Владимир Орлов - Рэквiем для бензапiлы (на белорусском языке)

Магiчным словам для ўваскрашэння галоўных падзеяў таго лета з усiмi iх барвамi i пахамi для мяне заўсёды будзе "Адэса". Мы з бацькам прабавiлi там два жнiвеньскiя тыднi, жывучы ў гатэлi "Пасаж" на Дзерыбасаўскай, адкуль прыехаў у Полацак надзейна схаваны сшытак вершаў пра карыя iлюмiнатары, шкляныя вочы медузаў, трамваi на Аркадзiю i хваляломы ланжэронскiх пляжаў.

Большая частка згаданай рыфмаванае прадукцыi мела страшнае прысвячэнне ГБ, што, зрэшты, расшыфроўвалася зусiм мiрна: Галi Бяляўскай. У першы адэскi дзень я зачапiў за плаўкi асадку i паплыў да далёкага буя, што быў абраны дзеля ўвекавечвання iмя маёй меднавалосай каханкi. У вадзе шарыкавая асадка адмовiлася пiсаць, але, змагаючыся з хвалямi, я ўсё ж вывеў запаветнае iмя на чырвоным баку вяртлявага буя, а потым употай ад бацькi запiў ладную порцыю марской вады шклянкаю белага вiна з пляжнай бочкi i ў шчаслiвай хмельнай знямозе заснуў пад сонцам на гарачым жвiры.

А яшчэ кожны вечар адбываўся наш шпацыр па Дзерыбасаўскай з яе шматмоўным натоўпам адэсiтаў i маракоў усiх колераў скуры, вачэй i валасоў, з яе старадаўнiмi вагамi, што паказвалi не кiлаграмы, а пуды i фунты, з такiмi самымi, у пудах i фунтах, дзяленнямi на металёвых рэйках сiламераў у выглядзе круглых плюшавых падушачак са схаванымi спружынкамi (ахвотнiкi малацiлi па падушачках голымi i валасатымi кулакамi, i на рэйках падскоквалi ўгору рухомыя масянжовыя рамкi з рыскаю, пакуль аднойчы па вулiцы не прагуляўся мурын, якi адзiн за адным метадычна расправiўся з усiмi сiламерамi - заместа кулака ён карыстаўся голенай галавою-яйкам, у вынiку чаго рэек з дзяленнямi не хапала i масянжовыя рамкi ляцелi кудысьцi ў голле белых акацыяў), па Дзерыбасаўскай з яе акрабатам-жлуктам у капелюшы i балоннi на голым целе, што хадзiў вакол свайго пасланага на ходнiку плашча на руках, у той час як ягоная малпачка збiрала ў капялюш грошы, каб потым дапамагчы гаспадару распiць у скверы пляшку таннага вiна, па Дзерыбасаўскай, што здавалася маёй тагачаснай рамантычнай натуры фiлiялам Зурбагана i Гэль-Г'ю з навелаў Аляксандра Грына...

Мне праглася, каб усё гэта ўбачыў i адчуў мой сябар Юрка. На схiле жнiўня мы сядзелi на беразе Палаты недалёка ад старых Ксавэр'еўскiх могiлкаў i па чарзе пiлi з рыльца прывезенае Юркам з Закарпацця п'янкое маладое вiно.

З некалькiх асцярожных Юркавых слоў вынiкала, што пачуццё да суседкi па парце вытрымала праверку часам. Мяне гэта не ўсцешыла. Тымi днямi я ажно двойчы сустракаў Ларысу з Окаркам.

Першы раз яна толькi прысутнiчала сярод дваровай публiкi, што слухала Валеркавы песнi пад гiтару. Калi я праходзiў паўз альтанку, адтуль даносiўся ягоны прыемны чысты голас:

У не-е-й такая маленькая грудь,

А губы, губы алые, как маки.

Уходит капитан в далекий путь

И любит девушку из Нагасаки...

Другi выпадак быў не такi бяскрыўдны. Да ачмурэння нарэзаўшыся на даху нашага дома ў карты, мы выправiлiся ў кiнатэатр "Радзiма". Следам пацягнуўся сын п'янiцаў з першага пад'езда Ваня Шпакаў, вучань 4-га класа з букетам самых сумнеўных схiльнасцяў. Ваня ўжо стаяў на ўлiку ў мiлiцыi - за тое, што скруцiў нiпелi ў аўтобусе з узбекскiмi артыстамi, якiя выступалi ў Полацку пасля знакамiтага ташкенцкага землятрусу.

У кiнатэатры iшоў адзiн са страшэнна папулярных у жыхароў нашага горада iндыйскiх фiльмаў, але сеанс быў дзённы, i мы выгодна ўладкавалiся на першых радах напалову запоўненай залi. Як толькi кiнагероi пачалi цалавацца, чацвёртакласнiк Ваня жыццярадасна галёкнуў: "Глядзiце, сасуцца!" Бiлецёрка паклiкала дзяжурнага пажарнiка, якi выгнаў крыкуна, а заадно i ўсю нашую брацiю на вулiцу. У дзвярах я азiрнуўся: на пустым заднiм радзе сядзела Ларыса з Окаркам.

