Иван Шамякин - Сэрца на далонi (на белорусском языке)

- Куды?

- Куды хочаш.

- Можа, заедзем да Зосi? - спытаў Шыковiч.

- Так, так... Да Зосi, - адразу згадзiўся Яраш.

Яны зноў маўчалi, пакуль ехалi. Каля самага дома Яраш сказаў:

- Толькi не будзем расказваць ёй пра гэта.

Гаспадыня ўзрадавалася гасцям. А Маша, якая жыла цяпер у Зосi, спалохалася. Яна лепш, чым нават Шыковiч, ведала Яраша, i яе спалохаў яго выгляд. Увогуле, яна стала баяцца яго пасля нядаўняй размовы. Неяк ён паклiкаў яе ў кабiнет. Калi яна ўвайшла, ён сядзеў за сталом i чытаў Блока. Яна спынiлася каля дзвярэй, здзiўленая тым, што ён не паглядзеў нават. Гэта не яго манера: ён кожнага з персаналу, цi то галоўны лекар, цi то санiтарка, сустракаў заўсёды аднолькава - добрым позiркам, прыветлiвым словам.

Маша чакала, iмкнучыся здагадацца, навошта паклiкана.

Ён сказаў, не адрываючыся ад кнiгi:

- Яны пабiлiся за вас.

- Хто? - Хоць яна адразу ж здагадалася хто, i ёй вельмi захацелася засмяяцца.

"Няўжо праўда пабiлiся? - падумала з вясёлай гарэзлiвасцю. - Хто каго бiў?"

- Яны працуюць у адной брыгадзе. Сем'i нашы дружаць, разам жывуць. Навошта вам спатрэбiлася сутыкнуць iх iлбамi?

- Каб зрабiць правiльны выбар, трэба эксперыментаваць, Антон Кузьмiч, адказала яна яго словамi i не вытрымала - засмяялася.

Тады ён адарваўся ад кнiгi i паглядзеў на яе. Дзiўна вельмi паглядзеў, быццам на яе месцы чарадзейна апынуўся зусiм другi чалавек - не тая сястра, якую ён ведаў два гады, любiў, цанiў, паважаў. З якой нават пасябраваў пэўным чынам, калi з'явiлася Зося.

- Дзiўны эксперымент, - хмыкнуў ён, хiснуўшы галавой. - Можна вас папрасiць, каб вы з нашымi сынамi такiх эксперыментаў не рабiлi?

Ад гэтай яго просьбы, падкрэслена-ветлiвай, афiцыйна-халоднай, яна страшэнна збянтэжылася. Як яна недарэчна трымала сябе - засмяялася, сказала несусветную лухту! Правалiцца б лепш скрозь падлогу. Добра, што ён зноў углыбiўся ў кнiгу i не глядзеў на яе. Але яна не ведала, як выйсцi, i ўсё стаяла перад сталом, анямелая, пакараная найгоршым чынам. Вiдаць, ён зразумеў, што з ёю робiцца, бо сказаў:

- Папрасiце, калi ласка, Дабравольскую зайсцi да мяне.

Маша ветрам вылецела з кабiнета.

...Таму яна i спалохалася, убачыўшы абодвух бацькоў. А што, калi яны збiраюцца пагутарыць з ёй?

Супакоiў Шыковiч.

Выйшаў за ёй на кухню, спытаў прыветлiва, па-сяброўску:

- Маша, вы ўмееце варыць каву? Чорную?

- Умею.

- Вы ўсё ўмееце. З вас будзе цудоўная жонка.

Ён даў ёй грошы на каву i каньяк. Яна ўзрадавалася даручэнню.

Зося захвалявалася была, хацела адзявацца, каб прымаць гасцей, як належыць гаспадынi. Але Яраш пачаў распытваць яе пра адчуванне, прафесiйна, падрабязна, па-бальнiчнаму. I яна зноў залезла на шырокую канапу з нагамi. Сядзела ў куточку, захутаўшыся ў халацiк, як малая японачка. Маша навучыла яе адмыслова закручваць валасы, i высокая кукла прыгожых валасоў сапраўды рабiла яе падобнай на ўсходнюю жанчыну.

Яраш скончыў распытваць пра здароўе i змоўк. У той дзень яму цяжка было весцi размову для размовы, гаварыць пра ўсё.

Шыковiч палiў на кухнi, пускаючы дым у фортку, слухаў iх, зразумеў зацяглую паўзу.

Зося сказала нешта пра дождж. Яраш крыху iншымi словамi сказаў тое ж.

- У вас стомлены выгляд, Антон Кузьмiч.

- Я сёння прыляцеў з раёна.

- Камандзiроўка?

- Але.

Шыковiч кiнуўся на дапамогу сябру.

- Соф'я Сцяпанаўна, не сумна вам адной у гэтым доме? - спытаў ён з жартаўлiвай весялосцю, сядаючы ў зручнае нiзкае крэсла.

