Иван Шамякин - Сэрца на далонi (на белорусском языке)

Цалую. Твая пляменнiца Маруся".

Унiзе гэтай пажаўцелай пакамечанай паперкi рукой Варавы напiсаны спачатку лiчбы:

"34, 14, 82, 08, 37, 21,

42-17, 9, 81, 93.

Доктар перадаў: шаснаццаць чалавек вывезены за горад у сераду. Сустракайце ў лесе каля Карнееўкi, суправаджае Насця. Разведчыкаў расстралялi. Вечная слава вам, дарагiя мае хлопчыкi!"

Шыковiч убачыў па лiтарах, як задрыжала рука мужнага, энергiчнага, вынаходлiвага чалавека - Варавы, калi ён пiсаў гэтыя апошнiя словы, што вынiклi не з кода, а вырвалiся з сэрца: "Вечная слава вам, дарагiя мае хлопчыкi!"

Такой была барацьба, пра якую мы пачынаем забываць!

Асцярожнасць, хiтрыя коды, ключы да якiх наўрад хто знойдзе цяпер... I ўсё адно правалы, смерцi. Вораг быў таксама хiтры i каварны. Але нiшто не магло зламаць такiх, як Варава, як Маруся. Загiнулi разведчыкi - на iх месца пайшлi Маруся i Насця!

"Абавязкова напiшу пра iх", - вырашыў Шыковiч, седзячы ў задуме над гэтым дакументам.

Але хто яны, гэтыя дзяўчаты? Жывыя цi загiнулi? I хто такi Доктар? Адно чапляецца за другое. Але няма нi пачатку, нi канца. Трэба шукаць! Аднак дакументы далi ў гэтым сэнсе нямнога. Яшчэ адна запiска Варавы:

"Сяргей! Скажы Камарэнку, гэтаму чортаваму эскулапу, што, калi ён не аддасць Люцiкаву частку тых нямецкiх лякарстваў, якiя прыслаў "Хiрург", я яго расстраляю за невыкананне загаду. Жыла ён, iндывiдуалiст, сукiн сын!"

Лякарствы, якiя прыслаў "Хiрург"... Не Доктар, а "Хiрург". Але словы "доктар" Варава двойчы напiсаў без двукосся, а "хiрург" узяў у двукоссе. А калi меркаваць па ўсiм iншым, камiсар атрада быў акуратны i даволi пiсьменны чалавек. Дык як гэта зразумець, чаму ён па-рознаму пiсаў падпольныя клiчкi? Вельмi можа быць, што маецца на ўвазе адзiн i той жа чалавек. Але Доктар гэта для яго, Варавы, для Марусi, для вузкага кола тых, хто ведаў асабiста i трымаў сувязь з падпольшчыкам. "Хiрург" - для ўсiх другiх, напрыклад для лекара атрада Камарэнкi. Лякарствы мог прыслаць, безумоўна, толькi лекар цi аптэкар.

Ад доўгага чытання i напружаных думак у Шыковiча забалела галава. Не, даволi дакументаў! Гэта не яго стыхiя. Трэба шукаць жывых чапаеўцаў, яны скажуць больш. Ён выпiсаў з дакументаў дзесяткi прозвiшчаў. Дзе гэтыя людзi? Варава загiнуў у вераснi сорак другога... Красянкоў, камандзiр атрада, быў адклiканы ў Маскву. У папцы ёсць радыёграма Цэнтральнага партызанскага штаба. Дзе ён цяпер? Другiх чапаеўцаў ён, Шыковiч, не ведае. Як не ведае! А Гукан? Праўда, Сямён Парфёнавiч прыйшоў туды значна пазней, у пачатку сорак трэцяга, калi ўжо была сфармавана брыгада. Але камiсар мусiць ведаць пра тыя сувязi, якiя наладжвалiся атрадамi, што склалi брыгаду! Чаму ж Гукан нiчога не расказаў яму, калi яны працавалi разам, нi пра Доктара, нi пра "Хiрурга", нi пра Марусю? I нiчога не напiсаў у сваёй кнiзе. Малазначныя факты? Можа, толькi яму, Шыковiчу, чалавеку з фантазiяй, яны здаюцца цяпер незвычайнымi. А можа, тады, дзесяць год назад, не пра ўсё можна было пiсаць? Ва ўсякiм разе, як бы там нi было, а трэба пачынаць з Гукана. Пагутарыць шчыра, па-сяброўску. Выказаць свае сумненнi i здагадкi. Папрасiць парады. Урэшце, ён разумны чалавек i сам, напэўна, добра разумее, што ў кнiзе яго многа недакладнасцей, прабелаў i што любая добрасумленная праца цяпер, пасля XX з'езда партыi, больш аб'ектыўна асвятлiць той цi iншы бок усенароднай барацьбы з фашызмам.