Першага верасня нас заместа заняткаў зноў на два тыднi завезлi ў вёску капаць бульбу. На полi класны першым чынам праверыў у "гусей" вёдры. Гэтым разам абышлося без вынаходак, аднак неўзабаве бабуля, у якой жылi Окарак i кампанiя, абвясцiла, што тыя ўкралi ў яе з шафы пятнаццаць рублёў i бутэльку вiна, i "гусей" адправiлi дахаты. Я тужыў па сваёй Галi i цiха зайздросцiў Юрку, якi цягаў Ларысе вёдры, прыносiў ёй з чужых садоў салодкiя грушы i збiраў на ўзлеску каля бульбянiшча лiловыя букецiкi верасу.

Гэтая iдылiя мусiла мець працяг. Калi мы вярнулiся ў горад, Юрка раскрыў карты: у суботу бацькi з'едуць на летнiк, i Ларыса прыйдзе да яго на пляшку вiна, што ўжо чакае iх у вядомай мне схоўцы. У мяне Юрка папрасiў транзiстар "Акiян", каб злавiць музычны выпуск "Голасу Амерыкi".

З той суботы ў Юркавым лёсе i загучала трагiчная нота. Ранiцою пасля дня "X" я патэлефанаваў яму, але, пачуўшы мой голас, Юрка паклаў трубку i больш не адгукаўся. Я падумаў, што Ларыса яшчэ ў яго, i вырашыў пакiнуць сябра сам-насам з новымi пачуццямi i перажываннямi.

У панядзелак ягонае месца ў класе засталося пустое. Што прычынiлася, калi ён павiнен быў "да канца быць мужчынам", я даведаўся на лавачцы каля Дзвiны толькi праз тыдзень. Усе тыя днi Юрка адседжваўся дома i не падыходзiў да тэлефона. Юркавы вочы правалiлiся, а нос завастрыўся i зрабiўся падобны да дзюбы грака-альбiноса. Памятаю, што ўсе здагадкi круцiлiся ў маёй наiўнай галаве вакол дзвюх асноўных версiяў: iмпатэнцыя i брыдкая хвароба. Насамрэч, здарылася зусiм iншае.

Чакаючы ў тую суботу Ларысу, ён зрабiў вусцiшнае адкрыццё: схоўка за цёмна-зялёнымi тамамi "Сусветнай гiсторыi" была пустая. Хтосьцi з бацькоў знайшоў пляшку i захапiў яе на летнiк. Грошай на яшчэ адну ў Юркi не хапiла. Гонар не дазволiў яму нi адчынiць Ларысе дзверы, нi з'явiцца ў класе. Калi Юрка апавядаў пра гэта, яго калацiла як у лiхаманцы. Мяне дасюль здзiўляе, што ён наогул здолеў расказаць пра сваю драму.

Я не прыдумаў нiчога лепшага, чым засмяяцца i сказаць, што людзей з такiм самалюбствам, напэўна, адзiн на мiльён. Гэта аказалася жудаснай памылкаю, хоць, далiбог, я i сёння не ведаю, як павiнен быў паводзiцца.

Там, на нашай лавачцы над ракой, я гаварыў яшчэ нешта - што Ларыса ўсё зразумее, што ён, Юрка, выключны чалавек, што я веру ў iх каханне i нашае сяброўства. Сустрэўшыся з iм вачыма, я здрыгануўся: ягоны твар зрабiўся мёртвай пагардлiвай маскай. Юрка падняўся i, злёгку пакланiўшыся мне, прамовiў: "Вы свободны, сударь". Я i зараз бачу, як ён, рослы i сутулы, з паднятым каўняром брунатнага плашча, брыдзе па беразе ў сутонне, назаўсёды аддаляючыся ад мяне, i за iм бяжыць абчапляны ваўчкамi здзiчэлы белы дварняк.

Пасля выхадных класны паведамiў, што бацькi перавялi Весялова ў iншую школу.

Потым мы сустракалiся адно выпадкова i нiколi не размаўлялi. Дый што я мог яму сказаць? Што Ларыса "ходзiць", як гэта тады называлася, з Окаркам i што ён заняў у класе Юркава месца каля сярэдняга вакна? Альбо што неяк мы гулялi з Окаркам у настольны тэнiс i, застаўшыся з iм адзiн на адзiн, я з халадком нянавiсцi пад сэрцам удавана абыякавым тонам запытаўся, што ў яго з Жылкiнай, а ён з нахабным спакоем, дапытлiва пазiраючы мне ў вочы i расцягваючы словы, адказаў: