Александр Савицкий - Белы гарлачык

Віцьку, які стаяў непадалёк ад тэатра і чытаў афішу, яна пазнала адразу. Ён быў у шэрым касцюме, жоўтых туфлях на тоўстай гумавай падэшве і трымаў у руках невялічкі пакунак, загорнуты ў газету. Вітаючыся з ім, яна папрасіла дараваць за спазненне і таму не заўважыла, што Віцька таксама крыху бянтэжыўся, здзіўлена аглядаючы яе з галавы да ног. Але калі яна ўзняла вочы, ягоны твар ужо быў вясёлы і трошкі самаўпэўнены.

— Гэта мне прабачэння прасіць. Білетаў не дастаў. Раскупілі... Можа проста пойдзем куды-небудзь?

Васіліна ўзрадавалася, што білетаў няма. Толькі цяпер яна падумала пра тое, аб чым раней не разважала. Калі яны пойдуць у тэатр, прыйдзецца ўваходзіць у залу, дзе на іх будуць усе глядзець, магчыма, знаёмыя, прыйдзецца саромецца, адказваць на прывітанні, нешта казаць пра Віцьку. Гэтага яна не хацела і згадзілася ісці з ім, каб застацца адзін-на-адзін. Яна была рада за тое, што ён зразумеў яе пачуцці і прапанаваў пайсці з тэатральнай плошчы.

Ідучы разам з Віцькам па вуліцах, Васіліна неяк таропка адказвала на запытанні, пра нешта пярэчыла, але спрачалася неахвотна, нясмела і адчула сябе вольна толькі тады, калі яны, даехаўшы аўтобусам да прыгарада, выбраліся на палявую дарогу, зрэзаную глыбокімі, але прасохлымі калдобінамі.

Ішлі павольна. Сонца яшчэ высока стаяла над лесам. Сярод бярозавага ўзлесся, куды яны трапілі, збочыўшы з дарогі ля масточка, стаяла цішыня, якая бывае пасля гарачага летняга дня. Дзве ялінкі, кучаравыя, з доўгімі і густымі лапкамі, ганарліва выглядалі з бярэзнічку.

— Глядзіце, ялінкі-сястрынкі! —узрадавалася Васіліна і пабегла да іх.

Віцька пакрочыў услед. Ён падышоў да ялінак, па-гаспадарску агледзеўся вакол і пачаў ламаць бярэзнік.

— Нашто вы? — абурылася Васіліна.— Такая бярозка была...

— Шкада? Ха-ха! На наш век іх хопіць! Затое пасядзець добра... Ох-оо-о! — засмяяўся Віцька і шмякнуўся на бярэзнік.

Ён скінуў пінжак і хуценька, каб не заўважыла Васіліна, сунуў нешта пад ялушку. Падсцілаючы пінжак, ён гаварыў не ўзнімаючы галавы, і таму голас яго быў трохі хрыплаваты:

— Слаўна тут. Мой пакуначак нам ай як спатрэбіцца. Згода?

Ніякай пэўнай думкі наконт гэтага ў Васіліны не было. Яна не разважала над тым, што за пакунак у Віцькі, і цяпер здзівілася, калі ўбачыла, што Віцька цягне з пакунка гуркі, каўбасу і сыр, нарэзаны тоненькімі лустачкамі. Чамусьці адразу і ёй захацелася есці. Яна праглынула сліну — гэта не засталося па-за ўвагай Віцькі — і пачырванела пры думцы, што прыйдзецца есці яго пачастунак. Каб схаваць сваю ніякаватасць, Васіліна нахілілася да ялінкі і пакратала пальцамі шыпулькі:

— На поўвяршка выцягнуліся. А мя-яякенькія...

Віцька сунуў руку пад ялінку, гучна забразгаў там нечым і, хітравата прыплюшчыўшы вочы, дастаў бутэльку віна. Ён урачыста паставіў яе пасярод газеціны. Увесь выгляд яго быццам казаў: «Гэта жартачкі! Але ж задумаў я няблага»...

Віцька разрэзаў гурок напалам, выскраб нажом сярэдзіну і ператварыў агурковыя кавалкі ў кілішкі. Потым ён падрэзаў ім донцы, паставіў на стары пяньчук і пачаў наліваць віно.

Васіліна рашуча запярэчыла: «Што вы, піць я не буду», хоць у думках была ўзрадавана і віцькавай гаспадарлівасцю, і кілішкамі, і тым, што дужа хочацца есці.