Будучы чалавекам нецярплiвым, Шыковiч адразу ж з архiва накiраваўся ў гарсавет. У прыёмнай Гукана, як заўсёды, было многа людзей. Гарадскiя работнiкi. Усе па неадкладных справах. Большасць Шыковiча ведалi, прывiталiся ветлiва, але кожны ў душы стаiў незадавальненне яго прыходам: пiсьменнiк, якi дапамог Гукану напiсаць кнiжку, работнiк рэдакцыi, ён меў маральнае права пайсцi без чаргi. Яны не пярэчылi супраць гэтага яго права, але нiкому не хацелася сядзець у прыёмнай. Шыковiч i меўся з ходу праскочыць у кабiнет, але новая сакратарка затрымала яго:

- У Сямёна Парфёнавiча нарада гандлёвых работнiкаў.

- Ух, гэтыя гандляры! Толькi бясконца засядаюць. А гандляваць не ўмеюць.

Супраць гандляроў, якiя занадта доўга радзiлiся, настроены былi ўсе. Нехта прыгадаў фельетон Шыковiча аб адным старшынi райспажыўсаюза. Дырэктар пiўзавода пачаў падкiдваць фельетанiсту факты. Але Кiрылу гэта не цiкавiла, ён жыў вобразамi падпольшчыкаў, людзьмi, якiя паўсталi з дакументаў.

Дзяўчо, што сядзела на варце дзвярэй, было зусiм маладзенькае. Новенькая. Шыковiч падумаў пра яе з непрыяззю: "Прымасцiлася, каб адпрацаваць свае два гады. На завод не пайшла, чортава лялька".

I сярдзiта спытаў:

- Колькi iх там?

- Каго? Таварышаў з упраўлення гандлю? Трое.

- Дык якая гэта нарада! Iдзi ты, галубка, спытай у мэра, доўга нам чакаць? Скажы, Шыковiч пытае.

Пачуўшы знаёмае прозвiшча, дзяўчынка з цiкавасцю паглядзела на Кiрылу i паслухмяна нырнула ў будку: кабiнет, каб не пранiкаў гук, адгароджаны ад прыёмнай адмысловым збудаваннем, якое нагадвае кабiну на мiжгародняй тэлефоннай станцыi.

Неўзабаве адзiн за адным, усе з тоўстымi папкамi, з будкi гэтай вывалiлiся кiраўнiкi гарадскога гандлю. Следам за iмi з'явiўся сам Гукан. Стаў у дзвярах, высокi, у ботах, галiфэ, але ў добра скроеным пiнжаку, пры гальштуку. Наведвальнiкi паднялiся: цi не думае старшыня iсцi куды?

- Кiрыла Васiльевiч, у цябе доўгая справа? А то бачыш, колькi народу чакае.

- Ды я хацеў параiцца па адным пытаннi.

Гукан быў упэўнены, што Шыковiч прыйшоў з-за сына, хоць не разумеў, чым ён мог памагчы. Вызвалiць з-пад арышту - не яго кампетэнцыя. Ага, параiцца хоча. Было б несумленна ў такi час адмовiць яму ў сяброўскай парадзе цi прымусiць чакаць, пакуль ён, Гукан, будзе займацца справамi горада.

- Ну што ж, давай заходзь. Прабачце, таварышы, - звярнуўся старшыня да iншых.

- Калi ласка, Сямён Парфёнавiч, - адказаў за ўсiх адзiн.

Каб надаць гутарцы сяброўска-iнтымны характар, Гукан сеў не за свой рабочы стол, а з краю доўгага стала для пасяджэнняў, насупраць адчыненага акна, за якiм ласкава шапталiся каштаны. Яго адразу насцярожыў выгляд Шыковiча. Не падобны чалавек на засмучанага, расстроенага бацьку. Неяк зусiм iнакш узрушаны, ажно вочы блiшчаць.

Кiрыла выцягнуў з бакавой кiшэнi паперкi - копii, якiя спiсаў з архiўных дакументаў, разгладзiў iх на стале i, яшчэ нават не прысеўшы, спытаў:

- Сямён Парфёнавiч, вы добра ведалi Вараву?

Гукан адчуў нешта накшталт таго, што адчувае пасажыр, калi самалёт правальваецца ў паветраную яму.

"Што гэта ён? Заходзiць здалёк?"

- Якога? Таго?

- А хiба ёсць яшчэ якi Варава?

- Не. Але прозвiшча не такое ўжо рэдкае. Пракопа я ведаў. Да вайны яшчэ.

- Цiкавы чалавек быў. Праўда?

Цяпер усю ўвагу Гукана прыцягвалi паперкi, якiя Шыковiч усё яшчэ асцярожна разгладжваў. Не, гэта не старыя дакументы. Чысцюткая, дабротная папера, стандартныя аркушы, на якiх пiшуць у рэдакцыю.

- Цiкавы. Ты што, забыў? Я ж расказваў табе, калi...