўкай, спакойнымi лiнiямi правiльнага твару i нечакана свавольнымi мушкамi ў вялiкiх арэхавых вачах магла, безумоўна, падабацца не толькi Юрку. Вяртаючыся ў той час, я думаю, што з iх атрымалася б добрая пара. Убачыць побач з Ларысаю Юрку мне даволi проста: адзiнае ў класе вольнае месца чакала новенькую менавiта за ягоным сталом. Варта дадаць, што Юркавай абраннiцы вам было б цяжкавата ўтлумачыць, што такое жаночая сарамяжлiвасць. На развiтальнай вечарыне перад вакацыямi яна запрасiла суседа па парце на дамскi танец (гэта рэабiлiтавала яе ў маiх вачах за папярэдняе танга з Окаркам) i сама прапанавала Юрку правесцi яе дадому.