Васіліна згадзілася выпіць адзін кілішак, даўшы строгае абяцанне, што ні кропелькі больш. Потым Віцька ўзяўся даводзіць, што кілішак зусім маленькі — дзве лыжкі, не больш. Яна агледзела яго, убачыла, што ён гаворыць праўду, і зноў згадзілася на кілішак, але каб Віцька выпіў тры, бо ён жа мужчына і сорамна піць віно аднолькава з ёй. Віцька не пярэчыў.

Бутэлька незаўважана апусцела. Апошні кілішак ён паклаў проста ў рот, гучна захрумкаў і спытаў: «Кілішак я з’еў, можа і бутэльку?» Васіліне зрабілася дужа весела. Яна паспрабавала зрабіць тое ж самае, але кілішак, у якім было трохі віна, аказаўся непамерна вялікім, прыйшлося падрэзаць яго.

Яна сама сабе заўважыла, што ўсё вакол — і неба, і дрэвы — смяюцца і патроху вагаюцца. Напоўлежачы на віцькавым пінжаку, яна закінула галаву і гучна засмяялася. Галава зрабілася нейкай дужа цяжкай і сама апусцілася долу. Васіліна сашчапіла рукі, паклала іх пад галаву і зноў засмяялася, адчуваючы салодкую млявасць ва ўсім целе.

Над яе тварам навіслі тонкія лапачкі ялінкі. Васіліна прыкрыла павекі. Сіняе неба над галавой стала подобным на вялікае возера, шыпулькі склаліся ў абрысы нейкага карабельчыка. Вось ён пагойдаўся, пагойдаўся і паплыў морам. I раптам чорная калматая хмара напаўзла на яго, праглынула. Васіліна расплюшчыла вочы і войкнула ад жаху: па шыпульках поўз вялікі чорны жук:

— Ай, Віценька! Жук, які страшэнны!.. Во ён, во, на шыпульках...

Віцька даў жуку пстрычку. Жук адляцеў некуды ўбок. Ёй зрабілася шкада жука, і яна лёгка, сама здзіўляючыся сваёй смеласці, кранула віцькаву руку:

— Навошта? Ён жа нічо...

Яна не дагаварыла, адчуўшы на сваіх вуснах губы; спалохалася, заплюшчыла вочы і ляжала нерухома, баючыся нават пакратаць рукой, прыслухоўваючыся да таго незвычайнага, што робіцца ў сэрцы. Гарачыня разлілася па твары. Васіліне здалося, што нехта дужы ўзняў яе і нясе да вялікага вогнішча, ад якога патыхае гарачынёй і цяжка дыхаць...

Віцька цалаваў яе ў шчокі, бровы, шыю. Яго рукі паспешліва гладзілі валасы, расшпільвалі плацце... Васіліна расплюшчыла вочы, адштурхнула Віцьку:

— Не трэба, не трэба! Што вы робіце?

Ён цягнуў яе да сябе, гладзіў, прасіў сесці. Васіліна баранілася ад яго рук і паўтарала, быццам просячы прабачэння:

— Навошта гэта? Не трэба, не трэба!

Нечакана Віцька прыўзняўся, тузануў яе за руку, злосна вылаяўся:

— Недатычкай якой прыкідваецца! Глядзі ты! Насатая...

Яна паглядзела на яго, разгублена міргаючы. За адно кароткае імгненне пранеслася ў думках усё тое, што адбылося за апошнія дні. Ясакар пад акном. Пярэстая мярэжка на столі. Знаёмства ў лесе. Бляск сонца і вады. Коўзкі мячык. Белы гарлачык і, падобны на сліву, пухірок сярод рачнога багавіння. Сівы палын на замчышчы. Вечаровы шэпат лісця ў скверыку. Ласкава ўсміхаецца высокі хударлявы хлопец. Ён сарамліва гаворыць, што білетаў няма. Але чаму такая дваістасць у ягоных вачах?

Васіліна палахліва ўбачыла, што віцькаў твар змяняецца. Усе такія родныя абрысы адплываюць некуды далёка, далёка, знікаюць і нараджаюцца другія вочы. Не, гэта ўжо незнаёмы ёй чалавек. Недзе яна бачыла такі твар. Але дзе? Ліхаманкава круціліся ў галаве думкі... Не, прыгадаць цяжка... I зноў цягнуцца гэтыя рукі... Яна адштурхнула яго і закрычала:

— Сорамна гэта! Брыдка!

Штуршок быў не так што моцны, але Віцька, які цягнуўся да Васіліны, не чакаў гэтага і паваліўся пад ялінку.

Васіліна кінулася бегчы. Слёзы туманілі ёй шлях. Адна і тая ж думка штурхала яе ў плечы, прымушала бегчы, не спыняючыся: «Якое ён мае права? Якое?..»