- О не. Я чытаю. У мяне добрыя суседзi. Яны наведваюцца. А потым прыходзiць з работы Маша...

Вось так пагаварылi яшчэ пра тое-сёе. Нарэшце Кiрыла падступiў да галоўнага, асцярожна, далiкатна:

- Соф'я Сцяпанаўна, скажыце, калi ласка, вас не вельмi расхвалюе размова пра мiнулае?

Яна ўздрыгнула, насцярожылася:

- Пра якое мiнулае?

- Ну, напрыклад, пра вайну. Пра смерць бацькi...

- А што вас цiкавiць?

- Што мяне цiкавiць?.. - Ён палез ва ўнутраную кiшэню пiнжака i дастаў складзеныя лiсты паперы. - Прачытайце вось гэта, i вы зразумееце.

Яраш зiрнуў на сябра з дакорам, але змаўчаў.

Зося разгарнула сашчэпленыя лiсты, прачытала загаловак, устрапянулася, паглядзела на Шыковiча са здзiўленнем, страхам i надзеяй. Позiрк яе пытаў:

"Што ты падрыхтаваў мне? Гора? Хiба ў мяне яго было мала? Радасць? Няўжо радасць?.."

Пачала чытаць прагна, нецярплiва, маланкава хутка. Лiсткi трапяталiся ў руках, як жывыя птушкi. Пабляднелi, а потым загарэлiся шчокi. Яны абодва не зводзiлi з яе вачэй. Але вось яна, перагортваючы старонку, з палёгкай уздыхнула. Прыцiхлi лiсты, перасталi трапятаць. Павольней пачала чытаць яна. Пад канец, было вiдаць, зусiм супакоiлася i здавалася нават крыху расчараванай. Задумалася глыбока. Яны доўга, нiводным рухам не парушаючы цiшынi, цярплiва чакалi, калi яна вернецца з успамiнаў.

Шпарка-шпарка, нiбы надзвычай спяшаўся - цiк-цiк-цiк, - адганяў у нябыт секунды прыгожы гадзiннiк на кнiжнай палiцы. За акном у лiсцях таполi шумеў дождж.

Нарэшце Шыковiч не вытрываў:

- Пра што вы думаеце?

Яна не ўздрыгнула, не схамянулася, - паглядзела сухiмi, але напоўненымi святлом удзячнасцi вачамi, спакойна адказала:

- Я думаю, як хораша, што ёсць на свеце такiя людзi, як Антон Кузьмiч, як вы... Дзякую вам.

- Падзякi пасля. Ды i не мне павiнны быць адрасаваны. Антону - справа iншая. А за тое, што ў нашы днi ўсюды аднаўляецца справядлiвасць, вы ведаеце, каму дзякаваць. Цяпер вы разумееце, што мяне цiкавiць. Як загiнуў доктар Савiч? Хто яго забiў? Вы былi пры гэтым?

Зося пакiвала галавой: не, не была. Потым сказала:

- Я думаю, тата застрэлiўся...

- Сам?

РАСКАЗ ЗОСI САВIЧ

- Вы помнiце, Антон Кузьмiч, я расказвала вам: бацька вельмi асцерагаў мяне. Я, па сутнасцi, была схавана ад свету. Толькi ваша з'яўленне, ды калi я шукала Тараса... А больш я нiчога не зрабiла. Мне нiхто нiчога не даручаў. Я ведала: бацька сумленны чалавек. Але цi проста сумленны лекар цi змагар? Я здагадвалася, што нейкiм чынам ён памагае нашым. Але як? Спрабавала гутарыць з iм пра гэта. Ён умеў адвесцi размову ўбок. А разы два ўзлаваўся i загадаў, каб я не совала носа куды не трэба. "Малая яшчэ! - сказаў ён. - Не нам з табой займацца палiтыкай. Не думай, што гэта рамантыка, як у кнiжках. Ты ў мяне адна". Яшчэ тата часта казаў, каб я не думала, што ён служыць чужынцам, ён лячыў i лечыць сваiх людзей. А людзi - гэта самае каштоўнае, астануцца людзi гiсторыя не спынiцца i не пойдзе назад. Будуць жыць людзi - будзе жыць краiна i тая ўлада, якой народ даражыць. Вось так ён гаварыў. Гэта я помню, бо словы гэтыя ён казаў часта. Я не згаджалася: а хто ж будзе ваяваць? Ён злаваўся: "Не многа будзе карысцi, калi пойдуць ваяваць дзецi, як ты, цi такiя старыя, як я". Я пасля толькi зразумела, што бацька проста асцерагаў мяне, любым чынам, абы я была далей ад таго, што рабiлася навокал. I раптам... Гэта было перад Першым маем, днi за два. У той дзень нашы ўзарвалi электрастанцыю. Пасярод дня. Так грымнула, што нават у нас - а гэта ж вунь дзе! - вылецела шыба ў мансардзе, у пакоi Грота. Нямецкi лекар у нас жыў. Казалi, што мiну ўкiнулi ў топку i выбухнуў кацёл...